Morgunblaðið - 11.03.1998, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 11. MARZ 1998
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Árangiir Nyrups virðist
ekki sannfæra kjósendur
DANSKIR kjósendur hafa úr nógu að velja í þingkosningunum sem fram fara í dag.
í rúm fímm ár hefur
Poul Nyrup Rasmussen
verið forsætisráðherra
Dana. Sigrún Davíðs-
dóttir reifar árangur-
inn, sem að mörgu leyti
er góður, og hvers
vegna Danir virðast þó
hika við að veita Nyrup
stj órnartaumana
næstu fjögur árin.
egar Poul Nyrup Rasmussen
forsætisráðherra komst til
valda í janúar 1993 var at-
vinnuleysið höfuðvandi Dana, svo
aðalmarkmið stjórnar hans var að
snúa því við. Það hefur tekist, þó
deila megi um hvort minna atvinnu-
leysi þýði aukna atvinnu. Jafnframt
gerir ákveðin þversögn vart við sig,
þegar borinn er saman tíu ára
stjórnartími hægristjómar Poul
Schluters og fimm ár Nyrups: Fé-
lagslegur jöfnuður óx í tíð hægri
stjórnarinnar, þó hann minnkaði
annars víðast í Evrópu á þessum
tískutíma thatcherismans, meðan fé-
lagslegur ójöfnuður hefur vaxið í tíð
Nyrups.
Skýringin er meðal annars sú að
hægristjómin var minnihlutastjórn,
sem ekki gat án stuðnings Jafnaðar-
manna verið. Þeir hnikuðu stjórninni
til vinstri, meðan Nyrap er undir
áhrifum ríkjandi frjálsiyndishug-
mynda. Spumingin er líka hvað það
er sem kjósendur meta og hvort þeir
hafi nokkum áhuga á afrekaskrá
sitjandi stjórnar. En spurningin,
sem vísast mun vakna meðal flokks-
manna Nyrups, er hversu lengi for-
maður, er tapi nú kosningum í
fimmta skipti eigi að fá að sitja.
Hversu áleitin sú spurning er ræðst í
kvöld, þegar atkvæðin verða talin
upp úr kjörkössunum. Það hefur áð-
ur sýnt sig að Jafnaðarmenn fá
gjarnan heldur fleiri atkvæði í kosn-
ingum en skoðanakannanir benda til.
Frá barmi glötunar
í traustan farveg
Þegar Margaret Thatcher komst
til valda í Bretlandi 1979 eftir hrika-
lega stöðnun var hún tilbúin til að
gera upp við hið blandaða hagkerfi
sterks ríkisrekstrar og einkageira,
sem Bretar höfðu búið við án tillits
til hver var í stjórn. Stórfelld einka-
væðingaráætlun fór í gang og niður-
skurður í opinbera geiranum. Hug-
myndir hennar fóra eins og eldur í
sinu meðal hægriflokka í Evrópu,
þegar harkalegar aðgerðir fóru að
bera árangur upp úr 1980.
í Danmörku höfðu þær einnig
áhrif, þar sem ástandið var slæmt.
Jafnvel Knud Heinesen fjármála-
ráðherra í stjórn Jafnaðarmanna
leist ekki á blikuna. „Við römbum á
barmi glötunar,“ sagði hann og í
september 1982 fór stjórnin undir
forystu Ankers Jorgensens frá og
hinn lítt kunni og að því er virtist
ekki sérlega ákveðni Poul Schluter
tók við án kosninga. „Efnahagsleg
endurhæfing“ var slagorð fjór-
flokkastjórnar Schlúters. Einn af
leiðtogum verkalýðshreyfingarinnar
talaði hins vegar um „félagslega
fjöldagröf‘ og hreyfingin lagði 80
milljónir danskra króna í kosninga-
slaginn gegn Schlúter 1984, en allt
kom fyrir ekki.
Þegar leið á áratuginn var
nokkurn veginn orðin eining frá
Jafnaðarmönnum yfir miðflokkana,
íhaldsflokkinn og Venstre um að
skynsamleg efnahagsstefna fæli í
sér fast gengi, lága vexti, hallalaus-
an ríkisbúskap og að skuldirnar ætti
að greiða. Atvinna handa öllum var
ekki lengur viðmiðunin, heldur lág
verðbólga. Á þessum áratug hnikað-
ist Jafnaðarmannaflokkurinn í raun
í þá átt, sem hinn nýi Verkamanna-
flokkur Tony Blair í Bretlandi varð
frægur fyrir í kosningunum á síð-
asta ári. En þessari stefnu er ekki
aðeins fylgt í Danmörku, óháð því
hverjir sitja í stjóm, heldur era
þetta í grófum dráttum þau mark-
mið, sem Evrópusambandslöndin
komu sér saman um með
Maastricht-sáttmálanum 1991. En
líkt og víðar í Evrópu hefur þessi
stefna haft í för með sér vaxandi at-
vinnuleysi frá því á síðasta áratug. í
Danmörku náði það hámarki um
1995, komst í um 13 prósent, en hef-
ur síðan dalað og er nú tæplega 8
prósent.
