Morgunblaðið - 15.04.1997, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 15. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Grímulaust málverk
Sveinn
Björnsson
„RAUTT högg“ (4).
MYNPLIST
Listasafn Kópavogs
MÁLVERK
SVEINN BJÖRNSSON
Opið alla daga frá 12-18. Lokað
mánudaga. Til 27 apríl. Aðgangur
200 ki ónur.
„ÉG ELSKA liti, sterka liti; vil
lifa sterkt í öllu sem ég geri,“ er
haft eftir máiaranum Sveini
Björnssyni í viðtali i Lesbókinni sl.
laugardag.
Þetta er með öllu rétt, myndirnar
gefa það til kynna svo ekki verður
um villst, umbúðalusari máiari fyr-
irfinnst naumast á landinu. Lengst-
um hrjúfur, á stundum grófur, en
alltaf sannur í athöfnum sínum og
fyiginn sér til orðs og æðis.
Myndflöturinn gat verið sem
orustuvöllur, hvar hreint og óyfir-
vegað er gengið til leiks, hoggið
ótt og títt í allar áttir. Kann að
vera fyrir brauðstritið í rannsókn-
arlögreglunni, sem bauð upp á
langar yfirlegur, lagni, kænsku og
útsjónarsemi. Margur sækir nefni-
lega í andstæðurnar þegar þeir eru
í sínum ranni, og þannig er það
alþekkt fyrirbæri að heima fyrir
eru harðstjórar sem iömb sumir
hveijir, prúðmenni meðal fólks
harðstjórar og víðfrægir gaman-
leikarar moldarklupmpar.
Enginn þarf að skammast sín
fyrir að elska liti, því máttur litanna
er ótvíræður, óvefengjanlegur, og
litur getur tjáð form. Verið form í
sjálfu sér, fijáls óformleg tjáning,
formleysa sem mörkuð formleg
heild, hvort heldur skynræn upp-
bygging sem úthugsað ferli. Efnis-
kenndin, fyrirferð litanna, hefur að
auki ekki svo lítið að
segja, þykkt og flæði
þeirra um grunnfiötinn
og sjálfar pensilstrok-
urnar, sem eru fingra-
för málaranna og
þannig aldrei eins. Þá
eru það blæbrigðin
sem geta verið marg-
vísleg, fínlegur ljóð-
rænn ríkidómur þar
sem litur er lagður við
og yfír lit, málað blautt
í blautt, eða verið
þykkur safaríkut' og
grófur smurningur.
Loks er það hátturinn
sem liturinn er borinn
á dúkinn eða plötuna,
athöfnin og verklagið. Um sálfræði-
leg áhrif lita má svo íjalla út í það
óendanlega, en það sem máli skipt-
ir er að móttökutækið sé í lagi, hin
innri ratsjá virk, og það er þá sem
ástríðufuninn til þeirra, sjálfur lífsb-
lossinn, leysist úr læðingi.
Það var í Hafnarborg fyrir ekki
svo löngu að Sveinn Björnsson kom
fyrst fram með heila sýningu á
óhiutlægum sértækum myndheild-
um, sem báru í sér hughrif og
skírskotanir til lifana í náttúrunni.
Hún kom mörgum mjög á óvart
og ekki laust við að ýmsir söknuðu
fyrri stílbragða, hugarflugs- og
sjávariífsmynda, sem höfðu verið
kennimark hans frá fyrstu tíð. Nú
er listamaðurinn aftur á ferðinni
með aðra slíka í Listasafni Kópa-
vogs, og af öllu má ráða að enn
er hann á þroskabraut. Sú braut
markar sjálfa iitina, innri gerð,
áhrifamátt þeirra og hrynjandi,
ásamt sjálfsprottinni og sjálfstæðri
formgerð á myndfletinum.
