Morgunblaðið - 17.05.1997, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 17. MAÍ 1997
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Skipbrot í heil-
brigðismálum
REYKJAVÍKURBRÉF Morgun-
blaðsins, laugardaginn 26. apríl, er
helgað heilbrigðismálum. Tilefnið er
erindi Ólafs Olafssonar landlæknis
á þingi BSRB, þar sem hann gerir
úttekt á stöðu heil-
brigðismála á grund-
velli könnunar sem
landlæknisembættið
hefur látið gera. Niður-
staðan er ekki glæsileg
fyrir ríkisstjóm Islands.
Stór hluti fólks hefur
ekki efni á að leita sjálf-
sagðrar þjónustu og
biðlistar hafa lengst
verulega með skelfileg-
um afleiðingum. Bæði
núverandi ríkisstjóm
og sú síðasta hafa stað-
ið fyrir verulegum nið-
urskurði í heilbrigðis-
þjónustu. Það sama
hefur gerst víða annars
staðar á Vesturlöndum.
Gmndvallarmunur er hinsvegar á
þeim aðferðum sem beitt hefur verið
hér á landi og erlendis. Hér hefur
ríkisstjómin beitt gömlum og úrelt-
um aðferðum, þ.e. flötum niður-
skurði í kerfi fastra fjárlaga. Verk-
efni einstakra stofnana hafa ekki
verið endurskoðuð eða hlutverki
þeirra breytt.
Hröð þróun á síðustu árum í
rannsóknum og meðferð hefur vald-
ið mikilli breytingu á öllum starfs-
háttum. Þörf fyrir sjúkrarúm og
legudeildir hefur farið ört minnk-
andi og möguleikar eru á ýmsum
ráðum til að draga úr kostnaði við
þjónustuna. Föst fjárlög koma i veg
fyrir eðlilega þróun á þessu sviði
og nánast alls staðar í nálægum
löndum hafa verið farnar aðrar leið-
ir til fjármögnunar. Menn hafa leit-
að allra leiða til hagræðingar og
eitt af því sem hefur skilað mjög
verulegum árangri er ferliverka-
starfsemi, sem er auðvitað mun
ódýrari þjónusta en sólarhringsvist.
Hér á landi er það hinsvegar að
gerast að aðgerðir heilbrigðisráðu-
neytis í ferliverkamálum, sem
byggjast á því að setja þá þjónustu
á föst fjárlög, munu sennilega leiða
til stöðnunar í þróun þessara mála
hér á landi.
Erlendis hafa verið farnar aðrar
leiðir. Þar hefur fjöldi stofnana verið
lagður niður og aðrar sameinaðar.
Endurbætur hafa verið gerðar á fjár-
mögnun og víðast tekið upp það ein-
falda atriði að fjár-
magnið fylgi sjúkling-
um og fari þangað sem
þjónustan er veitt.
Kostnaður hefur verið
greindur á hvem sjúkl-
ing þannig að auðvelt
er að fínna það form
þjónustunnar sem skil-
ar mestri hagkvæmni
og kemur í veg fyrir
sóun. Sjálfstæði stofn-
ana hefur verið aukið
en þær jafnframt gerð-
ar ábyrgari fyrir sínum
rekstri. Sjúkrahús hafa
getað nýtt sér öra þró-
un í lækningum á þann
veg að þjóna sjúkling-
um í vaxandi mæli á
dagdeildum í stað sólarhringsdeilda
og spara þannig mikið fé. Þau hafa
einnig getað nýtt sér nýjustu tækni
bæði í almennum rekstri og beinni
þjónustu við sjúklinga. Það er mikill
Ríkið á að kaupa
þjónustu af þeim, segir
Olafur Om Arnarson,
sem reka heilbrigðis-
stofnanir
misskilningur hjá Mbl. þegar það
heldur að ný tækni og ný lyf valdi
ávallt aukningu kostnaðar í heil-
brigðiskerfínu. Þvert á móti hefur
það sýnt sig að slíkt sparar og eyk-
ur hagkvæmni þegar til lengdar
lætur. Tæknibúnaður er einmitt for-
senda þess að mögulegt er að veita
fullnægjandi þjónustu á mun ódýrari
hátt en áður.