En Schluter hafði ekki augun á
frjálshyggjunni einni saman, heldur
beitti sér fyrir breytingum í félags-
kerfinu, sem allir áttu að njóta, ekki
MIKIÐ fannfergi, sem gerði um
helgina í Færeyjum, kann að
hamla kjörsókn í dönsku þing-
kosningunum, sem fram fara í
dag. Spáð hefur verið snjókomu
út vikuna og hafa menn og mál-
aðeins þeir aumustu. Hann beitti sér
fyrir jöfnum barnabótum til allra,
ókeypis heimilishjálp handa öllum
öldraðum, námsstyrkjum til allra,
lengra fæðingarorlofi og ríflegum
dagpeningum til sjúkra og atvinnu-
lausra. Loforð hans um lægri skatta
rættust iyrir hina tekjulægri, meðan
hátekjufólk var skattað.
Það hefur komið í hlut núverandi
stjómar að herða tökin. Dagpeninga-
reglur hafa verið hertar og þrýsting-
ur á atvinnulausa að taka vinnu auk-
inn. í tvígang hefur verið lækkaður
skattur á eigið húsnæði, í annað
skiptið þannig að aðeins þeir sem
eiga stórar villur nutu þess. Skatta-
breytingar hafa létt skattbyrðar
hinna lægstlaunuðu, en sökum sam-
spils við bótakerfið hafa kjör þeirra
tæplega batnað, en skattbyrðin á
miðstéttinni og hinum efnameiri lést.
Skattkerfisbreyting núverandi
stjómar er auðvitað ekki nein tilvilj-
un. Þegjandi og hljóðalaust hefur
stjómin einfaldlega gengið út frá
leysingjar átt erfitt með að kom-
ast leiðar sinnar. Því greip þessi
bóndi til þess ráð að flytja kind-
ur, sem gengið hafa úti í vetur, á
snjóþotum í hús, þar sem þær
sátu fastar f fönninni.
þeirri hagfræðilegu kennisetningu að
heppilegt sé að hinir vel stæðu haldi
meira af tekjum sínum, sem þeir
fjárfesti þá eða noti í neyslu, er ýti
undir eftirspum. En þar sem Jafnað-
armenn era að hefðinni til verka-
mannaflokkur og öll tilvísun þeirra
og undirstaða er í hinni voldugu
dönsku verkalýðshreyfingu þá reyn-
ist þeim erfitt að réttlæta gerðir sín-
ar, líka þó hreyfingin standi þeim að
bald. Vandinn er að dansa línuna
milli frjálshyggju og verkalýðs-
hyggju, í hverju svo sem hún liggur
árið 1998.
Ráðamönnum kennt um harðæri
- góðærið kemur af sjálfu sér
Þegar Poul Nyrap Rasmussen
boðaði til kosninga upp úr þurru
með óvenjulitlum fyrirvara vísaði
hann strax til góðs árangurs ríkis-
stjórnarinnar, sem kjósendur ættu
því að veita áframhaldandi fulltingi.
En kosningabaráttan hefur sýnt að
kjósendur era ekki slegnir hrifning-
arglýju af minnkandi atvinnuleysi,
verðbólgu í botni, hagstæðum við-
skiptajöfnuði og plássi fyrir 125 þús-
und fleiri börn í bamagæslu.
Þeir hafa áhyggjur af biðlistum
sjúkrahúsa, slöppum skóla, ofbeldi
og útlendingum. Og stjórnarand-
staðan minnir óspart á að lækkun
atvinnuleysis stafi ekki eingöngu af
fleiri störfum, heldur af tilfærslu
þeirra atvinnulausu á annan bás
með öðra heiti. Það era 800 þúsund
Danir á vinnualdri, sem ekki vinna
og það er stór hópur í fimm milljón
manna landi. Nyrup hefur fengið að
reyna að kjósendur kenna stjórn-
málamönnum um harðæri, en taka
góðæri sem náttúralögmál. Og eins
og einn viðmælandi Morgunblaðsins
segir, þá ýtir góðæri undir þá til-
finningu kjósenda að úr því allt
gangi ljómandi vel sé þorandi að
prófa eitthvað nýtt.
Gæði í stað bóta
En hvaða söngur er það þá, sem
hægriflokkarnir hafa heillað kjós-
endur með? Þeh- bjóða lægri skatta,
en ekki bara almennt, heldur eink-
um þeim lægst launuðu, svo það
borgi sig betur að vinna og höggva
því í knérann Jafnaðarmanna. Þeir
vara við vaxandi opinberum geira,
sem þeir segjast reyndar ekki ætla
að minnka með uppsögnum, heldur
gera afkastameiri. Með því að tala
um gæði og ekki aðeins peninga
virðast þeir hafa hitt á tón, sem
kjósendur skilja. Kjósendur virðast
ekki á höttunum eftir meiri félags-
framlögum úr kerfinu, heldur ein-
faldlega betri afköstum kerfisins.
