Morgunblaðið - 11.03.1998, Blaðsíða 42

42 MIÐVIKUDAGUR 11. MARZ 1998
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
EINS og öllum hestaeigendum
er kunnugt komu upp í febrúar sl.
óvenjuleg veikindi í hrossum á höf-
uðborgarsvæðinu og hefur hún
verið nefnd smitandi hitasótt. Þó
að talsvert hafi verið fjallað um
þessa veiki í fjölmiðlum bæði með
fréttatilkynningum, greinum og
viðtölum er ljóst að sumir hafa ekki
náð að fylgjast með slíkum upplýs-
ingum og því er nauðsynlegt að
koma eftirfarandi greinargerð á
framfæri.
Upphaf veikinnar
Ekld er alveg ljóst hvenær veik-
in byrjaði, en talið er nú að fyrstu
tilfellin hafi verið um helgina 7.-8.
febrúar. Þó getur verið að einhver
tilfelli hafi skotið upp kollinum
fyrr, því dýralæknar á höfuðborg-
arsvæðinu greindu þetta í upphafi
sem fóðureitrun eða meltingarslen
og meðhöndluðu þetta samkvæmt
því, þar sem hestamir voru bara
með háan hita, en engin einkenni
. sem venjulega fylgja þeim veiru-
sýkingum sem við óttumst mest,
svo sem hósti og nasarennsli, voru
greinanleg.
Það er síðan ekki fyrr en hinn
18. febrúar sl. að haft er samband
við embætti yfirdýralæknis um að
eitthvað óvenjulegt sé á ferðinni og
strax næsta dag voru flestir starf-
andi dýralæknar á höfuðborgar-
svæðinu kallaðir á fund yfirdýra-
læknis til að fara yfír stöðu mála.
Fréttaflutningur
Fyrsta fréttatilkynning embætt-
isins var síðan gefin út 20. febrúar
og um málið fjallað sem fyrstu
frétt í sjöfréttum Ríkisútvarpsins
og Stöð 2 birti viðtal við mig síðai-
það sama kvöld. Þá var strax varað
við því að hér gæti verið á ferðinni
smitsjúkdómur.
Fréttatilkynning með nýjustu
upplýsingum um gang sjúkdómsins
var síðan send út 23. febrúar. Hinn
26. febrúar voru í tvígang lesnar í
Ríkisútvarpinu viðvaranir vegna
sjúkdómsins og fréttatilkynning
var send út hinn 27. febrúar þegar
reglugerð um bann við hestaflutn-
ingum var gefin út. Hinn 4. mars
var einnig send út tilkynning, þeg-
ar fýrir lá að hér væri
ekki um að ræða
hestainflúensu eða
tvær af svokölluðum
herpes veirum.
Yfirdýralæknir og
dýralæknir hrossa-
sjúkdóma hefur einnig
veitt fjölmörg viðtöl
við blaða-, útvarps- og
sjónvarpsfréttamenn.
Reynt hefur verið eftir
megni að senda þessar
tilkynningar til hesta-
mannafélaganna bæði
beint og í gegnum
Landssamband hesta-
mannafélaga. Upplýs-
ingar hafa verið send-
ar sérstaklega til dýralækna og til
félags tamningamanna. Samráðs-
fundir hafa verið haldnir með dýra-
læknum á höfuðborgarsvæðinu og
víðar. Öllum upplýsingum hefur
því verið komið fljótt og vel til
skila, jafnskjótt og þær hafa legið
fyrir.
Um eldri veirusýkingar
í hrossum hérlendis
Til samanburðar má geta þess
að veiki sú sem kom upp í einu
hesthúsi í Víðidal 1994 lýsti sér
með þurrum hósta og barkabólgu
en ekld hækkuðum hita. í því til-
felli var því ljóst strax í upphafi að
um eitthvað nýtt var að ræða og
því eðlilegt að fljótt væri brugðist
við og það hesthús einangrað. Ekki
hefur þó tekist að skýra nákvæm-
lega hvað var þar á ferðinni, þrátt
fyrir ítarlegar rannsóknir þar að
lútandi. Þó er talið að Herpes veira
4 hafi þar átt þátt í máli og talið er
að mótefni gegn þeirri veiru sé
allútbreitt hér. Ekki er kunnugt
um að gerðar hafi verið tæmandi
rannsóknir á mótefnum gegn veir-
um í íslenska hrossastoftiinum, en
vissulega væri slíkt æskilegt. Al-
mennt er talið að íslensk hross hafi
mótefni gegn tiltölulega fáum veir-
um.
Sjúkdómurinn nú
En hvað er hér þá á ferðinni?
