Morgunblaðið - 17.05.1997, Blaðsíða 40

MORGUNBLAÐIÐ
40 LAUGARDAGUR 17. MAÍ 1997
SIGRIÐUR
ÞÓRÐARDÓTTIR
+ Sigríður Þórð-
ardóttir fæddist
á Ljósalandi i
Vopnafirði hinn 19.
apríl 1908. Hún lést
á Fjórðungssjúkra-
húsinu á Akureyri
8. maí síðastliðinn
eftir stutta sjúkra-
legu. Foreldrar
hennar voru Þórður
Jónasson, bóndi á
Ljósalandi, f. 1867 á
Fossi í Vesturhópi,
d. 1938, og kona
hans Albína Jóns-
dóttir, f. 1874 á
Hóli í Kelduhverfi, d. 1966.
Systkini hennar voru: Jóhanna,
saumakona í Reykjavík, f. 1900,
d. 1969, Jónas, skrifstofumaður
á Akureyri, f. 1901, d. 1994,
María, f. 1902, d. 1934 í Kanada,
Ingibjörg, saumakona í Reykja-
vík, f. 1904, d. 1982, Fríða,
saumakona og húsmóðir í
Reykjavík, f. 1907, Guðrún,
verslunarkona í Reykjavík, f.
1909, Sigvaldi, arkitekt í
Rey^javík, f. 1911, d. 1964,
Helgi, bóndi á Ljósalandi, f.
1915, Guðbjörg, kennari, búsett
í Svíþjóð, f. 1918, og Steingrím-
ur, bankamaður í Reykjavík, f.
1922.
Sigríður giftist 26. júní 1940
Páli Metúsalemssyni, bónda á
Refsstað, f. 24. ágúst 1899, d.
11. júní 1975. Þau eignust fjög-
ur börn: 1) Svava, f. 1941, leik-
skólastarfsmaður á Vopnafirði,
maður hennar er Konráð Ólafs-
son sjómaður, þau eiga þrjár
dætur. 2) Þórður, f. 1943, bóndi
og framkvæmdastjóri á Refs-
stað, kvæntur Ágústu Þorkels-
dóttur, eiga þau þrjá syni. 3)
Ásgerður, f. 1946, bóndi á
Geitaskarði í Langadal, gift
Ágústi Sigurðssyni
bónda og eiga þau
fjögur börn. 4)
Gunnar, f. 1948,
bóndi á Refsstað,
kvæntur Marie
Therese Robin og
eiga þau tvö börn.
Þegar Sigríður kom
í Refsstað var Páll
ekkjumaður með
fjögur ung börn.
Stjúpbörn Sigríðar
eru: 1) Víglundur,
f. 1930, banka-
starfsmaður á
Vopnafirði, kvænt-
ist Jóhönnu Einarsdóttur, þau
skildu, börn þeirra eru fjögur.
Sambýliskona Víglundar er Elín
Friðbjörnsdóttir og eiga þau tvö
börn. 2) Björn, f. 1931, járn-
smiður í Reykjavík, kvæntist
Katrinu Valsdóttur, þau skildu,
synir þeirra eru þrír. Sambýlis-
kona Björns er Svava Guðjóns-
dóttir. 3) Guðlaug, f. 1932, hús-
móðir í Reykjavík, gift Steinari
Péturssyni, þau eiga fimm dæt-
ur. 4) Erlingur, f. 1933, verka-
maður á Vopnafirði, kona hans
er Anna Geirsdóttir, eiga þau
þrjú börn. Börn og stjúpbörn
Sigríðar eiga nú 35 barnabörn
og eitt barnabarnabarn.
Sigríður nam við húsmæðra-
skólann á Staðarfelli 1929-30,
var vinnukona á Akureyri og í
Reykjavík og starfaði að búi
foreldra sinna þar til hún gift-
ist. Hún var húsmóðir á Refs-
stað í 40 ár, en síðustu 15 árin
bjó hún í leiguíbúð fyrir aldraða
í þorpinu á Vopnafirði.