Leiðir Mbl.
Mbl. sér aðeins tvær leiðir til þess
að leysa vanda heilbrigðiskerfisins.
Önnur er sú að veita mun meiri fjár-
magni af skatttekjum til reksturs
þess. Ég er sammála Mbl. í því að
Ólafur Örn
Arnarson
Næsti prestur
í Garðasókn
Hans Markús Hafsteinsson
HINN 31. maí nk.
fara fram prestskosn-
ingar í Garðasókn þar
sem sóknarbömum
gefst kostur á að velja
sér prest í lýðræðisleg-
um kosningum. Tveir
frambjóðendur eru í
boði: Sr. Örn Bárður
Jónsson og Hans Mark-
ús Hafsteinsson, guð-
fræðingur og starfandi
lögreglumaður. Varla
þarf að fara mörgum
orðum um aðdraganda
þess að ákveðið var að
viðhafa almennar kosn-
ingar eftir að sóknar-
nefnd hafði áður valið
umsækjanda til starfans. Nú standa
sóknarbörn Garðasóknar frammi
fyrir því erfíða verkefni að velja á
milli tveggja hæfra umsækjenda, því
aðrir umsækjendur kusu að draga
umsóknir sínar til baka. Eins og títt
er, þegar kosið er á miili manna,
sýnist sitt hverjum um ágæti þeirra
og víst er að báðir uppfylla settar
kröfur. Svo virðist sem hluti sóknar-
nefndar Garðasóknar hafi þegar
ákveðið að standa að baki Emi Bárði
Jónssyni án þess að kynna sér hinn
frambjóðandann, Hans Markús Haf-
steinsson, sem vissulega er óskrifað
biað innan kirkjunnar.
Hans Markús er 45
ára, guðfræðingur, sem
nú hefur ákveðið að
leggja verk sín og
reynslu undir dóm
sóknarbama Garða-
sóknar. Sérstaða hans
er ótvírætt sú að hann
hefur 'aldrei skipað sér
í raðir ákveðinna
„arma“ innan kirkjunn-
ar og er því góður val-
kostur fyrir þá sem ekki
vilja taka afstöðu í
deilumálum innan
kirkjunnar. Hans hefur
undanfarin 23 ár starf-
að sem lögreglumaður
við embætti lögreglustjórans í
Reykjavík. Þar öðlaðist hann mikil-
væga lífsreynslu og kynntist öllum
hliðum mannlífsins og hefur í gegn-
um tíðina orðið að mæta hinum
voveiflegustu atburðum í stafí sínu.
Við slíkar aðstæður áttaði Hans sig
á að sárlega vantaði áfallahjálp og
sálgæslu til handa þeim sem verða
að takast á við mannlega harmleiki
og félagslega niðurlægingu skjól-
stæðinga sinna. Það varð til þess
að Hans fékk áhuga á sálgæslu og
áfallahjálp, sem síðar varð lokaverk-
efni hans til embættisprófs við guð-
Matthías Guðm.
Pétursson
sú leið er illa fær og reyndar ekki
nauðsynleg. Hin leiðin sem Mbl. tel-
ur færa er að taka upp þá tilraun
sem gerð hefur verið á Nýja-Sjá-
landi, þ.e. að sjúklingar eigi þess
kost að greiða þjónustuna fullu verði
og komast þannig hjá bið. Viðbrögð
við þessarri hugmynd hafa hingað
til verið slík að það er eiginlega
óskiljanlegt, að Mbl. skuli detta í
hug að um hana kunni að nást ein-
hver sátt í þjóðfélaginu í dag, og
því raunhæf leið til lausnar á vand-
anum. Mbl. virðist því á þeirri skoð-
un að eina leiðin sé að fá nýtt fjár-
magn inn í reksturinn á óbreyttum
forsendum. Þetta er rangt.
