Morgunblaðið - 15.04.1997, Blaðsíða 31

30 ÞRIÐJUDAGUR 15. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 15. APRÍL 1997 31
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
PÓLITÍSK UM-
BYLTING BLAIRS
KOSNINGABARÁTTAN í Bretlandi er komin á fullt
skrið, enda verður kosið 1. maí næstkomandi. Verka-
mannaflokkurinn hefur ennþá verulegt forskot á Íhalds-
flokkinn, þótt það hafi minnkað að undanförnu. Tvennt
er íhaldsmönnum erfiðast í baráttunni við að halda áfram
um stjórnartaumana. Annars vegar, að flokkurinn hefur
verið við völd í samfellt átján ár og því finnst mörgum
kominn tími til stjórnarskipta. Hins vegar hefur Verka-
mannaflokkuinn undir forustu Tony Blair tekið upp mörg
af helztu stefnumálum íhaldsflokksins og hyggst jafnvel
bæta um betur. Verkamannaflokkurinn hefur snúið svo
gjörsamlega við blaðinu í mörgum helztu stefnumálum
sínum að segja má, að hann sé orðinn óþekkjanlegur frá
því sem áður var. Flokkurinn hefur ætíð verið mjög langt
til vinstri á vestur-evrópskan mælikvarða. Innan hans
hefur alla tíð verið hávær og harðsnúinn hópur vinstri-
sinna og verkalýðsfélögin hafa haft þar tögl og hagldir,
m.a. í krafti fjárhagsstuðnings. Tony Blair gerir sér grein
fyrir því, að hann verði að breyta þessari ímynd Verka-
mannaflokksins eigi hinni löngu eyðimerkurgöngu utan
ríkisstjórnar að ljúka.
Það knýr á um nýtt svipmót Verkamannaflokksins, að
mikill uppgangur hefur verið í efnahagslífi Bretlands und-
anfarin misseri undir forustu íhaldsflokks Johns Majors.
Hagvöxtur hefur verið miklu meiri en í öðrum ríkjum
Evrópusambandsins og reyndar flestum öðrum vestrænum
ríkjum. Verðbólga er samt lág og atvinnuleysi er aðeins
um helmingur að því, sem er í hinum löndum Evrópusam-
bandsins. I stuttu máli ríkir góðæri í brezku efnahags-
og atvinnulífi. Sú þjóðfélagslega umbylting, sem hófst á
valdatíma Margrétar Thatchers hefur svo sannarlega skil-
að Bretum fram á veg frá því hörmungarástandi sem
þeir bjuggu við eftir stjórnartíð Verkamannaflokksins,
efnahagskreppu, sem einkenndist af erlendri skuldasöfn-
un, gengisfellingum og sífelldum verkföllum. Marga eldri
Breta hryllir enn við þessari endurminningu.
Tony Blair hefur nú boðað, að hann muni ekki hrófla
við helztu umbótum íhaldsflokksins, hvorki breytingunni
á vinnulöggjöfinni, sem takmarkaði verulega völd verka-
lýðsgreyfingarinnar, né þeirri víðtæku einkavæðingu ríkis-
fyrirtækja sem átt hefur sér stað. Blair hefur meira að
segja lýst því yfir, að hann muni halda einkavæðingunni
áfram. Varla er hægt að lýsa meira trausti á stefnu
Thatchers, sem Verkamannaflokkurinn hamaðist á móti
árum saman. Jafnframt er þetta yfirlýsing um gjaldþrot
hinnar gömlu stefnu Verkamannaflokksins.
FRÁLEIT HUGMYND
HUGMYNDIR um, að ríkissjóður greiði niður laun far-
manna á íslenska kaupskipaflotanum, til þess að
skipafélögin ráði fremur til starfa íslenska farmenn, er
fráleit. Vikið var að slíkum hugmyndum í umfjöllun hér
í blaðinu í fyrradag, þar sem fjallað var um fækkun ís-
lenskra farmanna og kaupskipa á undanförunum árum,
m.a. vegna örra tækniframfara og samkeppni frá sjómönn-
um frá fátækari þjóðum heims.
í fyrrnefndri grein var því lýst með hvaða hætti Norð-
menn og Danir hafa brugðist við fækkun í kaupskipastól
sínum og fækkun norskra og danskra farmanna. Norð-
menn slökuðu mjög á skilyrðum fyrir skipaskráningu, en
Danir fóru þá leið að setja lög um svonefnd nettólaun,
þannig að farmenn á dönskum kaupskipum væru skatt-
lausir.