Útför Sigríðar fer fram frá
Vopnafjarðarkirkj u í dag og
hefst athöfnin klukkan 14, en
jarðsett verður að Hofi, að at-
höfn í kirkju lokinni.
Það þykja líklega ekki stórtíðindi
þegar tæplega níræð kona kveður
þennan heim. Samt er það svo að
samferðamenn Sigríðar á Refsstað
verða glögglega varir við það skarð
sem hún skilur eftir sig, enda lífs-
ferillinn á margan hátt óvenjulegur.
Hún ólst upp í ellefu systkina
hópi, sú sjötta í röðinni. Hópurinn
var söngelskur og samrýndur í upp-
vextinum, og alltaf siðan. Ekki var
auður í búi á Ljósalandi á þeim tíma,
?;,jen þó var lögð á það rík áhersla
að koma bömunum til mennta eftir
því sem efni og ástæður leyfðu. Öll
fóm þau systkin að vinna við búið
þegar getan leyfði, og víst er um
að það kom sér betur fyrir Sigríði
síðar á lífsleiðinni að iðjuleysi var
henni flarri. Þegar hún hafði slitið
bamsskónum var hún í „vistum“
bæði á Akureyri og í Reykjavík.
Frá þeim árum minntist hún með
sérstakri hlýju ýmissa þeirra fjöl-
skyldna sem hún starfaði hjá.
Veturinn 1929-30 var hún í
Kvennaskólanum að Staðarfelli
ásamt Guðrúnu systur sinni. Næstu
5 árin vann hún þá vinnu sem til
féll, en árin 1935 til 1940 stóð hún
o-ífyrir búi að Ljósalandi ásamt Helga
bróður sínum og Albínu, móður
þeirra.
Á Refsstað, undir Fjöllum, bjó
um þessar mundir Páll Methúsal-
emsson, sem hafði misst konu sína,
Svövu Víglundsdóttur, frá fjómm
börnum, sínu á hveiju árinu, það
elsta fætt 1930, hið yngsta 1933.
Svava lést 1935.
Páll og Sigríður giftu sig 26.
júní 1940, og um leið tók Sigríður
við búsforráðum á Refsstað. Stjúp-
bömin vom nú á aldrinum 7-11
í^ára., og höfðu haft meira fijálsræði
en þá gekk og gerðist frá því móð-
ir þeirra dó. Á meðan Páll var ekkju-
maður stóðu þær mæðgur, tengda-
móðir hans og mágkona, fyrir búi
á Refsstað. Amman og móðursystir-
in sáu ekki sólina fyrir bömunum,
sem urðu snemma mjög sjálfstæðir
einstaklingar. Ungu húsfreyjunni
ju var því nokkur vandi á höndum.
Hún var að taka við sem húsmóðir
á mannmörgu heimili og axla
ábyrgð á uppeldi fjögurra hálfstálp-
aðra stjúpbama. Milli Sigríðar og
stjúpbamanna þróaðist einlæg vin-
átta, sem entist allt til æviloka
hennar. Það segir heilmikla sögu
að þó að þau systkin kölluðu Sig-
ríði aldrei mömmu, þá tala bömin
þeirra öll um ömmu Sigríði.
Sigríður og Páll eignuðust fjögur
börn á átta ámm, og jókst nú enn
önn hennar. Við þetta bættist að á
Pál hlóðust margvísleg félagsmála-
störf sem kölluðu á mikla fjarvem
hans frá heimili. Sigríður mátti
því, auk húsmóðurstarfanna, hafa
nokkra umsjón með búrekstrinum.
Leiðir okkar Sigríðar lágu fyrst
saman snemmsumars árið 1966.