Kannski má orða það svo, að sjó-
maðurinn af Halamið-
um sé endanlega
kominn í land, því nú
er hann að fást við
fyrirbæri hauðursins,
hughrif úti í nátt-
úrunni og þá einkum
berangrinum við
Krísuvík, þar sem
hann á óðal og vinnu-
stofu. Svo má einnig
hugsa sér umskiptin
sem rökrétta afleið-
ingu starfsloka í
brauðstritinu.
Málaralistin er í eðli
sínu þannig, að það
tekur allt lífið að verða
læs á hana, sá vísdóm-
ur lærist helst við skoðun málverka
annarra, leita á vit eldri gilda og
auka við skynjun innra augans. Við
horfum að vísu með augunum en
sjáum með höfðinu og því betur sem
við virkjum heilabúið og tengjum
það blóðríkum skynvíddum, þróum
við með okkur dýpri og verðmætari
kenndir fyrir heimi litanna, jafnvel
þótt ljósmagn ytri byrði augnanna
minnki með aldrinum.
Það skiptir öliu að þroska með
sér tilfinningu fyrir því sem næst
manni er, melta það og skynja i
líkingu við það er Matisse útlistaði
hátt sinn við að mála mannamynd-
ir. Hann sagðist gaumgæfa mynd-
efnið, þróa með sér og melta, en
hins vegar horfði hann aidrei á það
meðan hann málaði. Hann hafði
þetta sem sagt ailt greypt í minni
sínu, kunni utanað og nægði að
skoða það í huga sér, með nálægð
persónunnar og útgeislan sér til
fulltingis og áréttingar. Þetta er
afburða snjöll lýsingin á djúpri lif-
un málara á viðfangsefni sínu, því
hann er enginn uppdrátta- né
kortagerðarmaður og mælistika
kennda hans markast meir af lífsf-
una og þroskuðu innra skynsviði
en kaldri rökhyggju.
Það er að minni hyggju á þenn-
an veg sem Sveinn Björnsson þró-
aði ósjálfrátt í áranna rás með sét'
sértæk tengsl við umhverfi sitt,
sem honum hugnast nú á efri árum
að koma frá sér, beint og milliliða-
laust. Hann kann það allt utanað,
veðrabrigðin um leið, og ieitar
uppi í minni sínu. Er að mála undir-
vitundina, mótaðar kenndir sínar
til landsins, og það er ný vídd
landslagsmálverksins, sem þarf
ekki á hlutvöktum fyrirbærum að
halda, hafnar þeim ei heidur.
Málarinn er allur í sköpunar-
ferli, sem nefna má „ikonografíu"
landslagsins, skjalfestingu tilfinn-
inga sinna til þess og litrófsins á
málaraspjaldi sinu. Nöfnin á mynd-
unum bera því vitni „Ást“, „Gleði“,
,,Lygna“,' „ísabrot", „Upprisa"...,
sem öll standa fyrir sínu, gætu
sömuleiðis staðið undir því að vera
nafnlausar, án titils. Og að mínu
viti nær hann mun sterkari tökum
á miðlinum í þessum umbúðalasu
málverkum en myndum undir gleri
(13-20), sem eru meira úthugsaðar
og þannig séð fjarlægari innri gerð
listamannsins.
Hér er um að ræða gott dæmi
um ákveðna tegund úthverfs inn-
sæis, í útfærslu þar sem reynir
meira á þroska og reynslu en óheft
tilfinningaflæði.
Jafnframt eru þessir dúkar lík-
ast til það jafnbesta sem sést hef-
ur til iistamannsins fram að þessu,
skarar öidufaldana á ferli hans.
Meginveigurinn er þó, að hér
er það á ferðinni sem helst má
kenna við grímulaust_ málverk.
