Morgunblaðið - 21.05.1998, Qupperneq 37

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
FIMMTUDAGUR 21. MAÍ 1998 37
„Eg læt ekkert trufla
mig við ritstörfín44
IRINA von Martens fæddist
med Downs-heilkenni og
læknar töldu að hún myndi
aldrei geta lært að lesa og
skrifa. Nú er hún 34 ára, hefur lesið
allar bækur Astridar Lindgren og
skrifað sína eigin bók „Irinas bok -
Ronjas nya liv“.
Bókin var gefin út 1994 og naut
strax mikilla vinsælda og var sett
upp sem leikrit í Borgarleikhúsinu í
Stokkhólmi. Bókin er mjög ljóðræn
og falleg; full af óvenjulegu mynd-
máli og undarlegri orðanotkun svo
hún minnir helst á meistaraverk
módernismans. Raunveruleiki og
ímyndun skarast hvað eftir annað
og inn í söguna um Ronju, Birki,
Emil og aðrar sögupersónur úr
skáldaheimi Astridar Lindgren
fléttast hugrenningar Irinu sjálfrar;
vangaveltur um það hvort hún eigi
að þvo gleraugun sín með sápu eða
ekki og hvort hljóti ekki að vera
erfitt að ala ókunnugt barn. Við
lestur bókarinnar þarf maður að
hafa sig allan við að ruglast ekki í
rýminu þar sem sögupersónurnar
eru ýmist raunverulegar eða
ímyndaðar, dánar eða lifandi, end-
urfæddar eða andar; stundum þær
sjálfar og stundum í dulargervi. En
ef maður sleppir hendinni af sínum
kreddufulla raunveruleika og lætur
berast inn í heim skáldsögunnar
verður allt í lagi.
Þegar ég bað um viðtal við
Irinu, sagði pabbi hennar
að hún neitaði yfirleitt
viðtölum vegna tíma-
skorts. Sænska sjónvarpið og
stærsta dagblað Svía fengu til dæm-
is ekki að tala við hana. „Ég læt
ekkert trufla mig við ritstörfin,"
segir hún ákveðin. En þar sem hún
er að fara til íslands til að fylgjast
med uppsetningu leikritsins Nýja
lífið hennar Irinu og er forvitin um
allt íslenskt, gerði hún undantekn-
ingu.
Ég fer til Kyrkslátt, smábæjar í
Finnlandi og hitti hana á elliheimil-
inu, þar sem hún vinnur fyrir
hádegi við að vaska upp. Svo göng-
um við í gegnum þorpið heim til
hennar. Hún býður mér inn og sýn-
ir mér stolt sína eigin íbúð. Hér hef-
ur hún búið einsömul í átta ár. A
veggnum fyrir ofan rúmið eru
myndir af „Ungu Klöru“ og Jesú
Kristi og á skrifborðinu ritvél og
nokkrar bækur.
„Ég byrja á því að skrá dagsetn-
inguna og hef svo algjöra þögn í
kringum mig í tvo tíma meðan ég
skrifa fimm til sex síður. Læt svo
pabba fá bunkann, um þrjátíu síður,
á laugardögum og bið hann um að
lesa yfir,“ segir hún.
Pabbi hennar, Paul von Martens,
sem sjálfur er þekktur ritöfundur,
lætur textann sjálfan ósnertan en
skikkar hann svolítið til og bætir við
punktum. „Henni er ekkert vel við
að nota punkta“, segir hann, „en er
ekki eins í nöp við kommurnar."
Þau feðgin þjarka um tungumálið
og það er auðheyrt, hversu vænt
þeim þykir um það.
Nokkrir kaflar í bókinni
hennar fjalla um sænsk-
una sjálfa eins og hun sé
hlý og góð móðir.
Kannski verður tilfinningin fyrir
móðurmálinu sterkari vegna þess
að þau búa í öðru málsamfélagi, eru
sænskumælandi Finnar. Og
kannski er skynjun Irinu á hinu
svokallaða eðlilega lífi á borð við að
keyra bíl og ala upp börn á sama
hátt sterkari, þar sem hun sér það
úr fjarlægð; getur sjálf ekki eignast
börn eða keyrt bíl.
Við setjumst við eldhúsborðið og
móðurlega hellir hún appelsíni jafnt
í glös handa okkur. Ég spyr hana
um bókina, hvemig hún hafi orðið
til.
„Ronja kom oft til mín þegar ég
var að sofna og hjálpaði mér að
Nýjar bækur
• ÍSLENSK málsaga og
textafræði. Rit Stofnunar Sig-
urðar Nordals 3. Bókin er 152
bls. og hefur að geyma ellefu
fyrirlestra sem fluttir voru á
alþjóðlegri ráðstefnu í Norræna
húsinu dag-
ana 14. og 15.
september
1996. Ráð-
stefnan var
haldin til að
minnast tíu
ára afmælis
stofnunarinn-
ar..
ÚlfarBragason Þeir sem
eiga errndi í
bókinni eru Anatoly Libermann
prófessor í Minneapolis, Britta
Olrik Frederiksen lektor í Kaup-
mannahöfn, Emst Walter pró-
fesssor emeritus í Greifswald,
Guðrún Þórhallsdóttir lektor,
Halldór Armann Sigurðsson
prófessor, Jón G. Friðjónsson
prófessor, Magnus Rindal pró-
fessor í Ósló, Odd Einar Haugen
prófessor í Björgvin, Oskar
Bandle prófessor emeritus í
Zúrich, Svavar Sigmundsson dó-
sent og Veturliði Öskarsson lekt-
or í Uppsölum. Fjalla fyrirlestr-
amir um heimildir málsögu,
málsögurannsóknir og texta-
fræði og ritun málsögu.