Ég hafði þá ákveðið að gera hana
að tengdamóður minni, hvað gekk
eftir. Með auknum kynnum okkar
birtust mér nýjar hliðar á þessari
merkilegu konu. Þrátt fyrir botn-
laust annríki áratugum saman van-
rækti hún ekki margvísleg hugðar-
efni sín. Eitt af hennar áhugamál-
um var garðrækt, og garðurinn við
húsið á Refsstað vitnar um það.
Venjulega em trjágarðar á Islandi
sunnan við húsin, en í Vopnafirði
em einungis tvær áttir; norður og
austur, og þær standast á. Garður-
inn er á máli heimamanna sagður
ofan við húsíð, en það mun vera
milliátt austur þar.
Annað áhugamál, mér öllu tor-
skildara, var ættfræði. Við lestur á
slíkum fræðum gat hún unað þegar
hún taldi sig hafa tóm til.
Engan einstakling hef ég þekkt
jafn elskan að ljóðum og lögum og
tengdamóður mína. Sammála vor-
um við um það að væri ekki „stuðl-
anna þrískipta grein“ í hávegum
höfð, ætti ekki að kalla svoleiðis
samsuðu ljóð. Hún kunni ókjörin
öll af ljóðum eftir höfuðskáldin okk-
ar, og henni urðu ljóðin að nokkuð
sérstæðum notum. Henni þótti
ákaflega gaman að ferðast, en lengi
fram eftir öldinni var Vopnafjörður
einangrað byggðarlag, og langtím-
MINNINGAR
um saman varð ekki komist þangað
- né þaðan - nema með flugi. Sig-
ríður var flughrædd - en flaug
samt. En henni féll illa að vita ekki
hvar hún var stödd í veröldinni þrátt
fyrir flughræðsluna. Hún lét sig því
hafa það í einni af sínum fyrstu
flugferðum að horfa annað slagið
út á leiðinni frá Vopnafirði til Akur-
eyrar, en hún fór með ljóð alla leið-
ina, sér til hugarhægðar. Allar sín-
ar ferðir frá Vopnafirði til Akur-
eyrar eftir það fór hún með sömu
ljóðin, og taldi sig alltaf vita upp á
hár hvar hún væri stödd, enda sagði
hún að það stytti sér flugferðir að
raula kvæðiskom eða fara með vel
kveðna vísu.
Engu breytti þó flugtækni og
flughraða fleygði fram, vísurnar og
ljóðin voru þau sömu. Margar af
þessum flugferðum frá Vopnafirði
til Akureyrar vom áfangi á leið
hennar að Geitaskarði. Þessara
heimsókna nutu böm okkar hjóna
ekki síður en við; biðu reyndar oft
í ofvæni eftir að amma kæmi.
Amma nennti nefnilega að segja
þeim ævintýri og sögur, syngja fyr-
ir þau og breiða yfir þau endalaus-
an kærleik sinn.
Eins og fyrr segir var annríki
hennar mikið á meðan hún var
húsfreyja á Refsstað. Þeir sem til
þekktu á Refsstað á þessum ámm
segja að oftast hafí hún verið syngj-
andi við störf sín, og brosið var
aldrei langt undan. Hún var bókelsk
og las mikið, enda var hún óvenju
fróð um land og sögu, og áreiðan-
lega hefur tíminn til lestrar oft ver-
ið klipinn af naumum svefntíma.
Sigríður var óvenju félagslynd
og lagði yfirleitt eitthvað jákvætt
til hvers máls, og ég hygg að lífsvið-
horf hennar hafi byggst á því að
mæta því sem að höndum bæri með
bros á vör og hugsa um það sem
áunnist hefði, en leiða hugann síður
að hinu.