Bragi Ásgeirsson
Mátturinn og dýrðin
Nýjar bækur
• Vasaútgáfan, systurforiag
Fjölva, hefur nýlega sent frá sér
tvær bækur. Þar er fjallað um einn
viðkvæmasta þátt heilbrigðismála,
geðræna kvilla og geðheilsu. Ut-
gáfan telur að bækur þessar muni
koma fólki að notum, bæði tii út-
breiðslu þekkingar, og til skiln-
ingsauka og virkjunar aðstand-
enda hins sjúka.
Þessar bækur nefnast „Kvíði,
fælni og hræðsluköst" eftir Elaine
Sheehan og „Hvað er til ráða gegn
þunglyndi“ eftir Sue Breton. Þær
eru enskar, í þýðingu Evu Ólafs-
dóttur en margvíslegum íslenskum
heimildum bætt inn í til aðlögun-
ar. Þetta eru kiljur, önnur 160 bls.
oghin 170 bls.
í AVidabókinni er t.d. útskýrt:
Hvað er kvíði? Hvað er fælni?
Hveijar eru orsakirnar?
í bókinni Þunglyndi eru útskýrð
geðhvörf, hinar ólíku tegundir
þunglyndis, álagssjúkdómar. Höf-
uðáhersla er lögð á hvernig fjöl-
skylda og vinir geti orðið að liði,
en einnig ijallað um forvarnir og
hvað sé hægt að gera til sjálfs-
hjálpar.
Bækurnareru prentaðarí Graf-
ík og fiimuteknar íPMS. Verð
h vorrar bókar er kr. 1.480.
LEIKLIST
Kafnicikhúsið í
H i a ð v a r p a n u m
VINNUKONURNAR
Höfundur: Jean Genet. Þýðing: Frú
Vigdís Finnbogadóttir og Melkorka
Tekla Ólafsdóttir. Leikstjóri: Mel-
korka Tekla Ólafsdóttir. Leikmynd
og búningar: Þorgerður Sigurðar-
dóttir. Förðun: Elín Jónina Olafsdótt-
ir. Lýsing: Ævar Gunnarsson. Leik-
arar: Jóna Guðrún Jónsdóttir, Rósa
Guðný Þórsdóttir og Steinunn Ólafs-
dóttir. Fimmtudagur 10. apríl.
JEAN Genet var þjófur og
hommi, yfirgefið barn sem ólst upp
hjá vandalausum og var fimmtán
ára komið fyrir í betrunarskóla sem
var skipulagður á líkan hátt og
fangabúðir í Þriðja ríkinu seinna
meir. Það er ótrúlegt að honum
hafi tekist að verða sá nútímahöf-
undur franskur sem skrifaði hvað
upphafnastan stíl og ekki að ófyrir-
synju að í verkum hans er borgara-
legu siðferði hinna kyntömdu snúið
á haus og að viðfangsefnið sé vald
og valdníðsla, sætleiki örvæntingar
þess valdalausa og draumar hans
um mátt og dýrð sér til handa.
Genet skrifaði leikrit frá upphafi
ferils síns, en það var ekki fyrr en
hann var orðinn alræmdur prósa-
höfundur að fyrsta leikverk hans
var sett á svið. 19. apríl nk. verður
hálf öld frá frumsýningu þessa
verks og þá var brotið blað í leikhús-
sögunni. í verkinu eru nýjar áhersl-
ur lagðar á upphafið málfar og stíl-
færðan leik, persónurnar tala beint
fram til áhorfenda eins og hjá Rac-
ine og í verkinu er valdabaráttan
milli húsbænda og hjúa í forgrunni
eins og í Fröken Júlíu Strindbergs.