Stofnun Sigurðar Nordals gef-
ur út Ritstjóri bókarinnar er
Úlfar Bragason. Hún er sú
þriðja í flokki rita Stofnunar Sig-
urðar Nordals. Utgáfuþjónustan
Skerpla sá um umbrot Valur
Skarphéðinsson hannaði kápu.
Steindörsprent-Gutenberg ehf.
prentaði. Hið ísíenska bók-
menntafélag annast dreifingu.
Bókin kostar kr. 1.900.
aðalhlutverk í þínum heimi?“ spyr
ég. „Nei, Ronja og Birkir verða
alltaf vinir mínir og leika þar med
stórt hlutverk í verkum mínum
áfram. Emil er sniðugur strákur en
bara sögupersóna greyið og enginn
sérstakur vinur minn, ég veit ekki
hvort hann verður með áfram.“
Hvaða persónu þykir þér vænst
um?“ „Mömmu Ronju, Lenu. í bók-
inni, sem ég er að skrifa núna er
hún orðin að Mörtu, konunni sem
var yfirmaður minn í eldhúsinu á
elliheimilinu. Lena er með ljóst hár
en Marta dökkt en þær eru samt
eins. Og þær eiga skilið að vera
alltaf aðalpersónur vegna þess að
þær hafa gular hugsanir og góð
hjörtu," segir hún alvarleg. „Samt
er ég í rauninni alltaf aðalpersónan
vegna þess að ég er inni í bókinni og
ákveð hver fær að.vera með og hver
ekki“. „Lína Langsokkur er stund-
um svolítið einmana og útundan í
síðustu bók,“ segi ég, „varst það þú
sem vildir ekki leyfa henni að vera
með?“ „Nei, það er aldrei neinn
útundan í mínum bókum - nema
kannski ég, og ég er einmitt Lína,“
segir hún og hlær. „Það er aldrei
neinn útundan í mínum bókum.“
Það er að koma sumar og þá
byrjar hún að mála, auk
þess að skrifa. Leikur síð-
an með leikfélagi fatlaðra.
Tekur hún sér aldrei frí? „Ég skil
ekki spuminguna," segir hún undr-
andi, „frí frá hverju?" En alla vega
ætlar hún að fara í skemmtiferð til
Islands. „Ég býð frænda mínum
með, er búin að leggja fýrir pening-
ana, sem ég fékk fyrir bókina."
„Talandi um að setja hér punkt aft-
an við viðtalið,“ segi ég, „af hverju
er þér svona illa við að setja punkta
í bækumar þínar?“ „Mér er ekkert
sérstaklega illa við það,“ segir hún
kímin, „það em bara þessi vandræði
med Ronju, hún vill aldrei setja
punkt!“
hugsa. Hún kom yfir andlit-
ið á mér og bjó mér til
drauma,“ segir hún og sýnir
með höndunum hvemig
andinn kom yfir hana. „I
gær kom gula herbergið yf-
ir andlitið á mér og í því var
leikkonan sem lék Ronju,
Thorell, og hún hjálpaði
mér að sofna“. „Er Ronja
sjálf þá hætt að koma?“
spyr ég. „Nei, ertu ekki
búin að sjá leikritið? Thorell
er Ronja!“
Ég spyr hana, hvað hún
sé að skrifa núna. „Nýja
bókin heitir „Irina áður en
hún deyr“ og fjallar um Ir-
inu Thorell, dóttur leikkon-
unnar, sem lék Ronju. Og sú
dóttir er einmitt rithöfund-
ur! Hún er að bíða eftir að
mamma hennar svari bréf-
inu, sem hún sendi henni,“
segir hún dapurlega, en
dettur síððan snjallræði í
hug. „Thorell les örugglega
Morgunblaðið, þegar hún
kemur til íslands, svo þú
gætir skrifað í viðtalið að
hún eigi að senda mér bréf
sem fyrst!“
Hún skrifar mörg bréf. „Ég skrif-
aði Astrid Lindgren bréf og fékk
kort frá henni til baka en við höfum
ekkert skrifast á síðan. En mig
langar mjög mikið til að ræða meira
við hana.“ Reglulega skrifast hún á
við Susanne Osten og leikhópinn
„Ungu Klöm“. „Ég hef mikinn
Morgunblaðið/Oddný Eir Ævarsdóttir
IRINA von Martens með föður sínum
Paul von Martens. Irina heldur á mynd,
sem hún hefur málað.
áhuga á að vita allt um þau vegna
þess að þau em aðalpersónumar í
nýju bókinni minni“, segir hún til að
útskýra af hverju hún viti að tveir
leikaranna séu að fara að gifta sig
og sú þriðja hafi nýlega eignast
dóttur.
„Em þá persónumar úr heimi
Astridar Lindgren hættar að leika
Rumfatalagerinn Smáratorgi kynnir:
Dúndur-sprengja
fataefnum!
A morgun föstudag, 22 maí kl. 10.00,
hefst dúndur tilboðsveisla á alls konar
tískuefnum og öðrum efnum í fatnað.
Athugið að þessi tilboðsveisla er aðeins
í Rúmfatalagernum við Smáratorg
í Kópavogi og stendur aðeins út mánuðinn.
Aðeins fjögur verð:
99,- / 399,- / 690,- og 990,- pr. m.