Erum við að sjá hér í uppsiglingu
nýjan sjúkdóm, eða kom hann
hingað frá öðrum lönd-
um? Er þetta veira
sem er þekkt, en hag-
ar sér öðruvísi í okkar
næmu hrossum. Um
sjúkdómseinkenni er
það að segja að fyrst
og fremst er hægt að
greina hækkaðan hita
og í flestum hestum
kemur fram lystar-
leysi, en þó ekki í öll-
um. I sumum hestum
má greina hljóð frá
meltingarvegi sem
benda til meltingar-
truflunar. Þrír hestar
sem taldir eru hafa
verið veikir af þessari
hitasótt, hafa verið krufðir og þá
hafa m.a. komið í ljós greinilegar
bólgur í slímhúð garnanna.
Allt frá upphafi þessarar sóttar
haf verið tekin sýni til rannsóknar,
Svo virðist, segir
Halldór Runólfsson, að
hér sé á ferðinni frekar
vægur sjúkdómur.
þar á meðal heysýni, saursýni og
blóðsýni og ýmist send til rann-
sóknar að Tilraunastöð Háskólans
á Keldum eða til Dýralæknahá-
skólans í Uppsölum í Svíþjóð. I
fyrstu greindust Listeria sýklar í
heyi sem villti fyrir mönnum um
stund. Síðan hafa komið nokkur
svör frá Svíum um hvaða sjúkdóm-
ar þetta eru ekki, en ekki enn hvað
þetta er. Svíar eru hins vegar mjög
áhugasamir um gang mála hér, því
þeir telja sig hugsanlega vera með
eitthvað svipað í gangi í Vestur-
Svíþjóð. Fyrirspumir okkar er-
lendis hafa ekki leitt til neinnar
niðurstöðu enn, það kannast eng-
inn við sömu sjúkdómsmynd og því
er hugsanlegt að hér sé um nýjan
sjúkdóm að ræða.
Þess ber að geta að svo virðist
sem hér sé á ferðinni frekar vægur
sjúkdómur bæði í þeim reiðhestum
sem hafa fengið veikina og eins í
nokkrum stóðhrossum á útigangi.
Þau virðast jafna sig á nokkrum
dögum. Reiðhestar sem voru með
þeim fyrstu sem veiktust eru taldir
vera komnir til fullrar heilsu.
Rannsóknir okkar hafa sýnt að
veikinni fylgir mikil fækkun hvítra
blóðkoma, eins og algengt er með
veirusýkingar og því er alltaf
hætta á að mótstaða gegn bakter-
íusýkingum í kjölfarið sé lítil. Því
vekur ugg að undanfama daga
hafa verið að drepast nokkrir hest-
ar sem virðast fá hrossasótt í kjöl-
far hitasóttarinnar. Einnig er of
snemmt að segja til um áhrif á fyl-
fullar merar og stóðhesta meðan
við vitum ekki um hvaða veiru er
að ræða. Það er því óábyrgt tal að
hvetja til þess að veiki þessi sé
breidd út viljandi þar sem svo lítið
er vitað um hana enn sem komið
er.
Viðbrögð við veikinni
Það er ef til vill ekki óeðlilegt að
það sé gagnrýnt hvað það tók lang-
an tíma að átta sig á því að hér var
um nýjan sjúkdóm að ræða. Komu
þó við sögu margir af okkar reynd-
ustu dýralæknum á sviði hrossa-
sjúkdóma. Til samanburðar má
geta þess að það sama gerist oft
þegar um matareitranir er að
ræða, fyrstu tilfellin era yfirleitt
afskrifuð sem umgangspest eða
ælupest, þar til nógu mörg tilfelli
hafa komið fram til að fólk átti sig
á því að um matareitran frá sömu
uppsprettu hafi verið að ræða.
Þegar málið kom á borð yfir-
dýralæknis, var ljóst að ekki var
sennilegt að um einhverja af hin-
um skæðu veirasjúkdómum væri
að ræða. Ennfremur benti allt til
þess þá að allar líkur væra á að
veikin hefði þá þegar borist víða
vegna mikils samgangs við suma
þá staði þar sem vitað var um veik-
ina. Það var því metið svo að ekki
myndi bera árangur að einangra
þau hús, sem þá var vitað að væra
sýkt. Allar aðgerðir hafa miðast
við að koma í veg fyrir að veikin
færi út á land í útigangshross þar
sem þau gætu orðið illa úti ef þau
veiktust í þessum mikla kulda sem
hefur verið hér á landi að undan-
fórnu.
