Morgunblaðið - 16.04.1997, Blaðsíða 34

34 MÍÐVIKUDAGUR 16. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREIIMAR
Réttlætið og
orkuverðið
HVAÐ réttlætir það að stóriðja
greiði einungis um fjórðung af því
sem hinn almenni orkunotandi þarf
að greiða? Hvað réttlætir það að
fyrirtæki úti á landi sem hefur um
30% íbúa byggðarlags í atvinnu,
''ðorgi 10 sinnum meira fyrir kíló-
vattstundina en stóriðja? Hversu
mikið mætti hækka laun þess verka-
fólks ef fyrirtækið nyti sömu vild-
arkjara og stóriðjustarfsemin nýt-
ur? Hvar er viljinn til að efla sam-
keppnisaðstöðu þeirra sem stofna
vilja til stórframleiðslu á íslensku
grænmeti með vistvænni raforku-
notkun? Sagði ekki Guðmundur
Bjarnason að mikilvægt væri að
halda áfram á umhverfisvænni
braut grænmetisframleiðslunnar
þar sem fjöldi nýrra atvinnutæki-
færa skapaðist með tilkomu raflýs-
ingar i gróðurhúsum þá mánuði sem
annars væri ekkert framleitt?
Fullnýting orkunnar
og friðlýsingar
Á að fullnýta hina „grænu orku“,
eins og Landsvirkjun hefur kosið
að kalla hana, í þágu mengandi
stóriðju sem varin er í bak og fyrir
gegn skakkaföllum með orkuverði
sem hvergi gerist lægra, en heitir
á markaðsmáli „samkeppnisfært"?
Slíkt er ofurkappið í að beisla og
fullnýta íslenskar „endurnýtanleg-
ar“ orkulindir að sjálfur Dettifoss,
konungur Evrópskra
fossa, var þar efstur á
óskalista sem mjög
hagkvæmur kostur,
enda orkumesti foss
álfunnar. Núverandi
umnverfisráðherra hef-
ur heitið því að fossin-
um verði þyrmt í hans
ráðherratíð, en loforðið
er því miður ódýrt þar
sem ekki hefur verið
gert ráð fyrir því að til
virkjunar Jökulsár á
Fjöllum komi, fyrr en
liðið er á annan áratug
næstu aldar og þó ráð-
herranum sé vissulega
óskað velfamaðar, þá
er nú harla ólíklegt að hann vermi
sæti umhverfisráðherra svo lengi.
Hann hefur að vísu fengið fossinum
friðlýsingu sér til fulltingis en hvað
dugar hún? Stendur ekki fyrir dyr-
um að skerða friðlýst svæði í Þjórs-
árverum um 6 km með Norðlinga-
ölduveitu? Þetta er um 10% af gróð-
urlendi veranna og þau eru á skrá
sem alþjóðlegt verndarsvæði sam-
kvæmt Ramsarsáttmálanum frá
1978! Mörgum eru einnig kunn
hrossakaupin um Eyjabakkasvæðið
þar sem ráðgert er að 28 km gróins
lands fari undir lón, lands sem
ómetanlegt er til fjár sökum verð-
mæti þess í sjálfu sér fyrir einstakt
samspil dýralífs og gróðurfars. Nei,
jafnvel lagasetningar halda illa
gegn áformum virkjunarsinna, eins
og komið hefur í ljós með fyrirhug-
uðum áformum Lands-
virkjunar um hækkun
stíflunnar í Laxá.
Fljótsdalsvirkjun -
Breytt stefna?
Fátt er þeim heilagt
í náttúrunni er leggja
fram áætlanir í stór-
framkvæmdum, en þó
er ástæða til að gleðj-
ast vegna nýrra upp-
lýsinga frá Landsvirkj-
un þar sem fram kem-
ur að Eyjabakkalón
verði hugsanlega
minnkað til muna und-
ir Snæfelli. Þessi hugs-
anlega breyting bygg-
ist þó á því að hagkvæmt verði að
nærri tvöfalda í einu stökki núver-
andi raforkuframleiðslu með því að
samvirkja Jökulsá á Fljótsdal og
Jöklu með 12 km stærra lóni en
áður var áætlað við Kárahnúka,
svokölluðu Hálslóni. Sitt sýnist
hverjum um ágæti þessarar tilhög-
unar og hætt er við að kröftuglega
verði mótmælt ef til stendur að reisa
stíflu þar sem Hafrahvammagljú-
frum verði spillt. Hér má þó hugsan-
lega finna lausn sem fleiri geta
sætt sig við en áður, einkanlega
með tilliti til þess ef hægt verður
að bjarga Eyjabakkasvæðinu, en
fróðlegt verður að fylgjast með lip-
urð og vilja Landsvirkjunar til að
endurskoða Fljótsdalsvirkjun, eink-
anlega þar sem fyrir liggja sam-
þykkt lög og virkjunarleyfi frá 1991
og því formlega ekkert sem kallar
á endurskoðun framkvæmda nema
breytt stefna og kröftugt aðhald í
náttúruvernd. Ekki er víst að krafan
um friðlýsingu Snæfells og Vestur-
Fátt er þeim heilagt í
náttúrunni er leggja
fram áætlanir í stór-
framkvæmdum, segir
Karólína Hulda Guð-
mundsdóttir í síðari
grein sinni, en þó er
ástæða til að gleðjast
vegna nýrra upplýsinga
frá Landsvirkjun þar
sem fram kemur að
Eyjabakkalón verði
hugsanlega minnkað til
muna undir Snæfelli.