Hvað er til ráða?
Hver er þá leiðin sem við eigum
að fara? Við eigum auðvitað að líta
til þeirra þjóða sem eru næst okkur
og skoða hvað þær eru að gera eins
og að ofan er getið. Það þarf að
draga úr hlutverki ríkisins í beinum
rekstri. Ríkið á að kaupa þjónustu
af þeim sem reka heilbrigðisstofnan-
ir og tryggja gæði þeirrar þjónustu
sem veitt er. Þeir sem sjá um rekst-
urinn geta verið opinberir aðilar,
félagasamtök, sjálfseignarstofnanir
og einkaaðilar. Það verður að greina
allan kostnað á hvern sjúkling og
íjármagnið verður að fylgja sjúkl-
ingnum. Það verður að gera kerfmu
mögulegt að nýta sér ódýrustu leið-
irnar til þess að veita þjónustu en
ekki leggja stein í götu þeirra eins
og nú er verið að gera. Það verður
að hætta að refsa sjúklingum fyrir
að njóta þjónustu dag- og göngu-
deilda eins og nú er gert með mis-
munandi greiðslum. Sjúklingar í sól-
arhringsþjónustu greiða ekki neitt.
Það þarf að dreifa valdi í stað þeirr-
ar miðstýringar sem nú er við lýði.
Sveitarfélögin eiga að taka yfír
rekstur heilsugæslu. Þessar hug-
myndir eru ekki nein bylting. Hér
er um að ræða leiðir sem farnar
hafa verið annars staðar í mörg ár.
Bretar hafa góða reynslu af umbót-
um í sínu kerfi og Verkamannaflokk-
urinn hefur lýst því yfír að ekki
verði hróflað við þeim.
Ríkisstjórn íslands hefur margt
jákvætt gert á sínum ferli. í heil-
brigðismálum hafa henni hinsvegar
verið mislagðar hendur. Framtíðin
getur oltið á því hvemig til tekst
með að ná þjóðarsátt um þennan
viðkvæma málaflokk.
Höfundur er læknir,
framkvæmdastjóri v.
Sjúkrahús Reykjavíkur.
fræðideild Háskóla íslands. Þá hefur
hann kynnt sér þessi mikilvægu mál
- bæði heima og erlendis. Hans
Markús sýndi og sannaði að ef
ódrepandi áhugi og elja er fyrir hendi
er allt hægt til að ná markmiðum
sínum. Hann stundaði nám við guð-
fræðideild Háskóla íslands með fullri
vaktavinnu hjá lögreglunni og lauk
prófum á tilskildum tíma. Lokaverk-
efni hans, „Sálgæsla og áfallahjálp
fyrir lögregluþjóna", er tímamóta-
verk þar sem ekki hefur áður verið
skrifað á svo ítarlegan og faglegan
hátt um þau mál út frá sérstöðu
lögreglumanna. í ritgerðinni tók
hann viðtöl við ijölda lögreglumanna
sem meðal annars höfðu upplifað
þá miklu lífsreynslu að leita fólks
Hans Markús er góður
valkostur, segir Matt-
hías Guðm. Pétursson,
og bak við hann breiður
hópur stuðningsfólks.
sem saknað var í snjóflóðunum á
Vestfjörðum. í ritgerðinni kemst
Hans að þeirri niðurstöðu að sál-
gæslu og áfallahjálp sé mjög ábóta-
vant meðal þeirra sem vinna við lög-
gæslu-, björgunar- og hjálparstörf.
Hans Markús Hafsteinsson er fjöi-
skyldumaður og drengur góður. Um
það vitna þeir sem gerst þekkja
hann í einkalífi og sem vinnufélaga.