Stjórnvöld eiga ekki að hafa afskipti af kjaramálum
farmanna með því að hefja niðurgreiðslur á laun þeirra,
svo skipafélögin ráði fremur til sín íslenska farmenn.
Kjaramál farmanna eru þeirra mál og skipafélaganna og
kallaekki á nein afskipti framkvæmda- eða löggjafarvalds-
ins.
Hér er við lýði sjómannaafsláttur, sem fiskimenn sem
farmenn njóta og um hann virðist ríkja nokkuð góð sátt
í þjóðfélaginu. Sú sátt byggist á þeirri staðreynd að sjó-
menn vinna erfið, krefjandi og á stundum hættuleg störf,
fjarri heimilum sínum og fjölskyldum um lengri eða
skemmri tíma.
Um 400 manns sóttu barnabókahátíð í Ráðhúsinu
Morgunblaðið/Þorkell
ÍÞRÓTTAÁLFURINN lætur börnin sofa.
FORSETAFRÚNNI voru færð blóm.
HÁTÍÐARSALUR Ráðhússins var þétt setinn á laugardag og áhug-
inn skein úr andlitum barnanna.
Allur salurínn
geispaði að ósk
íþróttaálfsins
RÚMLEGA fjögur hundruð manns, börn og
fullorðnir, mættu á barnabókahátíð
í Ráðhúsi Reykjavíkur á laugardag. Hátíðin
var haldin í tilefni þess að sérstakri barna-
bókaviku, undir yfirskriftinni Bók er barna
gaman, var að ljúka.
Hátíðarsaiur Ráðhússins var
þegar orðinn þéttsetinn
um tvöleytið er dagskrá
Barnabókahátíðin hófst
og úr andlitum barnanna mátti
greinilega lesa spennu og eftirvænt-
ingu. Nokkur af þeim huguðustu
voru búin að hreiðra um sig fyrir
framan sviðið, en hin héldu sig í
öruggum faðmi foreldranna.
Gunnar Heigason, leikari og
barnabókahöfundur, var kynnir há-
tíðarinnar og hóf dagskrána með því
að bjóða velkomna Guðrúnu Katrínu
Þorbergsdóttur forsetafrú og í fram-
haldi af því kom fulltrúi yngstu kyn-
slóðarinnar upp á svið og færði henni
blómvönd. Að því búnu hóf Herdís
Egilsdóttir rithöfundur lesturinn og
las úr verki sínu Eyrun á veggjunum.
Þekkið þið muninn
á leik og ofbeldi?
Eftir lestur Herdisar mætti til leiks
Magnús Scheving barnabókahöfund-
ur með meiru í gervi íþróttaálfsins
úr barnaleikritinu Áfram Latibær,
sem nú er sýnt í Loftkastalanum.
Hann hvatti krakkana til að koma
upp að sviðinu og gera með sér
nokkrar líkamsæfingar. „Hvernig
teygið þið úr ykkur á morgnana?"
sagði hann. „Já, svona með því að
lyfta höndunum hátt til lofts. Og svo
geispið þið og þurfið að teygja úr
ykkur aftur, og aftur ... “ Áður en
varði var allur saiurinn farinn að
teygja úr sér og geispa. Börnin fylgd-
ust með hverri hreyfingu íþróttaálfs-
ins sem lét þau fetta sig og bretta
eftir öllum kúnstarinnar reglum.
Því næst kvaddi hann sér hljóðs
og spurði krakkana hvort þeir þekktu
muninn á leik og ofbeldi. „Ef ég
sparka í rassinn á einhverjum án
þess að biðja um leyfi, þá er það
ofbeldi. Og ef ég kyssi einhvern án
þess að fá samþykki viðkomandi, þá
er það líka ofbeldi," sagði hann og
brýndi fyrir krökkunum að ráðast
aldrei á nokkurn mann.
Búkolla breytir
vatni í mjólk
Eftir að íþróttaálfurinn hafði kvatt
var komið að Árna Árnasyni rithöf-
undi að lesa upp úr verki sínu og
valdi hann að segja söguna af glað-
væru stúlkunni Hjördísi. Stór hópur
barna var búinn að koma sér vel
fyrir við sviðið og fylgdist með upp-
lestrinum af áhuga.
Því næst steig Guðrún Helgadóttir
rithöfundur upp í pontu og las upp
úr bók sinni Ástarsaga úr fjöllunum
og sýndi um leið myndir úr bókinni.