öræfa komi hér að neinu haldi. Hér
er því ástæða til að vera vel á verði
og fagna ekki of snemma því for-
sendur breyttrar tilhögunar Fljóts-
daisvirkjunar eru fyrst og fremst
stóriðjukostir sem án efa fengju
sömu vildarkjör og nú er samið um
við Norðurál og aðra viðhlæjendur
MIL, og/eða raforkusala um sæ-
streng.
Ofuráhersla á
stóriðjuhugmyndir
Það er hin títtnefnda hagkvæmni
sem ræður ríkjum gegn náttúrunni
og þar geta menn gripið til Þjóð-
hagsstofnunar hvenær sem þurfa
þykir. í Mbl. 6. mars sl. gat að líta
umfjöllun um hagvöxt á íslandi sem
á sl. ári hefði verið meiri en í „nán-
ast öllum ríkjum innan OECD“.
Benti forstjóri Þjóðhagsstofnunar á
að það væri „afar mikilvægt að
auka þjóðhagslegan sparnað". Enn-
fremur að ná þyrfti jafnvægi í miili-
ríkjaviðskiptum svo erlendar skuldir
gætu farið lækkandi miðað við
landsframleiðslu. Taldi stofnunin
að til að tryggja áframhaldandi
góðan hagvöxt næstu missera væri
annars vegar brýnt að stöðugleikinn
margfrægi héldist (enda kjara-
samningar þá í bígerð) og hins veg-
ar byggðist það á því „að ráðist
yrði í verkefni á stóriðjusviðinu".
Þetta tvennt réði úrslitum um hag-
vaxtarhæfni okkar gagnvart við-
skiptalöndunum. Það væri fróðlegt
að fá útreikning á því frá þessari
ágætu stofnun hversu mikill hluti
erlendra skulda íslendinga er bein-
línis til kominn vegna stórkostlegr-
ar iántöku þjóðarinnar, annars veg-
ar vegna svokallaðra hagnýtra
virkjanarannsókna og hins vegar
vegna framkvæmda við virkjanirnar
sem nú þegar eru til staðar, að
ógleymdum vaxtakostnaðinum
vegna ónýttrar Kröflu og Blöndu.
Samkvæmt ónákvæmum upplýsing-
um höfum við eytt nú þegar um 2
milljörðum króna, eingöngu til
rannsókna á upphaflegum áformum
um Fljótsdalsvirkjun svo Lands-
virkjun getur illa bakkað út úr þeim
áformum. Ennfremur vitum við að
enn er verið að eyða fjármunum í
hagnýtar rannsóknir vegna virkjun-
ar Jökulsár á Fjöllum. Það er ekki
skrítið þótt skuldsetning íslands
vegna orkusöludrauma íslenskra
embættismanna sé farin að kalla á
skjótfengna efnahagslega björgun.
En erum við á réttri leið?
Höfundur er frá FHjum í
Skorradal.
Virkjanastefna stjórn-
valda og náttúruvemd
Karólina Hulda
Guðmundsdóttir
Tilraun sem
snýst upp í and-
hverfu sína
EF Jón og Gunna
skuldbinda sig til að
versla einungis við fáein
útvalin fyrirtæki, flest
í eigu fárra fjölskyldna,
,geta þau átt von á því
að verða boðið í ham-
borgara og franskar svo
sem annað hvert ár.
Þannig virðist umbun
þeirra fyrir að beina öll-
um sínum viðskiptum
til lítils auðhrings sem
myndaður hefur verið,
vera lítil miðað við að
öll almenn útgjöld
þeirra fari til þessa nýja
auðhrings.