Eftir að Sigríður var orðin ekkja,
og dró úr daglegri önn hennar, fór
hún að sinna því áhugamáli sínu
sem hvað mest hafði setið á hakan-
um; en það var að ferðast. Ýmsa
staði innanlands, henni hugleikna
og áður ókunna, heimsótti hún. Sjö-
tug gerði hún sína ferð til Noregs,
og nú í haust, á 89. aldursári, fór
hún til Þýskalands í góðra vina
hópi. Þess er ég fullviss að á flugi
í þessum utanferðum hefur verið
farið með ljóð og laglega gerðar
vísur; þó ekki væri til annars en
mæla vegalengdina sem flogin var.
Henni tengdamóður minni þótti allt-
af betra að orð færu ekki á skjön
við athafnir. Fyrir fáeinum árum
varð hún að gangast undir þijár
aðgerðir með stuttu millibili sem
kröfðust svæfingar. Svæfingarnar
fóru illa með hana, hún taldi að
andlega hefði sér hrakað langt fyr-
ir aldur fram vegna þeirra. Hún
trúði mér fyrir því fyrir nokkrum
árum að heldur vildi hún deyja en
verða að þola eina svæfingu enn. í
liðinni viku var hún flutt mikið veik
til Akureyrar, og þar beið hennar
væntanlega stór aðgerð og svæfing.
Áður en til þess kom fékk hún
hægt andlát.
Fyrir hönd aðstandenda er mér
ljúft að flytja öllu starfsliði hand-
læknisdeildar FSA þakkir fyrir
elskulegheit þessa dagparta sem
Sigríður lá þar til að kveðja.
Sjálfur þarf ég að þakka fyrir
kynni mín af Sigríði og Refsstaðar-
heimilinu í ríflega þrjátíu ár, þakka
fyrir elskusemi við börnin mín. Það
var mannbætandi að kynnast henni,
og þeir sem hafa verið svo lánsam-
ir að þekkja slíka einstaklinga eru
ríkari eftir en áður.
Blessuð sé minning Sigríðar á
Refsstað.
Á.S.
Það var dumbungur, rigning og
haustlegt um að litast hér í Ástral-
íu morguninn eftir að ég frétti af
veikindum ömmu minnar. Seinna
þann sama dag, var mér sagt að
hún væri dáin. Hér, hinumegin á
hnettinum, grétu skýin með mér.
Mér varð hugsað aftur til bernsku
minnar heima á Refsstað. Allar
sögurnar sem amma sagði okkur
Skúla og Steina, hversu henni var
alltaf umhugað um okkur og vel-
ferð okkar. Fátt var jafn ljúft og
að koma til ömmu og spjalla við
hana um heima og geima. Henni
þótti alltaf svo vænt um okkur og
fylgdist vel með því sem við höfðum
fýrir stafni. Og sömu sögu hafa öll
önnur hennar böm og barnabörn
að segja.
Sigríður Þórðardóttir var fædd á
Ljósalandi í Vopnafirði og ólst þar
upp í stómm og samrýndum systk-
inahóp. Hún fór í húsmæðraskóla
vestur í Dölum og stundaði síðan
ýmis störf, en kom svo aftur til
Vopnafjarðar og kynntist þar afa
mínum Páli Metúsalemssyni á Refs-
stað og felldu þau hugi saman.
Hann var þá ekkjumaður með fjög-
ur ung böm á framfæri. Það var
því stórt heimili strax í upphafi
búskapar sem amma mín stóð nú
fyrir eftir að þau giftu sig árið
1940. Og á næstu ámm varð þeim
ömmu og afa fjögurra bama auðið.
Það er erfitt að gera sér í hugar-
lund hvernig það var að reka stórt
sveitaheimili með 8 bömum, flest-
um á unga aldri, en aldrei kvartaði
amma. Hún sinnti öllu því sem sinna
þurfti á stóru heimili og lét aldrei
verk úr hendi falla. Oft þurfti hún
að vinna myrkranna á milli. En hún
hafði athvarf og áhugamál sem létti
henni lund í streði hversdagsins.
