Morgunblaðið - 28.10.1998, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 28. OKTÓBER 1998
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Ljósmyndasýning á mbl.is
/ boði IMans Petíríes
Þorkell Þorkelsson Ijósmyndari
Morgunblaðsins segir ferðasögu
sína frá því hann var í frak í sept-
ember sl. í máli og myndum á
mbl.is. Þorkell sá ástandið í frak
með augum Ijósmyndarans og eru
birtar um 70 Ijósmyndir á mbl.is.
www.mbl.is
BÖRN
TÍMANS
BÆKUR
Skáldsögur
MARÍUGLUGGINN
eftir Fríðu Á. Sigurðardóttur. For-
lagið, Reykjavík 1998, 300 bls. Prent-
smiðjan Oddi hf. prentaði.
HVERNIG er það líf sem ein-
ungis er lifað í núinu? Þar sem
strikað er yfír fortíðina í eitt skipti
fyrir öll og lífinu skipt í kafla sem
hægt er að ljúka og afgreiða á þann
veg að einn taki óháður við af öðr-
um? Er slíkt líf mögulegt eða felur
það sjálfkrafa í sér andhverfu sína,
dauðann? Þannig er meðal annars
spurt í nýjustu skáldsögu Fríðu A.
Sigurðardóttur, Maríu-
glugganum. Tíminn er
í aðalhlutverki í þess-
ari sögu sem hefst á
leit myndlistarkonunn-
ar Hildar að fullkomnu
andliti heilagrar Maríu
með soninn nýfædda.
Hildur getur ekki
skapað Maríugluggann
sem hún vinnur að því
hún finnur ekki þá yf-
irskilvitlegu frummynd
sem hún telur sig
þurfa að nálgast í list-
sköpun sinni. Merking-
arleit hennar myndar
ramma sögunnar og
hrindir í raun atburða-
rásinni af stað þegar
ástmaður hennar, Páll, missir eitt
andartak vökutökin á hugsunum
sínum og hálfgleymd minning hans
um stúlkuna Unu sprettur fram.
Leit Hildar að Unu leiðir hana hins
vegar til Úrsúlu, móður Unu, sem
tekur að segja henni sögur og við
það taka minningar hennar sjálfrar
einnig að flæða fram. Astmaðurinn
og uppgjafarrithöfundurinn Páll
sest hins vegar niður við skriftir til
að segja Hildi sína sögu og þannig
fer margfold frásagnarvél sögunn-
ar af stað. Yfir og allt um kring er
svo franski rithöfundurinn Marcel
Proust, „vinur“ Páls, og hin fræga
leit hans að glötuðum tíma.
Líkt og í fyrri skáldsögum Fríðu
takast persónur á við sína eigin
sögu sem felur í sér uppgjör við
fjölskyldu og aðra ástvini, en slíkt
uppgjör birtist með eftiminnileg-
ustum hætti í verðlaunasögunni
Meðan nóttin líður. I þessari nýju
sögu er það þó ekki ein vitund sem
safnar öllum sögunum saman eins
og í hinni fyrri, heldur tvær. Hildur
og Páll skiptast á að segja sögur
sínar í aðgreindum köflum, en inn í
frásögn Hildar fléttast einnig minn-
ingar Úrsúlu frá æskuárum hennar
í Þýskalandi nasismans. Fyrstu
persónu sjónarhorn sögunnar er
margfalt og það tekur lesandann
stundum nokkurn tíma að átta sig á
því hver talar hverju sinni. Líkt og í
sambandi þeirra Hildar og Páls ná
frásagnir þeirra ekki að snertast
fyrr en undir lok sögunnar og kem-
ur það að sumu leyti í veg fyrir að
átök eða spenna myndist milli
radda textans. Textinn er ekki of-
inn úr samtölum heldur úr fjölda
eintala þar sem hver persóna
hringsólar í eigin minningum og
stundum virðist þeim meira um
vert að tala en að einhver hlusti.