Að síðustu kom þeir Pétur Egg-
ertz og Bjarni Ingvarsson úr Mögu-
leikhúsinu í heimsókn og sýndu atrið-
ið „Búkolla í nýjum búningi" úr verk-
inu „Einstök upgötvun". En í verkinu
er Búkolla orðin að flókinni vél sem
breytir vatni í mjólk. Eftir leikritið
klöppuðu krakkarnir leikurum lof í
lófa, mörg hver þreytt en ánægð
eftir vel heppnaða hátíð.
FRIÐARVERÐLAUMAHAFI MÓBELS
Sjálfstæði Austur-Tímor
bíður fráfalls Suhartos
José Ramos-Horta, tals-
maður Austur-Tímorbúa
hjá Sameinuðu þjóðunum
hefur helgað líf sitt bar-
áttunni fyrir frelsi og
sjálfstæði heimalands
síns. Honum voru í fyrra
veitt friðarverðlaun Nó-
bels ásamt kaþólskum
biskupi eyjarinnar, Car-
los Felipe Ximenes Belo.
Horta kom hingað í
þriggja daga heimsókn
um helgina, og gafst
Auðuni Arnórssyni þá
færi á að taka þennan
merka baráttumann tali.
Morgunblaðið/Þorkell
JOSÉ Ramos-Horta hefur í 22 ár unnið þrotlaust að því að vekja athygli umheimsins á stöðu A-Tímor.
AUSTUR-Tímor, eyland
nokkurt norðan Ástralíu,
hefur á undanförnum miss-
erum í auknum mæli notið
athygli umheimsins. Kemur þar
tvennt til. Norska Nóbelsverðlauna-
nefndin ákvað í fyrra að veita tveimur
helztu málsvörum sjálfstæðis Austur-
Tímor, Carlos Felipe Ximenes Belo,
biskupi kaþólsku kirkjunnar þar, og
José Ramos-Horta, talsmanni landsins
hjá Sameinuðu þjóðunum, friðarverð-
laun Nóbels það árið. Hins vegar hafa
stjórnarhættir herstjórnar Suhartos
forseta í Indónesíu, sem þar hefur
verið við völd í þijátíu ár, sætt æ
meir ámæli á alþjóðlegum vettvangi.
Eftir lok kalda stríðsins, aukinni
hnattvæðingu fréttaflutnings - m.a.
með tilkomu gervihnattasjónvarps -
og fleiri þátta sem sett hafa mark
sitt á þróun heimsins undir lok tuttug-
ustu aldar, hafa einræðisstjórnir víða
um heim, sem áður nutu verndar ann-
ars hvors kaldastríðs-stórveldanna,
þurft að bíta í það súra epli að kom-
ast ekki lengur upp með allt það sem
þeir gátu undir þeim kringumstæðum
sem áður ríktu.
Þannig hefur þessi þróun einnig
leitt til þess, að ýmsar vestrænar þjóð-
ir hafa staðið frammi fyrir því að
þurfa að endurskoða breytni sína í
samskiptum við önnur ríki. Stjórnvöld
í löndum eins og Þýzkalandi, Frakk-
landi, Bandaríkjunum og Svíþjóð, sem
á dögum kalda stríðsins þénuðu vel á
vopnasölu til ríkja eins og Indónesíu,
hafa að minnsta kosti sum hver séð
sig knúin til að endurskoða stefnu
sína varðandi slík viðskipti þegar í
ljós kemur hvernig vopnin eru notuð.
Aukin upplýsing almennings um ýmis
mál, ekki sízt ástand mannréttinda í
hinum ýmsu ríkjurn, hefur leitt til
þess að almenningsálitið hefur verið
þess megnugt að vekja samvizku
stjórnvalda og getað knúið þau til að
breyta stefnu sinni.
Málefni Austur-Tímor er gott dæmi
um þessa þróun.
Gleymt stríð
Þegar einræðisstjórn Salazars og
eftirmanna hans lauk í Portúgal vorið
1974 liðaðist portúgalska nýlendu-
veldið fljótlega í sundur; nýlendurnay
hlutu sjálfstæði, ein af annarri. Á
Austur-Tímor var Fretelin-hreyfingin
svokallaða atkvæðamest frelsishreyf-
inga eyjarskeggja. Hún stofnaði
bráðabirgðaríkisstjórn haustið 1975.
í þeirri stjórn fór José Ramos-Horta
með utanríkismál. Indónesar gerðu
innrás í landið í desember 1975. Þá
var Horta staddur erlendis og hefur
verið í útlegð frá heimalandi sínu síð-
an. Hann hefur helgað krafta sína
baráttunni fyrir friði og frelsi á Aust-
ur-Tímor.
