Morgunblaðið - 16.04.1997, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 16. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
Um dánarbætur
eftir sjómenn
NOKKUR umræða
hefur orðið á undan-
förnum vikum um
dánarbætur eftir sjó-
menn sem farast við
störf sín. Mér sýnist
mikils misskilnings
gæta í þessari um-
ræðu og tel því brýna
nauðsyn bera til þess
að gera nánari grein
fyrir þeim bótum sem
aðstandendur þessara
sjómanna eiga rétt á.
Um þessar bætur
gilda ákvæði í sigl-
ingalögum, en þau
tóku gildi 1. júlí 1985,
sem og ákvæði í kjara-
samningum sjómanna en sam-
kvæmt þeim voru bæturnar hækk-
aðar um 1990.
Haustið 1994 skipaði sam-
gönguráðherra nefnd til þess að
endurskoða ákvæðin sem gilda
„um bótarétt sjómanna á íslensk-
um skipum vegna lífs- eða líkams-
tjóns“. í nefndinni eiga sæti 10
menn og eru þeir fulltrúar ýmissa
hagsmunasamtaka sjómanna og
útgerðarmanna sem og stofnana
sem tengjast öryggis- og trygging-
armálum sjómanna. Verkefni
nefndarinnar má segja að sé tví-
þætt; annars vegar endurskoðun
þeirra skaðabótareglna sem gilda
á þessu sviði og hins vegar endur-
skoðun þeirra bótafjárhæða sem
greiðast sjómönnum og aðstand-
endum þeirra. Nefndin hefur farið
mjög ítarlega yfir bæði sviðin og
gert samanburð við aðstæður hjá
frændþjóðum okkar að því er varð-
ar skaðabótareglurnar og jafn-
framt borið saman bætur til sjó-
manna í slysatilvikum við bætur
annarra stétta. Um bæði þessi svið
gildir að tekist er á um
fjárhagslega hags-
muni þar sem útvíkkun
skaðabótaábyrgðar og
hækkun bótaíjárhæða
leiðir til aukinna út-
gjalda fyrir útgerðar-
menn. Innan nefndar-
innar greinir menn
verulega á um hvaða
leiðir eigi að fara og
þess vegna ákváðu
nefndarmenn á síðast-
liðnu hausti að láta á
það reyna hvort samn-
ingsaðilar gætu náð
viðunandi lausn um
þessi mál í kjarasamn-
ingaviðræðum. Eins
og flestum er kunnugt hafa þessar
viðræður gengið óvenju hægt og á
þessari stundu er alls óljóst um
Almennt eru dánarbæt-
ur úr slysatryggingu
sjómanna, segir Bjarni
Þórðarson, nokkru
hærri en hjá öðrum
starfshópum.
hugsanlega niðurstöðu um þetta
atriði.
Nú er rétt að víkja að dánarbót-
um í slysatryggingu sjómanna og
gera nokkra grein fyrir þeim sem
og dánarbótum í atvinnuslysa-
tryggingum nokkurra annarra
starfshópa. Dánarbætur í slysa-
tryggingu sjómanna eru tvískipt-
ar; annars vegar er um að ræða
svonefnda eingreiðslu og hins veg-
ar greiðast mánaðarlegar bætur
eða lífeyrir til eftirlifandi maka
og barna innan 18 ára aldurs.
Eingreiðslan er mismunandi eftir
fjölskylduaðstæðum, þ.e. hvort
sjómaðurinn er einhleypur, lætur
aðeins eftir sig börn 18 ára eða
eldri eða lætur eftir sig maka eða
börn innan 18 ára aldurs. í síðast-
greinda tilvikinu nam eingreiðslan
í janúar til marz 1997 um 1.932
þús. kr. Fjárhæðin skiptist milli
þessara aðila eins og eftir lög-
erfðareglum (en ekki er um arf
að ræða og því greiðist ekki erfða-
fjárskattur af fjárhæðinni) og nýt-
ur sambúðarmaki sama réttar og
um hjónaband hefði verið að ræða.
Slysatrygging sjómanna er eina
slysatrygging starfshóps þar sem
bætur greiðast mánaðarlega til
aðstandenda. Makinn (sem og
sambúðarmaki) fær greiddar kr.
16.514 á mánuði í 3 ár og hvert
barn undir 18 ára aldri fær greidd-
ar 11.010 kr. á mánuði til 18 ára
aldurs. Ef makinn er orðinn 46
ára og hefur ekki barn á fram-
færi fær hann lífeyrinn greiddan
í 6 ár. Til þess að bera þessar
bætur saman við dánarbætur ann-
arra starfshópa þarf að núvirða
lífeyrisgreiðslurnar og umreikna
þær þannig til eingreiðsluígildis.