Síðustu daga hefur
talsvert borið á auglýsingum ný-
stofnaðs auðhrings hér á landi sem
dreift hefur svokölluðum fríkortum
inn á hvert heimili. Þar er lofað því
^ð versli menn einungis við fyrir-
tæki innan auðhringsins fylgi því
ákveðin fríðindi.
í auglýsingunum er mest flaggað
loforði um ókeypis utanlandsferð -
en fylgir ekki sögunni eins og sjá
má á töflu hér til hliðar, að þó meðal-
fjölskyldan versli allt sitt hjá hinum
útvöldu auðhringsfyrirtækjum, líða
16 ár þangað til utanlandsferðin
verður að veruleika - sem hún þó
verður aldrei vegna þess að öll fríð-
indin fyrnast á 4 árum. Hér er því
um verulega blekkingu að ræða.
Siðferði málsins
í hlut eiga m.a. fyrirtæki sem hafa
notið yfírgnæfandi markaðshlutdeild:
ar, eða nánast fákeppnisaðstöðu. í
hlut eiga íyrirtæki sem almenningur
vill geta litið á með virðingu og sem
eru yfír það hafín að keppa með að-
ferðum sem hljóta að teljast á mörkum
eðlilegra viðskiptahátta.
* Skeljungur og Húsasmiðjuna skil
ég kannski. Skeljungur
hefur þrátt fyrir sterk-
ustu ættartengsl lands-
ins verið nánast litli
bróðir á olíu- og bensín-
markaði hér á landi um
margra ára skeið og
hefur nú reynt að snúa
vörn í sókn með sölu
mjólkur og skyndirétta
á bensínstöðvum sín-
um. Húsasmiðjan er
bara eins og hver önnur
byggingavöruverslun.
Aðild íslandsbanka
að þessari hringamynd-
un hljótum við öll að
líta öðrum augum. Hér
er um að ræða banka
með verulega stóra markaðsaðild og
banka sem varð til við samruna
nokkurra banka og þar á meðal
Verslunarbanka íslands, sem var
eitt helsta höfuðvígi kaupmanna og
Frípunktarnir snúast
upp í andhverfu sína,
að mati Sverris
Albertssonar, og segja
til sín í verðlaginu.
þeirra sem börðust fyrir fijálsri
verslun í landinu.
Flugleiðir hafa um árabil notið
sérstöðu hér á landi með yfirgnæf-
andi markaðshlutdeild og nánast
einokun á öllum ferðalögum landans
á erlenda grund og á árum áður
naut þetta félag stuðnings ríkis og
þar með almennings.
Blokkamyndun?
Nú hlýtur það að liggja í augum
uppi að byggingavörukaupmenn
Sverrir
Albertsson
Nokkrar staðreyndir:
4 manna fjölskylda:
Dæmigerð ársútgjöld
Þús. kr. á ári
Ýmis þjónusta 500 (gr. m/$ebet/kredit frá íslandsb.) 1.000
Matur 600 (Hagkaup) 3.000
Sérvara 50 (Hagkaup) 1.250
Byggingavðrur 50 (Húsasmiðjan) 2.500
Bensín 105 (Skeljungur, meðalnotkun meðalbíls) 2.025
Bilavörur 20 (Skeljungur) 1.000
Pakkaferð 100 (Flugleiðir) 1.000
Samtals 1.425 Samtals punktan 11.775
Nauðsynlegir punktar til að fá elnn miða til Hamborgar að sumri til (en flest frí
eru farin að sumri til): 74.000 punktar, tveir miðar 148.000 punktar, fjórir miðar
296.000 punktar.
Þannig tekur það þessa fjögurra manna fjölskyldu rúm 6 ár að vinna fyrir
einum miða (74.000 punktar deíltmeð 11.775 punktum á ári) og tæp 13
ár að vinna fyrir 2 farmiðum.
Það tekur sömu fjölskyidu rúm 25 ár (296.000 punktar deilt með 11.775)
og viðskipti upp á rúmar 32 milljónir króna (1.425 þús. sinnum 25 ár) að
eignast fjóra farmiða til Hamborgar.
Fjölskylduferðin verður farin síðsumars árið 2021!
Hjónin (2 miðar) komast í ferðina árið 2009!
Fyrsti miðinn er kominn í hús árið 2002!
Samkvæmt meðfylgjandi útreikningum er verið að veita 0,38% meðalafslátt
af vörum og þjónustu.
Hér er farín dýr leið til að færa viðskiptavininum hægfara og iág afsláttar-
kjör.