Eftir að allir vom sofnaðir fór
amma oft út í garð og stússaði þar
um stund fjarri amstri heimilisins.
Meðal tijáa og blóma fann hún frið
og gleði og nú, fimmtíu ámm síð-
ar, er þessi garður hennar hin mesta
prýði. Hún hafði yndi af ýmsu öðm,
eitt af því var söngur. Fallegur
söngur gladdi hana mjög og sjaldan
leið henni betur en þegar fjöldskyid-
an öll tók þátt í söngnum. Þegar á
leið hægðist um hjá ömmu, en allt-
af var hún tilbúin að létta undir
með öðmm. Hún hafði alltaf yndi
af bömum og návist þeirra, en ekki
hvað síst þegar hún var orðin ein
eftir fráfall afa, vorið 1975. Meðan
hún bjó enn á Refsstað passaði hún
okkur bræðurna oft og kenndi okk-
ur ekki einungis sögur og söngva
heldur líka það að meta allt það
góða sem lífið hefur uppá að bjóða.
Þá varð til sá strengur milli okkar
ömmu sem nú hefur slitað. Við
munum ávallt minnast ömmu, um-
hyggju hennar og elsku hennar á
fjölskyldu sinni og þeim áhuga og
ánægju sem hún hafði af söng,
garðrækt, sögum og öllu því sem
fallegt er og gott í lífínu. Mér þyk-
ir sárt að geta ekki kvatt þig í hinsta
sinn þar sem ég á ekki heim-
angengt héðan úr Eyjaálfu, en sendi
þér þessa kveðju í staðinn. Ég mun
aldrei gleyma þér og ég veit að
aðrir sem þekktu þig munu ekki
gleyma þér.
Hvíl í friði, elsku amma mín.
Páll Þórðarson.
Hún amma á Refsstað er dáin
og nú sé ég svo eftir því að hafa
ekki nýtt tímann betur, hitt hana
oftar, talað meira við hana og hlust-
að betur á það sem hún hafði að
segja. Mér fannst að nægur tími
væri og ekkert lægi á. Hún amma
ýtti líka undir þennan bamaskap
minn, því lífsgleði hennar og ótrúleg
hreysti var slík að það hvarflaði
aldrei að manni að hún væri á för-
um.
Nú þegar ég veit að okkar tími
saman verður ekki lengri rifjast upp
fyrir mér allar góðu stundirnar
heima á Refsstað þegar ég var barn.
Halldór Laxnes lýsir ömmu í
Brekkukoti svo: „Væri henni líkt
við hjarta hússins mætti um hana
segja svipað og heilbrigð hjörtu
yfirleitt, að hver sem slíkt hjarta
ber í bijósti veit ekki að hann hafi
hjarta.“ Þegar ég las þessi orð í
fyrsta sinn fannst mér Halldór vera
að lýsa henni ömmu minni. Sömu-
leiðis áttu þær það sameiginlegt
amma á Refsstað og hin í Brekku-
koti að aldrei sá nokkur maður þær
sofa.
Amma var alltaf komin á fætur
þegar ég vaknaði á morgnana,
sama hversu snemma ég opnaði
augun og aldrei sá ég hana ganga
til náða á kvöldin. Henni féll aldrei
verk úr hendi og hún söng að jafn-
aði við vinnu sína og alltaf var
amma í góðu skapi. Hún hafði fal-
lega söngrödd og kunni heil ósköp
söngva og kvæða. Sum lögin hef
ég aldrei heyrt sungin nema með
hennar röddu og mörg kvæði kunni
hún sem sjaldan sjást orðið á prenti.
Hún amma var svo blíð og góð.
Hún átti alltaf góð orð og hrósyrði
handa mér og ég man aldrei eftir
að hún hafi skammað mig. Hún var
ákaflega barngóð og kunni þá list
að umgangast börn, hún áttaði sig
á, ólíkt öðrum fullorðnum, að böm
vilja vera tekin alvarlega og að á
þau sé hlustað.
