Morgunblaðið - 10.03.1998, Page 38

38 ÞRIÐJUDAGUR 10. MARZ 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
S.

Um höfð-
ingj adýrkun
Höfóingjadýrkun rímar ekki alveg við
tímann, nútildags hljómar hún eins og
einhver grundvallar skekkja.
Eftir Þröst
Helgason
Hátt á bergi,
hátt á bergi
haukur situr, sækir ekki í skjólin;
sundlar ei, þótt velji brattan stólinn.
Hræðist hvergi,
hræðist hvergi!
Hans er eðli: einn og sér að fara,-
ofan, ftjáls og kaldur, niður stara.
Dýrðaróður þessi er
ekki ortur um ís-
lenskan stjórnmála-
mann núlifandi,
heldur í minningu
um þýska menningarheimspek-
inginn Friedrich Nietzsche
(1844-1900). Ljóðið, sem heitir
Haukaberg og er eftir Sigurð
Sigurðsson frá Amarholti (1879-
1939), lýsir hefðbundinni mynd
mikilmennisins; það stendur hátt
og hefur víða sýn, það næðir um
það á toppnum en því dettur ekki
í hug að leita skjóls, það er sterkt
og hvorki hrasar né hræðist þótt
á móti blási, eðli þess og örlög
eru að standa eitt og reiða sig á
mátt sinn, frjálst og djarft horfir
það niður yfír
VIÐHORF magnlausan, til-
gangslausan
skrílinn.
Ljóðið ber
þess kannski öll
merki að vera ort snemma á öld-
inni, ekki aðeins formsins vegna
heldur einnig þeirrar túlkunar á
Nietzsche sem birtist í því. End-
urómurinn frá ofurmenniskenn-
ingunni er skýr, en með eilítið
öðrum hljóm en heyrst hefur nú
allra síðustu ár. Hér er lögð
áhersla á úrvalshyggjuna (elít-
ismann), sem menn hafa löngum
viljað eigna Nietzsche, yfirburði
úrvalsins yfir fjöldanum, þrælun-
um, eins og Nietzsche kallaði þá,
en ekkert minnst á mannbæting-
arferlið og mannúðarhyggjuna
sem hugmyndin felur í sér og
heimspekingar hafa á síðustu ár-
um bent á. Nietzsche var ekki
hetju- eða höfðingjadýrkandi,
heldur þvert á móti andstæðing-
ur hennar; höfðingjadýrkun var
að hans mati flótti undan ábyrgð,
undan því að „þurfa að horfast í
augu við eigin mikilleika, eigið
ágæti, eigin möguleika", eins og
Róbert H. Haraldsson, heim-
spekingur, orðaði það í viðtali við
undirritaðan í Lesbókinni fyrir
skömmu. Nietzsche vildi að hver
maður legði rækt við sjálfan sig,
treysti á sjálfan sig í hinu dag-
lega stríði; ofurmennið er því
ekki sá sem hefur sigrað heiminn
og getur traðkað á lítilmótlegum
lýðnum, heldur sá sem hefur
sigrað sjálfan sig, sá sem hefur
unnið bug á eiginn tilvistarótta.
Andúð Nietzsehes á höfðingja-
dýrkun kemur einnig glöggt
fram í söguskoðun hans. Hann
var algerlega öndverðrar skoðun-
ar við skoska sagnfræðinginn og
heimspekinginn Thomas Carlyle
(1795-1881), sem sagði í bók
sinni, On heroes, Hero-Worship,
and the Heroic, að veraldarsagan
væri í rauninni ævisögur mikilla
manna. Að mati Nietzsches og
sporgöngumanna hans á þessari
öld, sem kennt hafa sig við ný-
söguhyggju, skipta mikilmennin
engu máli í sögunni. Sagan er
ekki stráð miklum hugsuðum og
sjáendum, yfirburðamönnum
sem hafa fætt af sér óyggjandi
sannindi, hún er ekki samsafn
upphafsmanna nýrra hugsana;
hún er þvert á móti samsafn til-
viljunarkenndra atvika þar sem
einn maður reynir að hnekkja á
öðrum í skjóli valds, hún er upp-
full af hagsmunaárekstrum,
drottnunaraðferðum og leikjum
viljans, hún er uppfull af um-
breytingum og viðsnúningi en
ekki nýjungum og sannindum.
