Morgunblaðið - 17.05.1997, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 17. MAÍ1997
MORGUNBLAÐIÐ

STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
NÝSKIPAN ÖRYGG-
ISMÁLA í EVRÓPU
SÖGULEGT samkomulag Atlantshafsbandalagsins og
Rússa í öryggismálum er til þess fallið að bægja ógn
hernaðarátaka frá Evrópu og Atlantshafssvæðinu og felur
í sér nýja skipan öryggismála í álfunni til næstu framtíð-
ar. Mikilvægt er, að samkomulagið náðist án þess að Rúss-
ar fengju neitunarvald um fyrirhugaða stækkun NATO til
austurs og það greiðir fyrir því, að vinna við inntöku nýrra
ríkja í bandalagið getur hafizt fyrir alvöru. Á móti er Rúss-
um gert kleift að fylgjast með áætlunum bandalagsins og
verður sérstakt samstarfsráð sett á stofn í því skyni. Er
það fyrst og fremst gert til að eyða tortryggni og verður
ráðið vettvangur til víðtæks samstarfs og samráðs í öryggis-
málum.
Eitt mikilvægasta ákvæðið í samkomulaginu fyrir Rússa
felst í yfirlýsingu NATO-ríkjanna um það, að bandalagið
hafi engar fyrirætlanir um, eða ástæður til, að koma kjarn-
orkuvopnum fyrir í þeim ríkjum Austur-Evrópu, sem kunna
að fá aðild að því eða nýta þá aðstöðu fyrir kjarnorkuvopn
sem fyrir eru í þeim ríkjum. Rússum hefur staðið mikil ógn
af því, að kjarnorkuherir NATO gætu búið um sig við landa-
mæri þeirra. Þetta ákvæði greiðir ennfremur fyrir því, að
samkomulag takist um frekari fækkun og eyðingu kjarn-
orkuvopna og að ákvæðum þegar gerðra samninga um
fækkun gereyðingarvopna verði framfylgt. Rússar hafa
haft í hótunum um að gera það ekki vegna stækkunar
NATO.
Samkomulagið er mjög víðtækt og felur í sér samstarf
á fleiri sviðum en hernaðarlegum, t.d. er ákvæði um sam-
vinnu á sviði efnahags- og umhverfismála og vísinda, um
aðgerðir til að auka öryggi í flugi, samstarf í björgunarmál-
um og baráttu gegn glæpum og hryðjuverkum. Allt mun
þetta stuðla að auknu trausti milli aðila.
Samkomulagið verður undirritað í París á fundi leiðtoga
NATO-ríkjanna og Rússlands 27. maí n.k. Öll aðildarríki
bandalagsins þurfa að staðfesta það fyrir þann tíma og
hefur íslenzka ríkisstjórnin ákveðið að gera það. Ýmsir
hafa haft áhyggjur af því, að hagsmunir Eystrasaltsríkj-
anna yrðu ekki nægjanlega tryggðir í samkomulaginu, en
Halldór Ásgrímsson, utanríkisráðherra, hefur látið svo um
mælt, að það sé þeim í hag sem öðrum Evrópuríkjum.
Utanríkisráðherra lýsir samkomulaginu sem mikilvægu og
sögulegu og hafa verði í huga heildaröryggishagsmuni álf-
unnar.
FYRIRMYND FRA
FRAKKLANDI
STRAND risaolíuskipsins Amoco Cadiz á Bretaníuskaga
16. marz 1978 hafði gífurleg áhrif á strandlengjuna
á norðvestanverðu Frakklandi. Mengunarslysið kallaði á
viðamiklar ráðstafanir fránskra stjórnvalda í kjölfar þess.
Guðjón Ármann Éyjólfsson, skólameistari Stýrimanna-
skólans í Reykjavík, fjallaði um slysið og strand Víkartinds
við Þjórsárósa í grein í Morgunblaðinu í gær. Þar kemur
fram ótrúlega margt sem líkt er með aðdraganda strand-
anna.
Samkvæmt alþjóðlegum siglingalögum er litið svo á, að
skipstjóri geti bezt metið yfirvofandi hættu sem að skipi
hans steðjar og því geti menn ekki tekið fram fyrir hendur
honum. Eftir strandið við Bretaníuskaga urðu viðbrögð
franskra stjórnvalda þau að setja strangar varúðarreglur.
Strandsvæðunum og lögsögu nærliggjandi hafsvæða var
skipt í þijú meginsvæði, sem heyra undir sérstaka siglinga-
málastjóra, sem hafa vald til að grípa inn í fari eitthvað
úrskeiðis um borð í skipum, sem eru innan 50 mílna frá
landi. Þeir hafa lögregluvald og framfylgja siglinga- og
hafréttarlögum.