Amma var fróð og vel lesin og
fylgdist alla tíð mjög vel með mönn-
um og málefnum. Hún var minnug
og glögg og það kom mér oft á
óvart hvað hún hafði skarpan skiln-
ing á ótrúlega margvíslegum svið-
um.
Ég man líka sögurnar sem hún
sagði mér og gönguferðimar upp á
mela. Þá kenndi hún mér að þekkja
nöfn blómanna og lagði grunninn
að áhuga mínum á íslenskum jurt-
um. Amma elskaði blóm og jurtir.
Garðurinn á Refsstað var hennar
verk og geysilega fallegur þegar
hann stóð í blóma. Oft á kvöldin
þegar ég var komin í rúmið fór
amma út í garð að hlú að blómunum
og þá barst söngur hennar inn um
gluggann, meðan ég var að sofna.
Elsku amma, þetta erindi úr
kvæði Huldu um grasakonuna verð-
ur síðasta kveðja mín til þín. Það
var auðvelt að finna falleg orð sem
eiga við þig, enda þú manneskja
þeirrar gerðar sem skáldin skrifa
um.
Og konan fagnar. Á friðarstundu
hún fijáls má reika um sumarland.
í Qarlægð bærinn með köll og kvaðir
og kröfur þúsund og reyk og brand.
Sem ung hún verður í annað sinni
og yndis nýtur við blæ og hljóm,
til himins lítur og skoðar skýin
og skyggnist um hvar sem spretta blóm.
Steingerður Steinarsdóttir.
Núna þegar amma er látin er
okkur efst í huga þakklæti fyrir
góðvild hennar, hjálpsemi og hvað
hún var yndisleg amma. Amma á
Refsstað var einstök kona, einstak-
lega jákvæð og hlý manneskja og
við systumar eigum margar yndis-
legar minningar tengdar henni.
Þegar við vorum litlar vorum við í
sveit á Refsstað hjá afa og ömmu
og þar var eins og ekkert væri of
gott fyrir okkur og hún gerði allt
til að okkur liði sem best. Margt
kemur upp í hugann þegar við rifj-
um upp tímann með ömmu á Refs-
stað, t.d. þegar við fórum í okkar
árlegu beijaferðir upp í fjall, hún
var svo frá á fæti að við höfðum
varla við henni, þá naut hún þess
að fræða okkur um náttúruna og
landið. Amma hafði mjög fallega
söngrödd og hafði yndi af söng og
söng mikið fyrir okkur og hún kunni
ógrynni af Ijóðum og lögum. Oft
fannst okkur hún hafa óþijótandi
orku, henni féll aldrei verk úr hendi
en þrátt fyrir mikið annríki var hún
einstaklega lífsglöð enda minnumst
við hennar ósjaldan syngjandi við
verkin. Hún sagði alltaf að hana
hefði langað til að læra að syngja
en aðstæður er hún var ung kona
buðu ekki upp á það. Amma var
mjög fróð og vel lesin og var óþreyt-
andi við að segja okkur sögur frá
uppvexti sínum á Ljósalandi og
búskap þeirra afa á Refsstað. Minni
hennar var óbrigðult um menn og
málefni og svo að eftir var tekið. I
okkar huga var amma síung bæði
í hugsun og í fasi og átti mjög
gott með að umgangast fólk á öllum
aldri, böm löðuðust mjög að henni
og synir okkar töluðu oft um hvað
þeir ættu hressa og glaðlynda
langömmu sem alltaf var hlæjandi.
Hún hafði mikinn áhuga á þjóðmál-
um og fylgdist vel með og hafði
mjög ákveðnar skoðanir og það var
mjög gaman að rökræða við hana.
Lífshlaup hennar einkenndist af
glaðværð og jákvæðni og hún vann
sig út úr erfiðleikum með jákvæðn-