Utbreiðsla nú er talin ná til allra
hesthúsahverfa á höfuðborgar-
svæðinu, á Akranesi og á Selfossi
og á nokkra bæi í Ámessýslu. í
flestum tilfellum er hægt að skýra
smit vegna samgangs við þá staði
þar sem fyrst var vitað um veikina.
Granur kom upp um að veikin
væri komin á einn þæ í Eyjafirði en
þar reyndist sem betur fer um ann-
að að ræða. Gífurlegar sögusagnir
hafa verið um veikina hér og þar
um landið, en þær hafa ekki verið á
rökum reistar. Þeir sem hlaupa
með slíkai- kjaftasögur í blöð og út-
varp verða einungis sjálfum sér til
skammar, en hjálpa ekki til við að
leysa málið á farsælan hátt.
Hér skal einnig bent á að stjóm-
sýslulög gera kröfu um að viðbrögð
við málum sem þessum séu í sam-
ræmi við alvarleika þeirra. Því er
alveg ljóst að komi til þess að við
fáum einn af hinum alvarlegu
veirasjúkdómum í hesta okkar
verður bragðist við á miklu harðari
hátt.
Framvinda málsins
Það hefur komið vel í ljós undan-
fama daga að skipulag hesthúsa-
hverfanna er mjög slæmt hvað
sjúkdómsvamir varðar. Þar er
stutt á mih húsa og samgangur
manna, hesta og hunda mikill. ís-
lenskir hestamenn hafa notið þess
frjálsræðis að fá að fara og flytja
hesta sína um allt land, nánast án
nokkurra reglna. Þetta hafa verið
sérréttindi, borið saman við aðra
búfjáreigendur og taka má sem
dæmi að svínabóndi sem hefur far-
ið til útlanda og í svínahús þar get-
ur ekki farið inn í sitt eigið hús fyrr
en að liðnum 48 klukkustundum til
að forðast að bera hugsanlegt smit
með sér. Hvað segðu hestamenn
við slíkum hömlum? Menn era því
beðnir að taka því með stillingu að
lagðar era tímabundnar hömlur á í
hestamennskunni, á meðan unnið
er að því að hindra frekari út-
breiðslu sóttarinnar, m.a. með því
að framfylgja reglugerðinni frá 4.
mars sl.
Þar sem alveg er hugsanlegt að
hitasótt þessi hafi borist okkur er-
lendis frá, hefur þetta vakið upp
þær umræður að gífurlega mikið sé
í húfi fyrir íslenska hestaeigendur
að halda erlendum hrossasjúkdóm-
um frá okkar hestum.
f gildi er auglýsing nr. 226/1990
um bann við innflutningi notaðra
reiðtygja og á undanfómum árum
hafa verið í gangi vamaðarauglýs-
ingar í innlendum og erlendum
hestatímai-itum frá embætti yfír-
dýralæknis þar sem varað er við
hættunni á að eriendir sjúkdómar
berist hingað til lands með þeim
umfangsmiklu samgöngum sem
eru milli íslands og annarra landa
vegna hestamennskunnar. Það er
þó Ijóst að þennan áróður verðum
við að stórauka og undirbúningur
er þegar hafin í þá vera og verður
síðar leitað eftir fullu samstarfi við
hestamenn og félög þeirra um að
skapa reglur sem að gagni munu
koma við að hefta útbreiðslu alvar-
legra hrossasjúkdóma hér á landi.
Höfundur er yfirdýralæknir.
Smitandi hita-
sótt í hrossum
Halldór
Runólfsson
SEGJA má að eftir
nokkurra áratuga
stúss í námunda við
hinn mjög svo út-
breidda gervi-alkóhól-
isma og svo auðvitað,
ekki síður hinn raun-
veralega alkóhólisma
sé ég orðinn nokkuð
vel slípaður á þeim
legunum og tel mig
grana hvar þörfin á
ofdrykkjuvörnum fyr-
ir fullorðna muni vera
mest, en það er meðal
þeirra frísku og full-
vinnandi „felu-
drykkjumanna" sem
dreifast vítt og breitt
um þjóðfélagið en þora ekki að
gefa sig í Ijós af ótta við fyllibyttu-
stimpilinn. Mönnum gengur erfið-
lega að átta sig á að orsaka
drykkjuskapar getur verið að leita
í allflestum flækjum og furðum
mannlegra sálna, en þeirra erfið-
ust er vafalaust hin svokallaða
skynsemi.
Víst má reikna með að drykkju-
skapur sé oftast nær afleiðing ein-
hvers konar flækju í
sálar-, félags- eða
framfærslulífi manns-
ins sem sækir blint í
áfengi eða aðra vímu-
valda á flótta frá
heimatilbúnum eða til-
fallandi erfiðleikum.