Siglingamálastjóri getur gefið skipstjóra ströng fyrir-
mæli, hvort sem skip er innan eða utan landhelgi, ef hætta
er á að það mengi strendur landsins. Hafni skipstjórinn
aðstoð dráttarbáts, eru honum settir úrslitakostir og valdi
beitt ef nauðsyn krefur og skipið tekið í tog. Þessar reglur
eru vissulega strangar með tilliti til alþjóða siglingalaga,
en þær eru nauðsynlegar eins og dæmin sanna bæði frá
Frakklandi og Þjórsárósum.
Guðjón Ármann segir í grein sinni í Morgunblaðinu í
gær: „Full ástæða er til að fylgja þessum málum eftir með
löggjöf, sem verndar strendur okkar og hagsmuni“. Morg-
unblaðið tekur undir þessi orð.
LANDGRÆÐSLA
Þarf að ná tc
umá
Starfsemi Landgræðslu ríkisins hefur veríð
að breytast. Nú annast bændur og aðrir
áhugamenn uppgræðsluna en starfíð í Gunn-
arsholti beinist að því að virkja almenning til
þátttöku. Sveinn Runólfsson landgræðslustjóri
segir Helga Bjamasyni að íslendingar eigi
enn langt í land með að ná tökum á beitinni
þannig að nýting landsins verði sjálfbær og
telur að gera þurfí átak á því sviði.
ETTA hefur verið slæmt
vor, verra en slðustu þrjú
til fjögur ár,“ segir Sveinn
Runólfsson landgræðslu-
stjóri þegar hann tekur á móti blaða-
mönnum Morgunblaðsins í höfuð-
stöðvum Landgræðslunnar í Gunn-
arsholti á Rangárvöllum. Daginn áður
hafði verið slæmt moldrok. Sveinn
segir að yfirborð jarðvegs á gróður-
lausum svæðum molni í frostlyftingu
þegar jörð frjósi og þiðni á víxl og
því fjúki úr öllum opnum rofsárum,
sérstaklega í þurrkum eins og verið
hafa í vor. Enn hafa þó ekki komið
sömu aftakaveður og árin 1991 til
1993 þegar moldrok lagðist yfir Suð-
urland.
Höfum bjargað
héruðum
Starfsemi Landgræðslunnar hefur
verið mikið í umræðunni í vor eftir
að kynnt var svört skýrsla um niður-
stöður rannsókna á jarðvegsrofi á
íslandi og sagt frá nýrri land-
græðsluáætlun. „Mér finnst útgáfa
skýrslunnar um jarðvegsrof vera
tímamótaviðburður í þekkingarleit
um þessar auðlindir okkar, jarðveginn
og gróðurinn. Niðurstöðurnar komu
okkur sem mest höfum fjallað um
þessi mál hins vegar ekki á óvart,“
segir Sveinn þegar hann er spurður
að því hvort hann telji ekki að skýrsl-
an sé ákveðinn áfellisdómur yfir Iand-
græðslustarfinu til þessa.
„Það hefur geysilega mikið áunnist
á mörgum sviðum við stöðvun gróð-
ureyðingar og í mínum huga er eng-
inn vafi á því að við höfum bjargað
þó nokkrum héruðum frá þvf að verða
að algerum sandauðnum. En skýrslan
sýnir einnig að þrátt fyrir 90 ára starf
að uppgræðslu þá er gífurlega mikið
óunnið og við eigum sérstaklega langt
í land með að ná tökum á landnýting-
arþættinum.
Við erum víða að nýta til beitar
land sem samkvæmt öllum nútíma
viðhorfum er óbeitarhæft. Því verðum
við að breyta og taka upp sjálfbæra
landnýtingu en þá á ég við beit sem
hvorki gengur á gróður landsins né
hamlar eðlilegri gróðurframvindu.
Skýrslan sýnir að fjölmörg afréttar-
svæði á Suður- og Norð-
austurlandi eru ekki beit-
arhæf og langur tími mun
líða þar til beit þar getur
talist sjálfbær eða vistvæn.
Það er næg beit í vel grón-
um láglendissveitum fyrir núverandi
búpening landsmanna og við þurfum
aðeins að vera menn til að stjóma
því hvar búfénaðurinn gengur.
Skýrslan getur því ef til vill talist
áfellisdómur yfir landnýtingu okkar,“
segir landgræðslustjóri.
Breyttar áherslur
Á undanförnum missemm hafa
starfsmenn Landgræðslunnar fylgst
grannt með þróun í stefnumörkun og
lagasetningu í landgræðslu og land-
vörslu í öðmm löndum. „Við sjáum
að aðgerðir ríkisstofnana duga
skammt einar og sér til þess að bæta
landnýtingu og takast á við gróður-
og jarðvegseyðingu. Við höfum því
breytt áherslum í starfsemi stofnun-
arinnar, leggjum meiri áherslu á að
hvetja og styrkja þegna þjóðfélagsins
til þess að vinna að þessum málum.