í uppsetningunni nú er ekki not-
aður sá texti sem lagður var til
grundvallar frumuppfærslunni
JÓNA Guðrún Jónsdóttir er
einstök sem húsmóðirin sem
skilgreinir stöðu vinnukvenn-
anna: garðabæjarleg glanspía
sem reynist mannlegt
skrímsli, segir Sveinn Har-
aldsson m.a. í dómi sinum um
Vinnukonur Genets.
heldur er leikin sú útgáfa verksins
sem Genet kaus fremur. Verkið var
fyrst sett upp hér á landi hjá Grímu
árið 1963 og þýddi frú Vigdís Finn-
bogadóttir verkið. Á þessum þijátíu
og fjórum árum sem iiðin eru hafa
orðið töluverðar breytingar á form-
legu íslensku máli þannig að óhjá-
kvæmilegt reyndist að færa hinn
upphafna stíl, sem óneitanlega ein-
kennir frumtextann, örlítið nær því
sem tíðkast í dag. Einu hnökrarnir
á frábærri þýðingu er að ruglað er
saman hinum fyrrverandi frönsku
nýlendum „Guinée" (Gínea) í Afriku
og „Guyane" (Gvæana) í Suður-
Ameríku sem hin alræmda Djöfla-
eyja (íle du Diable) tilheyrir.
Melkorka Tekla Olafsdóttir setti
tóninn að þessu verkefni í fanta-
góðri sviðsetningu sinni á Sköllóttu
söngkonunni eftir Ionesco í sumar
sem leið. Hún er textanum trú og
lætur hann njóta sín í meðförum
leikaranna. Ennfremur er fylgt til-
mælum höfundar um háttbundnar
hreyfingar leikaranna. Það væri
frábært ef Melkorku Teklu gæfist
tækifæri til að halda áfram að riíja
franska nútímaklassík upp fyrir ís-
lenskum áhorfendum.
Leikstjórinn og leikararnir eru
studdir dyggilega af útlitshönnuð-
um sýningarinnar. Leikrýmið er
langt og mjótt en nýtt út í ystu
æsar og leikmunir og búningar vel
valdir. Lýsingin er sérstaklega
skemmtileg og kemur sífellt á óvart
eftir því sem leikurinn berst fram
og aftur um hið afianga leikrými.
Förðunin skilgreinir persónurnar
nánar inn á við og aðgreinir þær
hveija frá annarri út á við.
Leikurinn er af hæsta gæða-
flokki. Rósa Guðný Þórsdóttir er
frábær sem Claire og hún vindur
sér úr stílíseruðum leik í seremón-
íunum yfir í örvæntingu þess valda-
lausa með glæsibrag. Steinunn Ól-
afsdóttir er verðugur mótleikari
hennar þar sem hún sýnir svart-
nætti sálar Solange og þrá hennar
eftir dýrð hins dæmda morðingja.
Jóna Guðrún Jónsdóttir er einstök
sem húsmóðirin sem skilgreinir
stöðu vinnukvennanna: garðabæj-
arleg glanspía sem reynist mann-
legt skrímsli.
Verkið er langt og þungt en orð-
gnóttin, málfarið, stíllinn og ein-
stakur leikur gerir þetta að kvöld-
skemmtun sem vekur endalausar
vangaveltur eftir á. En það er um
að gera að mæta úthvíldur og vel
upp lagður á þessa sýningu sem
krefst mikils af áhorfendum.
Sveinn Haraldsson.
NYJU NiLFISK RYKSUGURNAR HAFA FEIKNA SOGAFL
OG FULLKOMNASTA SÍUNARBÚNAÐ SEM VÖL ER Á*
Nilfisk AirCare Filter® Með 2ja laga pappírspoka, grófsíu
og HEPA-síu heldur Nilfisk eftir 99,997% allra rykagna
sem eru stærri en 3/10.000 úr millimetra (0,3 my).
*í sænskri neytendaprófun (Konsumentverket) á 11 þekktum ryksugum var
Nilfisk með HEPA-síu sú eina sem fékk toppeinkunn fyrir síunarhæfni.
NILFISK gerð »» GM-300 GM-310 GM-320 GM-330
Nú aðeins stgr. 21.840 24.990 27.980 29.990
NILFISK
ÓMENGUÐ GÆÐI
/rOniX
HÁTÚNI 6A REYKJAVÍK SlMI 552 4420