Morgunblaðið - 16.04.1997, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 16. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
NÚLIFANDI tónskáld eiga á
brattann að sækja hjá aðdáend-
um sígildrar tónlistar, ef marka
má könnun sem gerð var á veg-
um bresku útvarpsstöðvarinnar
„Classic FM“. Um 35.000 hlust-
endur tóku þátt í könnuninni og
tók dagskrárstjóri hennar svo
stórt upp í sig að fullyrða að
mörg nútímatónskáld virtust
semja tónverk af faglegum
ástæðum, ekki til að veita
ánægju. Aðeins þrjú núlifandi
tónskáld áttu verk á Iista yfir
300 vinsælustu tónverkin.
Hver hlustandi valdi þrjú
eftirlætisverk og varð niðurstað-
an sú að langflestir völdu fiðlu-
konsert no. 1 eftir Max Bruch,
en sú varð einnig niðurstaðan í
fyrra. í öðru sæti varð annar
píanókonsert Sergej Rachman-
inov og 6. sinfónía Ludwigs van
Beethoven í því þriðja. í fjórða
sæti var sellókonsert eftir Elgar
og Enigmatilbrigði hans urðu I
sjötta sæti. Klarinettkonsert eft-
ir Mozart varð í fimmta sæti og
píanókonsert hans no 2 í átt-
unda, í sjöunda sæti hafnaði
píanókonsert no 5 eftir Beethov-
en og Perlukafarar Bizet í því
níunda. Adagio fyrir strengi eft-
ir Barber var tiunda vinsælasta
tónverkið.
í The Daily Telegraph segir
Gamalt og sígilt á toppnum
að útilokað sé að fullyrða hvort
þessi listi endurspegli sígildan
tónlistarsmekk Breta eða ein-
göngu þeirra sem hlusti á téða
útvarpsstöð, sem þykir leika
„vinsældaklassík" og hirða lítt
um nútímatónskáld. Þau sem þó
hlutu náð fyrir eyrum hlustenda
eru Karl Jenkins, sem hóf ferill
Mozart
Klarinettkonsert
Bruch
Fiðlukonsert no. I
Rachmaninov
Póanókonsert no 2
Beethoven
Sinfónía no 6
Elgar
Sellókonsert
Elgar
Enigmatilbrigði
Beethoven
Píanókonsert no 5
Mozart
Píanókonsert no 2
Bizet
Perlukafaramir
Barber
Adagio fyrir strengi
Hef góða reynslu af
meðvitundarsprengjum
Morgunblaðið/Þorkell
HJÁLMAR Sveinsson, til vinstri, lítur á íslenska myndlist Þorvaldar Þorsteinssonar sem situr í
gluggakistunni á Galleríi Ingólfsstræti 8.
Þorvaldur Þorsteinsson sýnir íslenska mynd-
list í Galleríi Ingólfsstræti 8. Hann og Hjálm-
ar Sveinsson, sem hefur ijallað um myndmál-
ið í umhverfí okkar í fjölmiðlum, settust
niður með Þóroddi Bjamasyni og ræddu
hvemig hægt er að nota myndlist til að
gera hið ómeðvitaða meðvitað.
ÞORVALDUR Þorsteinsson hef-
ur að eigin sögn reynt á undanföm-
um árum að afdramatisera mynd-
listina og færa hana nær almenn-
ingi þannig að menn átti sig ekki
endilega á því að um myndlistarverk
sé að ræða í hans vinnu.
í verkunum á Ingólfsstræti 8 er
hann að velta fyrir sér hvernig ís-
lensk myndlist birtist í íslenskum
fjölmiðlum og birtar em myndir úr
sjónvarpsviðtölum þar sem talað er
við einhvern mætan mann eða konu,
og í baksýn er alltaf málverk á
striga. Þorvaldur vill meina að þar
sem listakennslu í íslenskum skólum
sé verulega ábótavant og myndlist
og myndlestur lítt þekktur eiginleiki
meðal íslendinga að þá taki frétta-
stofa sjónvarpsins með uppstilling-
um af þessu tagi nú ómakið af
menntakerfinu og sýni okkur ís-
lenska myndlist, að vísu yfirleitt á
bakvið annað, en hún sé þó vissu-
lega inni í myndinni.