Að mati Nietzsches er sagan ekki
línuleg þróun, þar sem mikil-
mennin varða veginn til æðri
lausnar, heldur eilíf hringrás;
rétt eins og ekkert æðra tak-
mark er til, engin endanleg nið-
urstaða, er ekkert upphaf til,
engir mikilhæfir frumkvöðlar;
sagan lýtur lögmálinu um eilífa
endurkomu hins sama.
Rétt eins og orðið snillingur
hefur orðið höfðingi holan hljóm í
eyrum okkar nú á tíunda ára-
tugnum. Orsakarinnar er vafalít-
ið að leita í þessum hugmyndum
Nietzsches og sporgöngumanna
hans, sem sífellt verða fyrirferð-
armeiri, og svo í Ijótri sögu ýmiss
konar höfðingjadýrkunnar á
þessari öld. Orðið sjálft hefur
gjaldfallið og er ekki lengur not-
að nema í gríni kunningja á milli
(sbr. höfðingi ertu að lána mér
húfuna þína) eða til hátíðarbrigða
um forsetann. Mennirnir hafa þó
alltaf þörf á að finna sér einhvem
einn leiðtoga og einhverjir munu
alltaf leitast eftir því að komast í
slíka valdastöðu.
Höfðingjakomlex er einnig al-
gengur, sérstaklega á meðal
stjómmálamanna samtímans.
Þetta er eins konar brennið-þið-
vitar-komplex; höfðinginn er leið-
arljósið, vitinn sem vísar okkur
hinum rétta leið, framhjá hættu-
legum skerjum; er þá oft talað
um „sýn“ hans, óbrigðult skyn
hans á möguleikum samtímans
og framtíðarinnar, hann er tím-
anna tákn eða upphafsmaður
nýrra og betri tíma.
En stjómmálamenn eiga
sjaldnast nokkra von til þess að
verða eiginlegir höfðingjar eða
leiðtogar, einfaldlega vegna sí-
felldrar nálægðar sinnar við lýð-
inn í gegnum fjölmiðla; höfðing-
inn þarf að standa á háu bergi,
eins og lýst er í ljóði Sigurðar
Sigurðssonar hér að framan,
vera utan seilingar, ósnertanleg-
ur, hann þarfnast fjarlægðar til
að byggja upp flekklausa ímynd
þess sem er skrílnum æðri.
Að þessu leyti veita fjölmiðlar
nauðsynlegt aðhald en þeir
kunna líka að vera hættuleg tæki
í ímyndasköpuninni. Þeir sem
kunna á þetta tæki geta hugsan-
lega safnað um sig nokkurri
hjörð en oftast vill þó brenna við
að tilraunir til ímyndasköpunar
verði einungis innihaldslítil og
gagnsæ mærð - vant er mann að
lofa, meðan lifir, segir í Guð-
mundar sögu Arasonar. Slíkt of-
lof getur þó þyrlað upp óhemju-
magni af ryki sem birgir fólki
sýn eða fyllir jafnvel augu þess.
Höfðingjadýrkun er háskaleg
manninum, hvemig sem á hana
er litið, bæði sem flótti undan því
að taka ábyrgð á sjálfum sér og
sem tæki í ómerkilegum valda-
leik þar sem ryki er kastað í
augu almennings. En höfðingja-
dýrkun rímar heldur ekki alveg
við tímann, að mínu mati, nútil-
dags hljómar hún eins og einhver
gmndvallar skekkja; hún er því
öðmm þræði hlægileg og þess
vegna bærileg í smáum skömmt-
um.
Vefjagigt, hvað er það?
Hrefna María Björk
Indriðadóttir Ólafsdóttir
VEFJAGIGT
(fibromyalgia) er
sjúkdómur sem ein-
kennist af stöðugri
þreytu, svefntruflun-
um og langvarandi
dreifðum verkjum í
stoðkerfi. Verkir og
þreyta valda
minnkuðu úthaldi
og krafti og hafa
áhrif á svefn.
Orsakir vefja-
gigtar eru ekki að
fullu ljósar en þó er
talið að langvarandi
álag, líkamlegt eða
andlegt, geti komið
sjúkdómnum af stað.
Konur eru í miklum meirihluta
þeirra sem gi’einast með vefjagigt
og er meðalaldur við upphaf sjúk-
dómsins oftast 20-40 ár þó að fólk
geti fengið sjúkdóminn á öllum
aldri. Oft hefur fólk gengið á milli
lækna áður en rétt greining fæst
og margir farnir að trúa að það sé
ímyndunarveiki sem hrjái þá. Það
er því yfirleitt mikill léttir að fá
greininguna þó að þá sé vinnan
rétt að byrja. Greiningin byggist
fyrst og fremst á sögu og stað-
setningu eymslapunkta, en ekki
eru enn til rannsóknir sem stað-
festa greiningu.