Ef hann nær kjöri sem prestur í
Garðasókn mun hann leggja mikla
áherslu á að styrkja fjölskylduna og
reyna að festa í sessi jákvæðan lífs-
GREIN þessi er rituð
í tilefni af því að þriðju-
daginn 20. maí næst-
komandi verður haldinn
kynningarfundur á
WINschöol kennsluum-
hverfínu sem er að ryðja
sér braut í tölvuverum
á íslandi sem og erlend-
is. Kynningin verður
haldin í Víðistaðaskóla
í Hafnarfírði og er
markmiðið með henni
er að vekja skólastjóm-
endur enn frekar til
umhugsunar um nota-
gildi tölva sem hjálpar-
tækja við kennslu.
Tölvur verða sífellt
mikilvægari þáttur í lífi og starfi
einstaklinga. Nú er svo komið að
farið er að nota tölvur í miklum
mæli sem hjálpartæki við hvers kon-
ar kennslu í skólum. Viðfangsefnin
eru af ýmsum toga, þar á meðal
Markmiðið með
kynningunni er, segir
Þór Clausen, að vekja
skólastjórnendur til
umhugsunar um nota-
gildi tölva sem hjálpar-
tækja við kennslu.
notkun Internetsins, vinnsla í stýri-
kerfum, notkun forrita eins og Exc-
el töflureiknis, Word ritvinnslukerf-
is, ýmissa bókhalds- og birgðakerfa,
tölfræðiforrita, í tungumálakennslu
og síðast en ekki síst notkun
kennsluforrita. Því má fullyrða að
notkun tölva, sem hjálpartækja við
kennslu og nám, geti haft töluvert
hagræði í för með sér hvort sem um
er að ræða raungreinar, tölvunar-
fræðigreinar, tungumálagreinar,
viðskipta- og hagfræðigreinar eða
félagsvísindagreinar. í flestum skól-
um landsins er þessara áhrifa farið
að gæta. Grunnskólar, framhalds-
stíl þar sem vímuefni og lífsflótti
eiga sér ekki stað. Hann leggur einn-
ig mikla áherslu á safnaðaruppbygg-
ingu og vill færa prestinn nær sókn-
arbörnunum, t.d. með því að vera
með fasta viðtalstíma reglulega í
öllum sveitarfélögunum sem mynda
Garðasókn. Hann vill einnig leggja
sitt af mörkum til að unglingar haldi
áfram að stunda kirkjuna sína eftir
fermingarathöfnina, t.d. með því að
athuga hvort ekki sé ástæða til að
breyta messuforminu og aðlaga það
mismunandi aldurshópum. Sálgæsla
og áfallahjálp er, eins og áður hefur
komið fram, eitt af helstu áhugamál-
um Hans Markúsar og eitt af mark-
miðum hans er að auka líknarþjón-
ustu. Þá vill hann að friður náist
innan kirkjunnar þannig að allir
meðlimir hennar geti sameinast í
safnaðarstarfinu.
Hinn 31. maí nk. göngum við sókn-
arböm Garðasóknar til kosninga og
kjósum prest til starfa við söfnuðinn
okkar. Slíku vali fylgir mikil ábyrgð
sem enginn má skorast undan. Á bak
við Hans Markús Hafsteinsson er
breiður hópur fólks sem kemur úr
öllum þjóðfélagshópum og öllum
stjómmálaflokkum. Sérstaða þessa
unga og óþekkta frambjóðanda er
sú að hann þorir, getur og vill þjóna
sóknarbömum sínum og kirkjunni í
heild - án þess að vera flokkaður
sem innan tiltekins „arms“ eða
stjómmálahreyfíngar. Hann er þvf
ótvíræður valkostur fýrir þá sem vilja
ekki taka afstöðu í deilumálum kirkj-
unnar en líta fremur á hin raunveru-
legu gildi mannlífsins. Fyrir þau gildi
stendur Hans Markús Hafsteinsson.