„Þú, Þorvaldur, ert náttúrulega
einn af þessum myndlistarmönnum
sem hafnar þeirri skoðun að mynd-
listin eigi að vera eitthvert brothætt
ævintýri og eitthvað sem má helst
ekki tala um. Listaverkið hefur
vissulega tapað þessari einstöku áru
sinni sem einstakur ósnertanlegur
hlutur og hið fjöldaframleidda er
jafngilt henni. Listaverkið fór niður
af stallinum og fór að vera virkt
þjóðfélagsiegt afl,“ segir Hjálmar
Sveinsson þegar við höfum komið
okkur fyrir í leðursófa á ónefndu
kaffíhúsi niðri í bæ.
„Það er einmitt þetta orð sem ég
hnýt um, virkt afl,“ segir Þorvaldur
og blandar sér nú í umræðuna. „Eg
er að svara kröfu fólks um virkni
listar og það er það sem ég held
að listamenn hljóti að gera í framtíð-
inni í ríkari mæli.
Ég trúi á verk sem virka áfram inn
í þjóðfélagið þannig að menn hætti
að taka eftir þeim sem verkum þótt
áhrifín séu ennþá fyrir hendi. Þá heita
þau ekki endilega listaverk lengur,
þó svo að framtak einhvers lista-
manns, sem í raun skiptir ekki lengur
máli hver er, liggi þar að baki.“
Verkfæri kerfisins
Það eru, að sögn Hjálmars, tveir
pólar í listum samtímans. Sá sem
vill ekki draga marklínu á milli lífs
og lista og hinn sem vill halda list-
inni útaf fyrir sig. Nöfn listamann-
anna Josephs Beuys og Ads Rein-
hardt ber nú á góma sem fulltrúa
þessara skoðana. „Reinhardt sagði
að listin yrði að vera útaf fyrir sig
því hún væri algjörlega sjálfstætt
fyrirbæri og lyti öðrum iögmálum
en þjóðfélagið. Hún mætti ekki fara
að hlýða þeim lögmálum sem eru í
gildi heldur skapa sér sjálfstæðan
veruleika. Ég spyr þig því, Þorvald-
ur: ert þú ekki hræddur við það að
vera orðinn einskonar uppalandi og
um leið verkfæri þess kerfis sem
þú ert að gagnrýna?“
„Ég held að það geti verið rétt
hjá þér. Þetta getur verið raunhæft
vandamál ef við gefum okkur að
það sé slæmt að vera verkfæri þess
sem maður vill gagnrýna. Það felst
þó í hirðfíflshlutverki listamanns
vestrænnar menningar að hann
hefur í raun leyfi til að þiggja laun
hjá kónginum sem hann gerir grín
að.
Leikstjóri hversdagsins
Ég tel að listamenn í dag séu æ
uppteknari af því að dramatísera
hversdagsleikann fremur en lista-
verkið. Að gefa hversdagsleikanum
gildi listaverks og gera veruleikann
að verðmæti í sjálfu sér.
„En með því að dramatísera
hversdagsleikann ertu í raun að
vinna eins og leikstjóri," segir
Hjálmar.
Þorvaldur: „Þess vegna líður mér
svona vel báðum megin," segir
hann, brosir og vísar í vinnu sína
við leikhúsið í samanburði við svið-
sinn með því að semja stef fyrir
auglýsingar, Michael Nyman,
sem er þekktur fyrir tónlistina
í myndinni „The Piano“, og Pól-
verjinn Henryk Górecki, sem sló
í gegn með Sinfóníu no. 3.
Greinileg áhrif kvikmynda
sjást á listanum, t.d. skaust þriðji
píanókonsert Rachmaninovs upp
vinsældalistann í kjölfar sýning-
ar kvikmyndarinnar „Shine“.