Það er hér gert með 3% vöxtum.
Ef við gerum ráð fyrir tveimur
börnum, 4 ára og 10 ára, nemur
eingreiðsluígildi lífeyrisins 3.021
þús. kr. og dánarbætur alls 4.953
þús. kr. Bætur úr slysatryggingu
almennra ASÍ manna mundu við
sömu aðstæður nema 2.014 þús.
kr. og úr slysatryggingu banka-
manna 3.194 þús. kr. Almennt
má segja að dánarbætur úr slysa-
tryggingu sjómanna séu nokkru
hærri en hjá öðrum starfshópum
og þeim mun hærri hlutfalislega
Bjarni
Þórðarson
1 barn 2 börn börn
Makalífeyrir frá lífeyrissjóði 60.000 60.000 60.000
Barnalífeyrir frá lífeyrissjóði 5.505 11.010 16.515
Makalífeyrir frá almannatr. (8 ár) 16.514 16.514 16.514
Barnalífeyrir frá almannatryggingum 11.010 22.020 33.030
Makalífeyrir frá slysatryggingu (3 ár) 16.514 16.514 16.514
Barnalífeyrir frá slysatryggingu 11.010 22.020 33.030
Samtals 120.553 148.078175.604
sem börnin eru yngri. Nefndin
hefur einnig gert athugun á heild-
arbótum til sjómanna og aðstand-
enda þeirra en auk þess að eiga
rétt til bóta úr slysatryggingu sjó-
manna eiga þessir aðilar rétt til
bóta frá almannatryggingum, Líf-
eyrissjóði sjómanna eða öðrum líf-
eyrissjóði svo og í ýmsum tilvikum
úr hendi útgerðarmannsins eða
ábyrgðartryggjanda hans. Réttur
aðstandenda til bóta frá almanna-
tryggingum er eins og úr slysa-
tryggingu sjómanna að öðru leyti
en því að lífeyrir til makans greið-
ist í 8 ár en ekki 3 ár. Þessi rétt-
ur er eins hjá öllum starfshópum.
Réttur til makalífeyris hjá Lífeyr-
issjóði sjómanna er tengdur tekj-
um sjómannsins og mundi nema
um það bil 30% af þeim launum
sem iðgjöld voru greidd af. Maka-
lífeyrir þessa sjóðs er nokkru hærri
en hjá flestum almennum lífeyris-
sjóðum, en mestu munar að hann
er ótímabundinn, nema þegar mak-
inn er yngri en 35 ára og barn-
laus. Þá greiðist hann aðeins í 2
ár. Sambúðarmaki nýtur hér ekki
sama réttar og maki en í reglu-
gerð sjóðsins segir; stjórn sjóðs-
ins er heimilt að greiða lífeyri ...
til aðila sem sannanlega hefur
annast heimili hins látna um langt
árabil fyrir andlát hans.“ Hér var
áður miðað við a.m.k. 5 ára sam-
búð en með breytingunni var gert
ráð fyrir að stytta tímann þegar
um börn er að ræða í sambúð-
inni. Barnalífeyrir sjóðsins er
helmingur af þeim lífeyri sem hin-
ar stofnanirnar greiða eða 5.505
kr. á mánuði til 18 ára aldurs. í
töflunni hér á eftir eru sýndar
mánaðarlegar bætur frá þessum
þremur stofnunum til þriggja fjöl-
skyldna, þ.e. maka með eitt barn,
maka með tvö börn og maka með
þrjú börn. Þessar bætur koma til
viðbótar fyrrgreindri eingreiðslu
þ.e. 1.932.000 kr. Gert er ráð fyr-
ir að iðgjaldsskyld laun til Lífeyr-
issjóðs sjómanna hafi verið um
200.000 kr. á mánuði:
(Sjá töflu)
Ég hygg að allir geti verið sam-
mála um að engin stétt býr við
jafn mikla starfsáhættu og sjó-
menn. Slysatíðni er miklu meiri
við störf á sjó en í landi og munur-
inn er mestur að því er varðar
dánaráhættu af slysförum en und-
anfarin ár hafa 5 til 15 sjómenn
farist við störf sín á ári. Menn
verða væntanlega aldrei á eitt
sáttir um hvaða bætur séu eðlileg-
ar við fráfall heimilisföður og fyr-
irvinnu. Sú skylda hvílir að sjálf-
sögðu á heimilisfeðrum að huga
þannig að tryggingamálum fjöl-
skyldunnar að við óvænt fráfall
hans hvort sem er af slysförum
eða öðrum orsökum sé fjölskyldan
sæmilega sett fjárhagslega. Því
miður virðist sem við Islendingar
höfum átt erfitt með að tileinka
okkur þessa sjálfsögðu fyrir-
hyggju. Fjárhagsvandi eftirlifandi
fjölskyldu verður oft sérlega erfið-
ur ef fyrirvinna deyr af öðrum
ástæðum en slysförum þar sem
tryggingabætur eru yfirleitt mun
hærri þegar um slys er að ræða.