Og hægriflokkarnir era ekkert að
lofa jöfnum gæðum fyrir alla, heldur
gæðum þar sem þess er þörf. Þetta
virðast kjósendur kunna að meta.
Venstre og Ihaldsflokkurinn hafa
einnig lofað barnafjölskyldum að
passi foreldrar börnin sjálfir fái þeir
hlutdeild í því fé er sparast við opin-
bera barnagæslu. I stað þess að rík-
ið greiði sjálfu sér fyrir barnagæslu,
verður foreldrunum greiddur pen-
ingur. Þetta hefur verið umdeilt,
sagt að verið sé að senda konurnar
aftur í eldhúsið, en Uffe Ellemann-
Jensen leiðtogi Venstre segist ekki
geta ímyndað sér að ungar konur
láti lengur segja sér fyrir verkum.
Upp á síðkastið hafa flokkarnir
dregið í land og sagt það undir bæj-
arfélögunum komið hvort þau vilji
greiða þessa foreldrapeninga.
Einnig eigi fé að fylgja sjúklingum,
þannig að þeir geti valið á milli þess
að gangast undir aðgerðir á einka-
sjúkrahúsum fyrir hluta þess fjár,
sem aðgerðir kosti á ríkissjúkrahús-
um. Þessar hugmyndir og aðrar
flokkast undir slagorð þeirra um
valfrelsi. I ýmsum hugmyndum vísa
hægriflokkarnir til norsku hægrist-
jórnarinnar, en aðrar fyrirmyndir
era síður ljósar, nema ef vera skyldi
bresku Frjálslyndu demókratarnir.
Thatcher er ekki lengur í tísku.
Kosningaloforð og framkvæmdir í
stjórn fara ekki alltaf saman. Ný
stjórn mun fylgja svipaðri efnahags-
stefnu og fyrri stjórn og aðrar
stjórnir í Evrópu, en svigrúmið til
að setja sitt mark á er þó dágott.
Lausnir jafnaðarmanna ganga
gjarnan út á eitt kerfi fyrir alla,
meðan hægrimenn vilja losa um
kerfið, en hvort þeir ná að stýra
kerfinu, eða kerfið stýrir þeim á eft-
ir að koma í ljós. Líka hvort tal
þeirra um skattalækkanir rekst á
verðbólgumörk og önnur helg mörk.
Framtíð Nyrups:
Fimmta tapið?
Fari svo að Jafnaðarmannaflokk-
urinn missi fylgi og jafnvel stjórnar-
taumana verða vísast einhverjir til
að minna á að þetta séu fimmtu
kosningarnar, sem flokkurinn tapi
undir stjórn Nyraps. Hið fyrsta var
þegar Danir höfnuðu Maastricht-
sáttmálanum 1992. Sú höfnun beind-
ist sterkast gegn Jafnaðai-mönnum,
þar sem kannanir sýndu að einmitt
kjósendur þeirra fylgdu ekki flokks-
forystunni.
I bæjar- og sveitarstjórnakosn-
ingum 1993 hlaut flokkurinn verstu
útreið um áratugaskeið, meðan
Venstre hlaut metkosningu. Nyrup
komst til valda kosningalaust er
Schluter fór frá í janúar 1993 vegna
Tamílamálsins og hélt stjórnar-
taumum í kosningunum 1994, þó út-
koma flokksins þá, 34,6 prósent,
væri tæpum þremur prósentum lak-
ari en 1990. í bæjar- og sveitar-
stjómakosningum í haust missti
flokkurinn enn nokkur prósent mið-
að við kosningamar 1993.
Nyrap hefur því ekki tekist að
koma flokknum á flug hvað fylgi
snertir, þó hagtölurnar séu góðar.
Ef svo fer sem horfir að flokkurinn
fái rúm 30 prósent í dag, eins og
skoðanakannanir benda til, þá er
stefnan enn niður á við. Einn heim-
ildamaður Morgunblaðsins giskar á
að flokkurinn búist víst við hinu
versta, þar sem á laun hafi verið
boðað til þingflokksfundar og
flokksstjórnarfundar á föstudag.
Vísast muni forystan fylkja sér fast
um Nyrap. Hvort sá stuðningur
endist sé annað mál, þar sem enn
séu menn í flokksforystunni, sem
hafi ekki fyrirgefið Nyrup að skora
Svend Auken á hólm í formanns-
kjöri 1992.
Heimildarmenn blaðsins í flokkn-
um herma að Mogens Lykketoft
fjármálaráðherra flokksins, höfuð-
paur formannsskiptanna 1992, hafi
þegar í haust imprað á að Nyrup
hafi ekki staðið undir væntingum.
Það gæti bent til að hinn valdamikli
Lykketoft sé farinn að undii'búa
næstu hólmgöngu. Ailar þessar
hreyfingar skýrast í kvöld og spenn-
an er næstum áþreifanleg.
Morgunblaðið/Jens Kristian Vang
Fannfergi í Færeyjum