Lausn þessa vanda-
máls gæti legið í því að
fá viðkomandi til að
velta fyrir sér áþreif-
anlegum orsökum sem
hugsanlega gætu átt
einhvem þátt í vand-
ræðunum, enda er
reynsla fyrir því að
þannig hefur mörgum
verandi og verðandi
ofdrykkjumanninum opnast leið til
frelsis. AA-starfið sannar þetta.
Hér áður fyrr var drykkjuskap-
ur kallaður drykkjuskapur og sá
sem hann stundaði talinn ábyrgur
fyrir ástandi sínu og afleiðingum
drykkjuskaparins. Nú er því miður
svo komið að drykkjuskap má ekki
lengur kalla drykkjuskap, heldur
er alkóhólismastimplinum strax
smellt á fyrirbærið. En vitað er að
Tilraun er í gangi
á Netinu. Steinar
Guðmundsson
bendir á slóðina
islandia.is/bakkus
lokastig drykkjuskapar er sjúk-
dómur, sjúkdómurinn alkóhólismi.
Hér er um mjög alvarlegan sjúk-
dóm að ræða, sem rakinn verður til
drykkjuskapar, sjúkdóm sem
leggst eins og mara á alla tilvera
mannsins og truflar hann, ekki
bara siðferðilega heldur ekki síður
líkamlega, andlega, félagslega og
efnalega, en líkamlegir timbur-
menn fyllibyttunnar með svita sín-
um og skjálfta era ekki nema þol-
anleg tilbreyting miðað við þá and-
legu kvöl sem alkóhólismi leggur á
það fólk sem trúir því að lífið eigi
sér tilgang. Og erfiðasti og lúmsk-
asti þáttur sjúkdómsins er að á
honum verður ekki unnið nema sá
sem við örkumlin býr eigi forystu í
aðför að meininu þótt staðreynd sé
að hann er ekki dómbær á ástand
sitt vegna lamandi og raglandi
þátta sjúkdómsins. Það er ekki
bara hvolpurinn sem bítur í rófuna
á sjálfum sér.
Fávíslegt er það og ríflega það;
það er ljótt, mjög ljótt, að reyna að
telja drykkfelldum manni, sem
ekki nær að hafa stjóm á drykkju-
venjum sínum, trú um að volæði
hans og vandræði verði rakin til
sjúkdómsins alkóhólisma, sem
hann enn hefur ekki drakkið yfir
sig. Mér finnst þetta jafngilda því,
að reyna að hrinda manni fram af
björgum - reyna að ræna hann
sjálfsbjargarviðleitninni. En þessi
blekking er orðin nokkuð gróin í
áliti almennings, því alla óeðlilega
framkomu sem bundin er áfengis-
notkun er farið að kalla alkóhól-
isma. En einmitt á þessu skeiði,
fylliríisskeiðinu, má koma mannin-
um til hjálpar og fá hann til að taka
forystu í sínum málum. Það hvort
við teljum þetta sjúkdóm eða sjúk-
legt ástand er aukaatriði svo fram-
arlega sem við hlekkjum ekki
drykkjuskapinn, sem er viðráðan-
legt fyrirbæri, við sjúkdóminn
alkóhóiisma án þess að lögmáls or-
saka og afleiðinga sé getið.
Hér er ég kominn að tilgangi
mínum með þessu greinarkomi,
því mig langar til að benda á til-
raun sem er í gangi á „Intemetinu“
og ber kennislóðina: „islandia.is/
bakkus“, en þar er reynt að endur-
vekja að einhverju leyti ábending-
ar sem rekja má til starfsins að
Sogni þegar SAA var að stíga sín
fyrstu heillaspor. Reynandi er að
þiggja það sem hér er í boði, en
taka verður tillit til þess að hér er
ekki um beina leiðsögn að ræða,
heldur era tíndar fram ýmsar stað-
reyndir sem ætlast er til að leit-
andinn moði úr í von um að finna
lausn á vandamáli sínu. Þessu má
ekki ragla saman við skipulagða
faglega meðferð, því að „fara í
meðferð" er ekki bara upphaf bata,
heldur helft hins varanlega bata.
En án þessarar faglegu endurhæf-
ingar bjargast samt alltaf einn og
einn og þess vegna finnst mér
freistandi að koma fræðslu um eðli
ofdrykkju og alkóhólisma sem allra
víðast í von um að menn nenni að
kynna sér þetta um of algenga
mannlega fyrirbæri svo þeir geti
kinnroðalaust mætt því í björtu og
unnið á því.
Höfundur er áhugamaður um of-
drykkjuvarnir.
www.islandia.is/bakkus
Steinar
Guðmundsson