Talið er að allt að 200.000 manns
hafi verið drepnir á fyrstu þremur
árunum eftir innrás Indónesa í Aust-
ur-Tímor. Heildarfjöldi íbúanna var
þá um 700.000. Þrátt fyrir að upplýs-
ingar um þetta þjóðarmorð hafi legið
fyrir var áhugi íjölmiðla ekki meiri
en svo að þessu gat fram undið án
þess að umheimurinn sæi ástæðu til
að bregðast við. Sökum aðgerðaleysis
alþjóðasamfélagsins hefur indónes-
íska hernámsstjórnin óáreitt farið sínu
fram með fyrrgreindum afleiðingum.
Norska Nóbelsnefndin tilgreindi
sérstaklega í útskýringum sínum á
vali friðarverðlaunaþeganna í fyrra,
að með því vildi hún vekja athygli á
„gleymdu stríði" á Austur-Tímor.
Tilnefndur af kvenna-
listakonum
Síðastliðinn laugardag kom José
Ramos-Horta í þriggja daga heimsókn
til íslands í boði Mannréttindaskrif-
stofu ísiands. Það voru kvennalista-
konurnar Kristín Ástgeirsdóttir,
Kristin Einarsdóttir og Anna Ólafs-
dóttir Björnsson, sem færðu Horta
boðið þegar þær voru - í boði Hortas
sjálfs - viðstaddar Nóbelsverðlauna-
afhendinguna í Ósló í desember síð-
astliðnum. Þær höfðu lagt til við Nó-
belsnefndina að Horta og Belo biskup
hlytu friðaiverðlaunin, og fór því verð-
launahafinn fram á að þeim yrði boð-
ið að vera viðstaddar afliendingarat-
höfnina.
Á sunnudagsmorgun hélt Horta
fyrir troðfullu húsi í Norræna húsinu
fyrirlestur um ástandið í heimalandi
sínu. Guðmundur Alfreðsson, þjóð-
réttarfræðingur og sérfræðingur í
réttindum minnihlutahópa, gerði við
sama tækifæri grein fyrir þjóðréttar-
legri stöðu Austur-Tímorbúa.
í fyrirlestri Hortas kom fram, að
hann hafði komið til íslands einu sinni
áður, í maí 1986. Guðmundur Alfreðs-
son starfaði þá hjá Mannréttindaráði
Sameinuðu þjóðanna, og hafði í starfi
sínu kynnzt baráttumanninum frá
Austur-Tímor. Sagði Horta frá því,
að faðir Guðmundar, Alfreð Guð-
mundsson, fyrrverandi forstöðumaður
Kjarvalsstaða, ók gestinum um
Reykjavík, og lýsti því sem fyrir augu
bar með því að benda á byggingar
og segja ýmist: „Þetta var byggt fyr-
ir sjálfstæði,“ og: „Þetta var byggt
eftir sjálfstæði." Þessi lýsing á höfuð-
borg íslands varð minnisstæð mannin-
um, sem helgað hefur líf sitt barátt-
unni fyrir sjálfstæði heimalands síns
- fyrst undan stjórn nýlenduherra og
síðan undan oki herstjórnar ná-
grannaríkis.
Vil votta íslandi þakklæti
„Megintilgangur _ heimsóknar
minnar er að votta Islandi þakklæti
fyrir stuðninginn sem það hefur sýnt
okkur í gegn um tíðina," sagði José
Ramos Horta, í samtali við Morgun-
blaðið. „Þegar hin fjögur Norðurlönd-
in sátu hjá við afgreiðslu ályktana
Sameinuðu þjóðanna um Áustur-
Tímor greiddi ísland, eitt Norður-
landa, atkvæði með, og var eitt fjög-
urra Vestur-Evrópuríkja sem það
gerði. Hin þijú eru Portúgal, írland
og Grikkland."
„Með breytni sinni hefur ísland
sýnt að heiðarleiki og siðgæðisvitund
getur viðgengizt í alþjóðasamskiptum.
Sama hversu smátt eitthvert land er
þá getur það staðið fast á því að
ákveðin gildi séu virt,“ sagði friðar-
verðlaunahafinn.
Horta tók fram, að hann væri einn-
ig hingað kominn til að hitta áður-
nefndar forystukonur Kvennalistans,
sem höfðu tilnefnt hann og Belo bisk-
up til verðlaunanna.