Hlutverk
sjúkraþjálfara
Sjúkraþjálfarar vinna í samráði
við lækna. Þeir skoða sjúklingana,
meta ástand þeirra og setja upp
meðferðaráætlun samkvæmt því.
Meðferð þeirra byggist á fræðslu
og hvernig er hægt að hafa áhrif á
horfur sjúkdómsins.
Þó að langtímaáhrif óvirkrar
meðferðar séu lítil era þessir ein-
staklingar stundum svo undirlagð-
ir af verkjum að þeir geta ekki
gert neinar æfingar sjálfir. Verður
því oft að byrja meðferð á því að
minnka verki með ýmsum aðferð-
um sjúkraþjálfunar. Sjúkraþjálfar-
ar nota til dæmis hita- og/eða
kuldameðferð, rafmagnsmeðferðir,
s.s. stuttbylgjur, hljóðbylgjur,
blandstraum, TNS, laser o.fl.,
ásamt ýmsum nuddaðferðum og
liðlosun. Um leið og verkir minnka
er byrjað á meiri uppbyggingu eft-
ir getu og úthaldi einstaklingsins.
Talið er að langvarandi
álag, líkamlegt eða
andlegt, segja Hrefna
Indriðaddttir og María
Björk Ólafsdóttir,
geti komið sjúkdómn-
um af stað.
Lögð er áhersla á að byggja upp
þrek, úthald og styrk og gera hann
ábyrgan þátttakanda í sinni með-
ferð. Jafnvægi og samhæfingu er
oft ábótavant hjá þessum einstak-
lingum og það þarf því að þjálfa.
Stöðugleiki í kringum liði er mikil-
vægur til að vernda þá og auka
jafnvægi.
Mjög mikilvægt er að einstak-
lingurinn beri sífellt meiri ábyrgð
á meðferðinni og haldi áfram upp-
byggingu og viðhaldi líkamans
eftir að hinni eiginlegu meðferð
hjá sjúkraþjálfara er lokið. Sumir
einstaklingar eru í ýmiss konar
hópæfingum, sundleikfimi, sundi,
göngum og æfingum heima við til
þess að halda sér í formi. Mestur
árangur er talinn fást með æfing-
um 3-4 sinnum í viku í 20-30 mín.,
en nóg er fyrir marga að byrja á
nokkrum æfingum 2-3svar á dag í
3-5 mín. og auka álagið smám
saman. Vöðvateygingar reynast
vel til að slaka á vöðvum og losa
um verki. Mikilvægt að hita
vöðvana upp fyrir teygingu, fram-
kvæma teyginguna rólega og inn-
an sársaukamarka. Gott er að
halda teygingunni stöðugri í 60
sek. en oftast er ekki hægt að
teygja svo lengi í byrjun og byrj-
um við þá með styttri tíma, t.d. 5-
10 sekúndum.
Þessir einstaklingar verða að
hvíla sig eins og aðrir gigtarsjúk-
lingar. Þeir verða að hlusta á
kvartanir líkamans og sætta sig
við að starfsgeta þeirra er minni
en áður. Stuðningur og skilningur
aðstandenda og vina skiptir miklu
máli. Á vegum Gigtarfélags ís-
lands eru haldin námskeið um
vefjagigt sem aðstandendur geta
sótt með vefjagigtarsjúklingum.
Einnig era starfandi samtök ein-
staklinga með vefjagigt og sí-
þreytu og að sjálfsögðu þurfa með-
ferðaraðilar að vera tilbúnir til
þess að svara spurningum og veita
stuðning. I nokkur ár hefur verið
starfrækt á vegum gigtarfélagsins
hópþjálfun íyrir gigtarsjúklinga
með góðum árangri.
Höfundar eru sjúkraþjálfarar á
Gigtlækningastöð, Ármúla 5.
HÉR MEÐ lýsi ég
eftir góðum fram-
haldsskólabekk handa
Kára syni mínum sem
er 16 ára á þessu ári.
Kári lýkur námi í
Öskjuhlíðarskóla í vor
og hvað þá tekur við
hjá honum og fjölda
annarra þroskaheftra
unglinga veit ég ekki á
skrifandi stund. 6-8
börnum er tryggt gott
námstilboð í Borgar-
holtsskóla sem er með
litla deOd fyrir
þroskahefta en á
þriðja tug unglinga
era þá eftir úti í kuld-
anum.