Orðræður Hildar og Páls eru að
miklu leyti innri eintöl sem fyrst og
fremst beinast að þeim sjálfum og
stundum gera þau sér ekki grein
fyrir því hvort jiau hafa talað upp-
hátt eða ekki. A hinn bóginn beinir
Úrsúla orðum sínum beint til Hild-
ar því hún telur sig eiga við hana
brýnt erindi. Smám saman kemur í
Ijós að saga Úrsúlu af nasismanum
á sér hliðstæður í frásögn Páls af
samskiptum hans við Unu og
snertifletir myndast milli þessara
aðgreindu kafla sem í fljótu bragði
virðast ekki eiga margt sameigin-
legt. Hliðstæðurnar fela ekki síst í
sér spurningar um ábyrgð einstak-
lingsins, bæði á eigin lífi og lífi ann-
arra, meðal annars þá klassísku: „á
ég að gæta bróður/systur minnai’".
Þýskaland nasismans er ekki ein-
angrað fyrirbæri í tíma og rúmi,
hliðstæður þess er að finna í mann-
legum samskiptum alls staðar á öll-
um tímum. Verkið hefur því sterk-
an pólitískan og siðferðilegan und-
irtón án þess að um einradda boð-
skap sé að ræða.
Páll er að skrifa sögu sína fyrir
Hildi með það fyrir augum að játa
henni ást sína og endurheimta ást
hennar sem hann telur sig hafa
glatað. Samband
þeirra hefur einkennst
af hræðslu og feluleik
þar sem hvorugt hefur
verið tilbúið til að gefa
nokkuð af sér. Þau
hafa ekki þorað að
sýna sitt „rétta“ andlit,
enda vita þau varla
hvert það andlit er.
Bréf Páls er í aðra
röndina bónorðsbréf,
eins og hann segir
sjálfur, og Hildur bæði
uppspretta og takmark
frásagnar hans. Hann
er að skrifa sig til
hennar en kemst loks
að því að hann er ekki
síður að skrifa fyrir
sjálfan sig. Til að ná til Hildar verð-
ur hann að takast á við eigin fortíð
og reyna að finna eitthvert sam-
hengi í lífi sínu. Skrif hans verða
þannig leit að merkingu á sama
hátt og listsköpun Hildar en til að
nálgast þá merkingu verða þau
bæði að gefa eitthvað af sjálfum sér
í sköpunarverk sín. Eins og sögu-
hetja Prousts reynir Páll að færa
fortíðina inn í nútíðina en tekst það
ekki til fulls, því fortíðin er alltaf
liðin og aðeins hægt að nálgast það
sem var með sköpun eða endur-
sköpun. Páll kallar sannleikann
„leik hins sanna“, það er hægt að
leika sér með sannleikann og hann
getur einnig leikið með fólk. Það er
aðeins hægt að nálgast hann með
frásögnum eða sögum og maður
getur aldrei verið viss um að kjam-
anum hafi verið náð. Sé hann ein-
hvers staðar að finna virðist það í
merkingarheimi textans helst vera
í mynd móðurinnar með ungbarnið,
einmitt þeirri mynd sem Hildur
leitast við að túlka í list sinni. Text-
inn færir þannig vissar stoðir undir
goðsögnina um hina helgu móður
þótt í textanum sé einnig að finna
móðurímyndir af allt öðrum toga.
I nýlegu viðtali í Degi segist
Fríða alltaf vera að skifa um það
sama, um gildi vonarinnar og lífið
sem gjöf. Þetta viðfangsefni er þó
kannski ekki síður tengt valdi for-
tíðarinnar í lífi okkar og þörf okkar
fyrir rætur og tengsl við fjölskyldu
og aðra ástvini. í Maríuglugganum
er sjónarhornið víkkað út með póli-
tískri vídd sögunnar, saga hvers
einstaklings er hvorki einstök né
afmörkuð, heldur snertir hún sögur
annarra og á sér hliðstæður á öðr-
um tímum og í öðru rúmi. Úrsúla
segir við Hildi að við séum ekki
börn tímans því saga þeirra sem
eru öðruvísi sé eins á öllum tímum
(116). Persónur þessarar sögu eru
hins vegar börn margra tíma í þeim
skilningi að fortíð þeirra og nútíð
blandast stöðugt saman í lífi þeirra.
Hildur kemst að því að líf sem felur
aðeins í sér núið sé skelfilegt, það
er líf án sögu, án skuldbindinga, án
tengsla við neitt nema sjálft sig,
bæði hljóðlaust og hreyfingarlaust
- hið fullkomna tóm.
Kristín Viðarsdóttir
Fríða Á.
Sigurðardóttir