Við náum aldrei fullkomnum tökum
á viðfangsefninu fyrr en landsmenn
gera sér ljósa grein fyrir þeim tak-
mörkunum sem viðkvæmt vistkerfi
landsins setur allri landnýtingu.
Bændur em langmikilvægasti mark-
hópur okkar vegna þess að þeir eiga
eða hafa umráð yfir meginhluta
landsins."
Landgræðslan lagði lengi vel meg-
ináhersluna á beinar landgræðsluað-
gerðir. Fólk varð vart við fjölda
starfsmanna Landgræðslunnar við
sáningu og sá flugvélarnar dreifa
áburði og fræi. Landsmenn urðu einn-
ig varir við baráttu landgræðslustjóra
og starfsmanna hans við að draga
úr beit á viðkvæmum afréttum. „Fyr-
ir áratug fómm við að leggja meiri
áherslu á samstarfsþáttinn og það
hefur skilað góðum árangri. Á þess-
um tíma hefur stofnunin verið að
breytast. Við emm enn með eigið
starfsfólk en það er eingöngu við
sérhæfð sáningarstörf því bændur og
aðrir verktakar hafa tekið að sér flest
önnur landgræðslustörf úti á mörk-
inni. Við erum í formlegu samstarfi
við yfir 400 bændur um uppgræðslu
og starfandi eru fimm mjög virk land-
græðslufélög. Þá má geta þess að
Bændasamtök íslands hafa ákveðið
að leggja 5 mílljónir kr. af umhverfís-
verkefnafé samningsins um sauðfjár-
rækt til verkefnisins Bændur græða
landið.
Hlutverk Landgræðslunnar sjálfrar
er aftur á móti að leiðbeina fólki og
hvetja til aðgerða. Til að ná árangri
með þessum aðferðum höfum við
komið á fót svokölluðum héraðasetr-
um Landgræðslunnar á fimm stöðum.
Flest eru setrin rekin í samvinnu við
Skógrækt ríkisins, bændaskólana eða
viðkomandi búnaðarsambönd. í höf-
uðstöðvum Landgræðslunnar í Gunn-
arsholti er starfið sam-
ræmt, hér stundum við
rannsóknir í samvinnu við
Rannsóknastofnun land-
búnaðarins, Skógrækt rík-
isins og fleiri stofnanir og
miðlum sérhæfðri þekkingu, fræjum
og plöntun til landgræðslustarfsins.“
Ábyrgð landnotenda
Landgræðslumenn líta mjög til
Ástralíu, Nýja-Sjálands og vestur-
ríkja Bandaríkjanna enda segir
Sveinn að þar séu menn lengst komn-
ir í að virkja almenning í landverndar-
starfinu. „Á þessum svæðum er lögð
megináhersla á markvissa stefnumót-
un þar sem allir hlutaðeigandi aðilar
Áfellisdómur
yfir landnýt-
ingu okkar
Markmið og leiðir LAN
LANDGRÆÐSLAN framleiðir sjá
ar eru bestar til uppgræðslu á ís
inn með hagkvæmari hætti. Sveii
segir að nægilegt framboð af lan
fyrir starfið. Hér skoðar hann i
MARKMIÐ
Stöðvun eyðingar
Endurheimt landgæða
Sjálfbær nýting
dur,
nd-
í þjóðfélaginu koma að,_ bæij
ferðafólk og útivistarfólk. Ýmis 1
græðslu- og landverndarfélög jhafa
tekið við fjölmörgum verkefnum j sin-
um héruðum, til dæmis rannsókhum,
u en
ogm
leiðbeiningaþjónustu og landvörs í
hið opinbera styður og styrkir féii
til aðgerða. Þetta er leiðin sem við
höfum verið að feta og þurfum að
fara alla leið.
Meðal sumra þjóða er ábyrgð bú-
fjáreigenda á fénaði sínum mjög skýr
og ofbeit varðar við lög. Sönnunar-
byrðin á því að landið sé ekki ofnýtt
hvílir á búfjáreigandanum. Þessu er
þveröfugt farið hér á landi, bændur
bera takmarkaða ábyrgð á því hvar
fé þeirra gengur og þegar um ofbeit
er fjallað þarf hið opinbera að sanna
landskemmdir," segir Sveinn.
Landgræðslustjóri telur brýnt að
færa íslenskar reglur um ábyrgð á
búfénaði til samræmis við það sem
almennt tíðkast erlendis. Það myndi
auðvelda allt ræktunarstarf í landinu.
Hann telur ekki að breytingin myndi
hafa alvarlegar afleiðingar fyrir bú-
1