Alls komust 22 verk eftir Wolf-
gang Amadeus Mozart á lista,
en af öðrum vinsælum tónskáld-
um má nefnda Elgar, Haydn,
Sjostakovitsj, Mahler og Vaug-
han Williams.
Michael Bukht, dagskrárstjóri
Classic FM telur ástæðu dvín-
andi vinsælda sígildrar tónlistar
vera þá að peningana sé að hafa
annars staðar. Mozart, Haydn
og Beethoven, og síðar Puccini
og Verdi, hafi samið vinsælustu
tónlist síns tíma. „Sjáið þá sem
semja bestu laglínurnar nú; Paul
McCatrtney, Elton John og Gal-
lagher-bræður. Þeir hefðu vel
getað samið sígilda tónlist en
ákváðu að snúa sér að poppinu
þar sem peningarnir eru ...Ég
held að mörg vinsælustu tón-
verkin séu samin fyrir kvik-
myndir. Þau eru samin til að
skemmta fólki, ekki í faglegum
tilgangi."
setningu raunveruleikans.
„Þú ert ekkert hræddur við að
þú sért álíka máttlaus í að móta
þjóðfélagið með þínum verkum og
hver annar grunnskólakennari í
starfi sínu?
„Nei, ég held að ég sé þvert á
móti í álíka sterkri stöðu og hver
annar grunnskótakennari til að gera
það.
Viltu stjórna?
Hjálmar: „Við lifum í raun í
tvennskonar heimi. Annarsvegar
heimi tungumálsins og hinsvegar
sífellt meira í veruleika myndanna
en þar er maður dæmdur til að taka
við myndum sem maður er ekki við-
búinn því að taka við. Þín nálgun er
í raun nálgun mannfræðingsins og
þjóðfélagsfræðingsins og því vakna
spurningar um hvað vakir fyrir þér,
viltu stjórna eða hafa áhrif á mynd-
málið sem er í gangi?“
Þorvaldur: „Nei.“
Hjálmar: „Én þú vilt greinilega
leiðrétta eitthvað, þú ert að gera
grín að myndmálinu og benda á eitt-
hvað.“
„Ég er í raun ekkert óánægður
með það. Ég er hins vegar að velta
því upp hvort það geti verið að
fréttastofa sjónvarps sé sá miðill
þar sem íslensk myndlist er best
kynnt. Það má segja að þetta sé
góðlátleg kaldhæðni sem beinist þá
helst að menntastefnu landsins,
frekar en fréttastofu sjónvarpsins
og það sem liggur til grundvallar
er skortur á umræðu og kennslu í
myndmálinu sem er tæpast til stað-
ar í samanburði við þá ofuráherslu
sem lögð er á talmálið. Ég hef þá
trú að þarna séum við með hluta
af veruleikanum sem bíði nánast
eftir því að vera uppgötvaður og
þannig geti hver og einn upplifað
myndir sterkar og verið gagnrýnni."
„Þú vilt ekki verða einhver mynd-
málsráðunautur?"
„Nei, en ég er forvitinn um hvað
kæmi út úr því ef við myndum ala
upp kynslóðir sem myndu skoða
myndefni meðvitað og læra að lesa
úr því, snúa út úr því, leika sér með
það og gagnrýna það, því ég hef
svo mikla trú á sköpunarkrafti hvers
og eins.“
„Það er nú ekki endilega margt
sem gefur ástæðu til þess að hafa
slíka trú,“ grípur Hjálmar inn í.
Þorvaldur: „Ég er kannski svona
heppinn með fólk sem ég um-
gengst. Þetta er auðvitað mjög útóp-
ískt.“
Hjálmar: „Þú ert svona klassískur
upplýsingamaður eins og Freud, þú
vilt gera hið ómeðvitaða meðvitað."
„Mér finnst þettta frekar tengjast
Joseph Beuys og af afstöðu hans
til mannskepnunnar. Ég bíð í of-