Einnig sagðist Horta vonast til að
ísland muni sjá sér fært að leggja
eitthvað af mörkum til að lina þjáning-
ar Austur-Tímorbúa með þátttöku í
hjálparstarfi.
í gær, mánudag, átti Horta fundi
með Ólafi Ragnari Grímssyni, forseta
íslands, Halldóri Ásgrímssyni utanrík-
isráðherra, Ólafi G. Einarssyni forseta
Alþingis, utanríkismálanefnd og
kvennalistakonunum.
Pyntingar daglegt brauð
„Það sem er mest aðkallandi að
brugðizt verði við er að stöðva hin
hrikalegu mannréttindabrot sem
framin eru þar. Ástæðulaus dráp indó-
nesískra hermanna á almennum borg-
urum í Austur-Tímor og pyntingar
eru daglegt brauð íbúanna þar. Með
20-30.000 manna herliði og um
200.000 innflytjendum frá Indónesíu
eru Austur-Tímorbúar kúgaðar horn-
rekur í eigin landi," sagði Ramos
Horta aðspurður um hvaða skref hann
teldi brýnast að stigin yrðu í málefn-
um heimalands hans.
„Þessi vandamál verða ekki leyst
nema með virkri þátttöku alþjóðasam-
félagsins, sem verður að beita indó-
nesísk stjórnvöld þrýstingi unz þau
draga herlið sitt til baka frá Austur-
Tímor," segir Horta. Svo lengi sem
einræðisherrann Suharto sé við völd
í Indónesíu segir Horta nær útilokað
að takast megi að finna lausn á mái-
inu. Þar sem Suharto sé nú orðinn
aldurhniginn - hann er 77 ára - sé**
von til að-þetta geti breytzt fljótlega.
Horta bindur vonir við breytingar
sem fyrirsjáanjegt er að verði við frá-
fall Suhartos. í Indónesíu hafi nú þró-
azt lýðræðishreyfing, sem sé sér með-
vitandi um ástandið á A-Tímor og
styðji ekki hernámið. Það sé því von
til að þá muni á skjótan hátt reynast
mögulegt að semja um frelsi A-Tímor.
Nú hafa Horta og samheijar hans
beðið í 22 ár eftir því að sjá fram á
breytingar til batnaðar í heimalandi
sínu. Aðspurður, hve lengi hann geti
beðið enn, segist hann meta aðstæður
þannig nú, að raunhæft sé að reikna
með að árangur náist innan næstu 5
ára.
Kofi Annan, framkvæmdastjóri^,
Sameinuðu þjóðanna, hefur skipað
sérstakan umboðsmann til að fást við
deiluna um Austur-Tímor. „Hann hef-
ur þegar heimsótt Portúgal, Indónesíu
og Austur-Tímor og talað við málsað-
ila,“ segir Horta. „Á næstu vikum
ætlar hann að boða til nýrra samn-
ingaviðræðna, sem ég mun taka þátt
í. Ég geri mér samt engar vonir um
að þær leiði til farsællar niðurstöðu í
fyrirsjáanlegri framtíð. Utanríkisráð-
herra Indónesíu [sem mun taka þátt
í viðræðunum fyrir hönd Indónesíu-
stjórnar] hefur engin völd. Hann hef-
ur ekki umboð til að semja um neitt
í raun, hann hefur engin tök á að
hrinda því í framkvæmd sem hugsan-
lega verður samið um. Það vald er^
allt í höndum Indónesíuhers. Hann
ræður öllu í Indónesíu," segir Horta.
Horta segir að hann og aðrir full-
trúar sjálfstæðishreyfingar Austur-
Tímorbúa muni þó áfram taka þátt í
hvers konar tilraunum sem efnt verði
til í nafni friðar og frelsis Austur-
Tímor,- „En á sama tíma munum við
efla andspyrnuna gegn henáminu,"
segir Horta.
I lok fyrirlestrar síns í Norræna
húsinu vísaði Horta aftur til inngangs-
orða sinna um fyrstu heimsókn sína
hingað til lands í maímánuði 1986.
„Um leið og ég þakka íslendingum*
fyrir áhugann og stuðninginn við bar-
áttu Austur-Tímorbúa vil ég hvetja
þá til að ferðast þangað og kynnast
töfrum landsins. Ög ég vonast til að
geta ekið ykkur um götur Dili [höfuð-
borgar eyjarinnar], bent á bygging-
arnar sem fyrir augu ber og sagt:
„Þetta var byggt eftir sjálfstæði."