Nú hefur verið dreift glæsileg-
um bæklingi inn á hvert heimili
undir nafninu Enn betri skóli, Ný
skólastefna. Ef vel er leitað má
finna þar tvær línur sem fjalla um
unglingana okkar: „Skipulagðar
verða tveggja ára námsbrautir
(deildir) fyrir þroskahefta og fjöl-
fatlaða." Af hverju tveggja ára
þegar öllum öðrum er boðið upp á
fjögurra ára nám? Ekki er einu
sinni ljóst núna seint á vori hvort
einhver annar skóli er tilbúinn að
taka að sér kennslu á þessum
námsbrautum. Og sumir nemend-
ur era taldir svo illa að sér í lestri
og skrift að þeir eru ekki álitnir
hæfir til frekara náms. Það þætti
einkennileg viðmiðun í nágranna-
löndum okkar. Þar er sú stað-
reynd viðurkennd að þroskaheftir
þurfa ekki skemmra heldur
lengra nám en aðrir.
Það þarf að auka getu
þeirra til sjálfshjálpar
eins og auðið er,
kenna þeim öguð
vinnubrögð, kenna
þeim að bjarga sér á
eigin spýtur, greiða
leið þeirra til þess að
sjá árangur vinnu
sinnar. Það gefur
þeim lífsfyllingu sem
auðgar bæði þá sjálfa
og umhverfi þeirra. I
því felst líka umtals-
verður sparnaður fyr-
ir þjóðfélagið, því
þroskaheftur einstak-
lingur sem fær ekki
örvun þarf einfaldlega miklu
meiri þjónustu og umönnun en
ella.
Kári er afar félagslyndur og
hefur svo sannarlega notið sín í
Samfelldu námi, segir
Guðný Bjarnadóttir,
er sem sagt lokið hjá
16 ára þroskaheftum
unglingi.
bekknum sínum í Öskjuhlíðar-
skóla. Sjaldan hef ég litið glaðari
mann en hann þegar hann hljóp út
í skólabflinn í haust á leið í skóla-
ferðalag. Um leið og ég horfði á
eftir þessum vel búna ferðalangi
fékk ég sáran sting í brjóstið:
Verður þetta allt tekið frá honum
næsta haust?
Já, því miður, þannig eru horf-
urnar í dag. Það sem blasir við
Kára syni mínum er sjónvarps-
gláp heilu og hálfu dagana (sem er
hans aðal dægrastytting ef hann
fær að ráða), kyrrseta, einvera,
stöðnun á þroska. Það sem ég veit
að honum mun standa til boða í
„námi“ eru 4-6 tímar í viku í „full-
orðinsfræðslu fatlaðra“. Þá verður
hann ekki í bekk lengur (félagsleg
tengsl rofin) og samfelldu námi
sem sagt lokið hjá 16 ára þroska-
heftum unglingi. Og þetta gerist á
meðan allir aðrir 16 ára unglingar
geta valið úr tilboðum tfl náms.
Vinna á vernduðum vinnustað sem
hann hefði öragglega fulla burði
til er nánast útilokuð vegna þess
að framhaldsskólinn hefur kippt
að sér hendinni.
Sú starfsþjálfunarbraut sem
nemendum Óskjuhlíðarskóla stóð
til boða að loknu grunnskólanámi
hefur verið lögð niður. Það er út af
fyrir sig framfaraspor og öragg-
lega hollt bæði fyrir þroskahefta
unglinga og jafnaldra þeirra ef
hinn almenni framhaldsskóli tekur
við menntun þeirra. En þá þarf að
standa vel að henni og skipuleggja
hana frá grunni eftir þörfum
þeirra og getu.
Aumingjahugsunarhátturinn
er löngu liðinn hjá foreldrum
þroskaheftra barna. Við viljum
að okkar börn fái það sama og
önnur börn, svo einfalt er það. I
þessu tilfelli er ég að tala um
fjögurra ára framhaldsnám við
hæfi sonar míns. Hann á rétt á
sömu lífsfyllingu, eins góðu vega-
nesti út í lífið og allir aðrir jafn-
aldrar hans.
Höfundur er öldrunarlæknir og
móðir þroskahefts drengs.
Skóli fyrir
hverja?
Guðný
Bjarnadóttir