Vonandi lærist okkur að hyggja
betur að þessum málum en við
höfum almennt gert.
Höfundur er
tryggingastærðfræðingur og er
formaður nefndar til þess að
endurskoða ákvæðin um bótarétt
sjómanna.
Irland: Með pálmann
í höndunum
„ÍRLAND er ekki
til einskis, svo lengi
sem synir þess hafa
vit á að flýja,“ sagði
George Bemard
Shaw, Nóbelsverð-
launaskáldið, og bjó
sjálfur lengstum í
London eins og Oscar
Wilde, en Samuel
Beckett og James Jo-
yce bjuggu í París.
Þannig var eyjan
græna: þjóðskáldin
flúðu land eins og fjöl-
margir aðrir. Fólkinu
fækkaði úr 8 milljón-
um fyrir miðja síðustu
öld í 3‘/2 milljón nú.
Bretum fjölgaði úr 16 milljónum í
58 á sama tíma.
Hnignun írlands átti sér skiljan-
lega skýringu. írar fylgdu óskyn-
samlegri stefnu í efnahagsmálum
fyrr á öldinni. Þeir reyrðu efna-
hagslíf sitt í alls kyns ljötra, eink-
um árin 1930-1960, sem var ein-
mitt tími harðsvíruðustu haftanna
hér heima, og þeir hlóðu um leið
mjög undir ýmsa sérhagsmuna-
hópa. Þeir kúguðu hveijir aðra, en
skelltu skuldinni á Breta. Þessar
heimatilbúnu viðjar hafa reynzt líf-
seigar og að sama skapi dýrkeypt-
ar. Um langt árabil var öllum far-
þegaflugvélum frá Norður-Amer-
íku t.d. gert að lenda á Shannon-
flugvelli í vesturhluta landsins,
margra klukkustunda akstur frá
höfuðborginni á aust-
urströndinni, fyrir til-
stilli heimamanna í
nágrenni flugvallar-
ins. Þetta átti að
tryggja betra jafnvægi
í byggð landsins. Ann-
að var eftir þessu.
Landbúnaður var
aðalatvinnuvegur íra
lengur en flestra ann-
arra þjóða í Evrópu.
Bændur drógu mjög
úr framsókn íra til
nútímalegri atvinnu-
hátta. Sveitalífið ein-
kenndist af fáfræði,
fátækt, íhaldssemi og
sundurþykkju auk
þrælahalds. Við þetta bættist
öflug, íhaldssöm kaþólsk kirkja,
sem hefur einnig að ýmsu leyti
haft óheilbrigð áhrif á írskt þjóðfé-
lag, en hún hefur misst vindinn
úr seglunum hin síðustu ár. Um
þetta allt er hægt að fjalla feimnis-
laust nú, því að írskir nútímasagn-
fræðingar hafa rækt skyldur sínar
með sóma: þeir hafa umskrifað
sögu landsins, svo að margt af
því, sem áður var talið gott og
gilt, hefur nú verið endurskoðað í
ljósi skarpari skilnings á samhengi
atburðanna í írskri sögu. Ljóminn
er farinn af fortíðinni. írar hafa
tekið sig á. Þeir byijuðu að lyfta
hömlunum af erlendum og innlend-
um viðskiptum upp úr 1960 eins
og við Islendingar, en þeir höfðu
Með sama áframhaldi,
segir Þorvaldur Gylfa-
son, verður írland tals-
vert auðugra en Bret-
land eftir fáein ár.
snarari handtök. Þeir gengu þann-
ig ótrauðir í Evrópusambandið árið
1973. Þeir hafa notið góðs af því,
ekki fyrst og fremst fyrir fátækra-
styrkinn, sem þeir hafa fengið
(hann hefur numið um 5% af lands-
framleiðslu íra síðustu ár), heldur
öllu fremur fyrir skjólið, sem aðild-
in að Sambandinu veitti þeim til
að hrinda ýmsum nauðsynlegum
umbótum í framkvæmd og opna
hagkerfið út á við. frum hefur tek-
izt að auka útflutning sinn til mik-
illa muna. Árið 1960 nam útflutn-
ingur á vörum og þjónustu frá ír-
landi tæpum þriðjungi af lands-
framleiðslu. Árið 1994 hafði út-
flutningshlutfallið ríflega tvöfald-
azt og var komið upp fyrir tvo
þriðju af landsframleiðslu. Til sam-
anburðar hefur hlutfall útflutnings
af landsframleiðslu okkar íslend-
inga staðið nokkurn veginn í stað,
nálægt þriðjungi, siðan 1945.