Höfundur er markaðsfulltrúi.
skólar, menntaskólar,
háskólar, endurmennt-
unarstofnanir og ýmsir
sérskólar eru í auknum
mæli að nýta sér betur
töivutæknina. Skólamir
era reyndar mislangt á
veg komnir í tölvuvæð-
ingu, því hugur þarf að
fylgja hönd í þessu efni,
ásamt því sem nægjan-
legt fjármagn er nauð-
synleg breyta í jöfn-
unni. Mikilvægt er að
virkja sem flesta kenn-
ara til þess að innleið-
ing tölvutækninnar í
skólana beri árangur og
hún fullnýtist. Því er
nauðsynlegt fyrir stjórnendur skól-
anna að tryggja undirstöðurnar með
því að veita kennuram gott aðhald
í tölvunotkun, því hún er að verða
nánast ómissandi hjálpartæki fyrir
kennara í kennslu og jafnframt
öflugur stuðningur fyrir nemendur
í námi. Kennslutæki framtíðarinnar
Komið er á markað kerfi sem býður
upp á aukna skilvirkni og hagræð-
ingu í kennslu. Kerfíð er kennsluum-
hverfi og ber nafnið „WINschool".
Kerfið skapar aðgengilegt umhverfí
fyrir kennara þannig að hann á að
geta kennt á skilvirkari hátt, fylgst
með og aðstoðað nemendur eftir þörf-
um. Með notkun kerfísins er kennari
í sambandi við hvern nemanda í tölvu-
verinu í gegnum tölvumar. Því má
segja að kerfið sé í raun vatn á
myllu þeirra sem hafa stuðlað að
byltingu í kennsluaðferðum á íslandi.
Grannþættir kerfisins bjóða upp á:
• Skjávarp - kennari miðlar
kennsiuefni til allra nemenda
• Eftirlit - kennari fýlgist með skjá-
myndum nemenda á sínum skjá
• Aðstoð - kennari aðstoðar nem-
anda
• Endurræsing - kennari getur
endurræst útstöðvar
Nemendur og kennari eru með
heyrnartól og hljóðnema á höfði og
kennari getur því verið í talsam-
bandi við einn nemanda eða fleiri.
Þetta eykur einnig áhuga nemenda
á viðkomandi fagi sem verið er að
kenna þar sem tæknin við þetta er
spennandi og athyglisverð. Kennari
hefur óskipta athygli nemenda þar
sem hann sendir skjámynd sína á
allar útstöðvar. Hann getur þar af
leiðandi tekið hvaða forrit sem er
og sýnt nemendum skref fyrir skref
virkni þess og leiðbeint við notkun
þess. Þannig getur hann til dæmis
sent myndir og texta af Internetinu
á allar útstöðvar nemenda og um
leið gert lyklaborð nemenda óvirkt.
Kennari þarf ekki að bogra yfir
axlir nemenda, arka horna á milli í
tölvuverinu eða eyða dýrmætum
tíma af kennslustund í töfluskriftir
til útskýringa fyrir valinn hóp nem-
enda. Hann getur einnig skoðað
skjámyndir nemenda á sinni skjá-
mynd og aðstoðar þá nemendur sem
biðja um aðstoð, án þess að trufla
aðra nemendur í tölvuverinu.
Skólar á landinu eru jafnt og þétt
að innleiða þetta nýja kennsluum-
hverfí. Kennarar sem til þekkja segja
það ómetanlegt fyrir kennara sem
og nemendur. Kennari hefur fulla
stjóm á því sem fram fer í tölvuver-
inu og jafnvel raddbönd kennara
sparast þar sem samskipti geta far-
ið fram í gegnum heyrnartólin og
hljóðnemann. Þá verða tengslin við
hvem og einn nemanda miklu per-
sónulegri og þjónustan við nemendur
betri ásamt því sem kennslustundin
nýtist betur en ella. Af þessu má
draga þá ályktun að kennslan kom-
ist betur til skila. Umfram allt eru
þeir kennarar sem nota kerfið
ánægðir og telja að sökum skilvirkni
og hagræðingar sé þetta það sem
koma skal í kennslumálum í tölvu-
verum á íslandi.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Menntun -
Kennsluumhverfi
framtíðarinnar
Þór
Clausen