Uppsafnaðir
punktar
aðrir en Húsasmiðjumenn koma til
með að beina matarinnkaupum sín-
um allt annað en í Hagkaup, að
matvörukaupmenn aðrir en Hag-
kaupsfamelían kaupa byggingavör-
ur alls staðar annars staðar en í
Húsasmiðjunni og væntanlega hljóta
allir aðilar sem eiga í samkeppni við
eitthvað af fyrirtækjum hins nýja
auðhrings að beina öllum viðskiptum
sínum svo sem mögulegt er til fyrir-
tækja utan hans.
Einnig hljóta aðrir stórir aðilar í
t.d. matvörugeiranum að hugsa sér
til hreyfings og íhuga blokkamynd-
un með sterkum fyrirtækjum eða
bönkum. Þannig gæti framtíðin orð-
ið þannig að þrír til fjórir sterkir
hringir myndist, þar sem reynt verð-
ur að klófesta kúnnann og blóð-
mjólka hann og sjá til þess að ekki
ein króna fari til spillis. Eiginlega
bíður maður bara eftir því að Frið-
rik Sophusson, gangi í Fríklúbbinn
og maður fái punkta fyrir að borga
skatta.
Lítið fyrir mikið
En hvað er þetta nýja Fríkort þá
og hvaða þýðingu hefur það? Það
hefur þegar verið sýnt fram á að
afsláttur sem í boði er er svo lítill
að flest fyrirtæki myndu skammast
sín fyrir að auglýsa verðlækkun á
þeim nótum. Eða hvað fyndist fólki
um að Hagkaup lækkaði matarverð-
ið um 0,38%, eða að Flugleiðir lækki
verð á almennum fargjöldum um
sama, en haldi Apex fargjöldum
óbreyttum; eða hvernig væri nú að
íslandsbanki hefði bara lækkað þjón-
ustugjöld debetkorta sinna um t.d.
1 kr. hverja færslu, í stað þess að
hampa grátbroslegum afslætti eða
hamborgara og frönskum eftir svo
og svo miklar kortafærslur?
Samt hefur Fríkortið heldur kom-
ist í umræðuna og skýringin er auð-
vitað sú að þegar svo stór og sterk
fyrirtæki sem um ræðir, leggja á
blóðvöllinn án nægjanlegra vopna,
þá beita þau auglýsingamættinum
fyrir sig. Vitandi að það sem boðið
er er heldur klént er gripið til þess
að búa til litskrúðugar umbúðir um
ekki neitt, auglýsa það undir drep
og treysta á skammsýni fólks og
trúgirni.
Viðbrögð fólks hafa samt sem áður
sýnt það síðustu daga að jafnvel 60
millj. króna auglýsingaherferð getur
brugðist gersamlega ef skynsemi fólks
er misboðið. í fyrsta lagi sér fólk í
gegnum spamaðarskrumið og sér fá-
nýti þess að beina öllum viðskiptum
til tiltekinna aðila til að eiga von á
dúsu mánuðum eða árum síðar.
En í öðru lagi, og það er kannski
ekki síður mikilvægt atriði, virðist
sem flestum ofbjóði þessi tilraun til
hringamyndunar og vilji ekki taka
neinn þátt í þessu brölti.
Niðurstaðan virðist því vera sú
að þessi tilraun er andvana fædd og
til lítils skaða nema hvað auglýsinga-
herferðin og allur kostnaður af henni
og öðru þessu tengt lendir að sjálf-
sögðu á fyrirtækjunum fimm sem
eiga ekki annan kost en að demba
honum á viðskiptavini sína. Þannig
virðist næsta víst að frípunktarnir
snúast í andhverfu sína og verði
sérstakir aukaálagningarpunktar
sem fyrirtækin leggja á þá sem halda
tryggð við þau í framtíðinni.
Trúnaðarbrestur
Áhrif þessara tilraunar verða lík-
lega þau að á milli t.d. íslandsbanka
og fjölmargra viðskiptavina hans,
sem eiga í samkeppni við hin fjögur
„frí“ fyrirtækin, hefur orðið trúnað-
arbrestur, fyrirtækin sjá nú að bank-
inn er til þess búinn að mynda
bandalag við önnur fyrirtæki gegn
viðskiptavinum sínum.
Hvað varðar önnur fyrirtæki inn-
an samsteypunnar, má segja að al-
menningur setji spurningarmerki við
þau og viti nú að þar á bæ virðast
menn tilbúnir til að ana út á gráu
svæðin í viðskiptum.
Höfundur er matvörukaupmaður.