En Irar íétu þetta ekki nægja.
Þeim hefur einnig tekizt að laða
erlenda fjárfestingu til landsins í
stórum stíl, m. a. með skattaív-
ilnunum handa erlendum fjárfest-
Þorvaldur
Gylfason
um. Þetta hefur skilað sér í miklum
hagvexti. Einmitt þetta hefur okk-
ur íslendingum því miður mistek-
izt: við höfum beinlínis flæmt er-
lenda fjárfesta frá okkur, ýmist
óvart eða vísvitandi, ef frá eru
talin fáein stóriðjufyrirtæki. Okkur
þykir sjálfsagt að flytja út vörur
og þjónustu, en fjármagn (þ. e.
hlutabréf í fyrirtækjum) höfum við
ekki viljað flytja út að neinu ráði
af ótta við erlend yfirráð, heldur
höfum við steypt okkur í skuldir.
Hvað um það, erlend fjárfesting
hefur ásamt öðru gert írland að
stórveldi í hugbúnaðarframleiðslu.
Irar eru nú sagðir framleiða um
60% af öllum viðskiptahugbúnaði
í Evrópu og um 40% af öllum eink-
atölvuhugbúnaði. Ungt fólk, sem
var áður ein helzta útflutningsvara
írlands, streymir nú aftur heim.
Þjóðarframleiðsla á mann á írlandi
hefur vaxið um 5'/2% á ári síðan
um miðjan síðasta áratug. Þetta
er mikill vöxtur og dugir til að
tvöfalda tekjur á mann á aðeins
13 árum. Einmitt þetta hefur írum
tekizt.
Einn liður umskiptanna á írlandi
var umbylting í menntamálum,
ekki sízt til sveita. Bömum á bæj-
unum var gert kleift að ganga í
skóla, m.a. með því að koma á
greiðum samgöngum á milli
stijálla bændabýla og héraðsskóla.
Margir þeirra, sem vinna nú fyrir
háum launum við hugbúnaðar-
framleiðslu og ýmiss konar þjón-
ustu í Dublin og öðrum borgum
og bæjum, hefðu ella setið eftir í
sveitinni við hin kröppustu kjör.
írar laða einnig til sín erlenda
ferðamenn í stórum stíl, eða um
4‘/2 milljón manns á ári, langt
umfram eigin fólksfjölda.
í fyrra, 1996, gerðist svo það,
sem margir írar hafa beðið eftir
með óþreyju: þjóðarframleiðsla á
mann á írlandi fór fram úr fram-
leiðslu á mann á Bretlandi (á svo
nefndan kaupmáttarkvarða, sem
er skársti mælikvarðinn á lífskjör
fólks; þessar tölur er að finna í
nýrri skýrslu frá Evrópusamband-
inu). írland - gamla fátæktarbæl-
ið! - er sem sagt komið upp fyrir
móðurlandið og þá um leið komið
upp fyrir meðaltal Sambandsland-
anna. Með sama áframhaldi verð-
ur írland orðið talsvert auðugra
en Bretland eftir fáein ár, því að
hagvöxturinn á írlandi hefur verið
og er enn miklu örari en handan
við sundið. Á hinn bóginn hefur
Bretum tekizt að bæta vinnu-
markað sinn með því m.a. að leysa
hann úr viðjum voldugra hags-
munasamtaka og draga með því
móti mjög úr atvinnuleysi. írar
eiga þetta eftir og búa því enn
við mikið atvinnuleysi. írland
minnir okkur á, að mikill hagvöxt-
ur er engin trygging fyrir fullri
atvinnu, ef vinnumarkaðurinn er
eftir sem áður ófrjáls og háður
alls kyns hömlum.
Það hefur verið sagt um íra, að
þeir séu friðlausir, nema þeir eigi
í ófriði. írska efnahagsundrið getur
á hinn bóginn skapað skilyrði til
þess að stilla loksins til friðar í
landinu. Það er skiljanlegt, að
Norður-írum hafi hingað til ekki
þótt fýsilegt að segja skilið við
Bretland og láta innlima sig í írska
lýðveldið, miklu fátækara land. En
nú er dæmið sem sagt að snúast
við. Ef svo fer sem horfir, getur
þess verið tiltölulega skammt að
bíða, að Norður-írum snúist hug-
ur, þegar þeir íhuga sameiningu
við nýtt, auðugt írland. Þá fjölgar
Irum á einu bretti úr 3'/2 milljón í 5.
Höfundur er prófessor.