Morgunblaðið - 28.10.1998, Blaðsíða 32

32 MIÐVIKUDAGUR 28. OKTÓBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 28. OKTÓBER 1998 33.
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
SKRIÐUR Á SÖLU
RÍKISFYRIRTÆKJA
EINKAVÆÐING ríkisfyrirtækja er komin á fullan skrið
og á föstudag hefst sú umfangsmesta til þessa, en þá
verður boðinn út 49% hlutur í Fjárfestingarbanka atvinnu-
lífsins (FBA). Söluverðmætið er áætlað 4,7 milljarðar króna,
sem þýðir, að heildarmarkaðsverð bankans er um 9,5 millj-
arðar. Það er vissulega gleðiefni, að sala FBA er að hefjast,
svo og að ráðgert er að selja allan hlut ríkissjóðs fyrir mitt
næsta ár ef aðstæður leyfa. Stefnt er að dreifðri eignaraðild
að bankanum og hlutabréfin verða seld með áskriftarfyrir-
komulagi til 12. nóvember nk. Þau hlutabréf, sem ekki selj-
ast í almennri sölu og til starfsmanna, verða í tilboðssölu, en
eignarhlutur getur ekki orðið hærri en 3%. Starfsmenn geta
keypt hlutabréf á sama verði og almenningur, en fá að
greiða þau í áföngum á þremur árum.
A næstunni er einnig stefnt að sölu á 44% hlut ríkis og
Reykjavíkurborgar í Skýrr hf. og verður það í almennri
sölu. Þá er ráðgert að selja meirihlutaeign ríkisins í Islenzk-
um aðalverktökum hf. á næstu vikum. Verð á hlutabréfum í
þessum fyrirtækjum hefur enn ekki verið ákveðið, en er
áætlað 800-1000 milljónir króna. Einkavæðingin í vetrar-
byrjun nemur því a.m.k. 5,5 milljörðum króna. Þessu til við-
bótar hefur verið efnt til hlutafjáraukningar í ríkisbönkun-
um, Landsbanka og Búnaðarbanka, sem nemur um 15%
eignarhlut í hvorum um sig. Sala Landsbankans færði hon-
um 1,7 milljarða, en sala hlutabréfa í Búnaðarbanka fer
fram í næsta mánuði og er talin munu færa honum rúman
milljarð króna. Hlutafjáraukning bankanna tveggja er liður
í undirbúningi að einkavæðingu þeirra síðar.
Enn hefur ekki verið ákveðið, hvenær sala ríkisviðskipta-
bankanna fer fram, en ríkisstjórnin hefur markað þá stefnu,
að eignaraðild verði dreifð. Engin ástæða er til að draga
einkavæðingu bankanna, þótt að sjálfsögðu verði að taka til-
lit til markaðsaðstæðna hverju sinni. Það sama gildir um
einkavæðingu stærsta og verðmætasta ríkisfyrirtækisins,
Landssímans. Flest bendir því til þess, að þær tvær ríkis-
stjórnir, sem setið hafa mestan hluta þessa áratugar, muni
komast langt með að binda enda á afskipti ríkisins af at-
vinnu- og viðskiptalífi.
STJÓRNARSKIPTI
í ÞÝSKALANDI
RÍKISSTJÓRNAR Gerhards Schröders, sem tók við
völdum í Þýskalandi í gær, bíða mörg og erfið verkefni.
Schröder hefur tekist að ná samkomulagi við Græningja um
myndun ríkisstjórnar en eftir á að reyna á þá samvinnu. Þá
er ljóst að innan Jafnaðarmannaflokksins eru mjög skiptar
skoðanir um það, hverjar áherslur stjórnarinnar eiga að
vera. Það skiptir miklu fyrir önnur ríki Evrópu að Schröder
takist að sameina þessi ólíku sjónarmið. Þýskaland er öflug-
asta ríki vesturhluta Evrópu og hefur gegnt lykilhlutverki á
undanförnum áratugum í þróun Evrópu og við stefnumótun
innan Evrópusambandsins.
Miklar breytingar eru framundan í Evrópu, sem að mörgu
leyti má rekja til þeirrar ríku áherslu er forveri Schröders í
embætti, Helmut Kohl, lagði á samrunaþróunina. Samþykkt
hefur verið að veita nokkrum ríkjum í austurhluta Evrópu
aðild að Evrópusambandinu og Atlantshafsbandalaginu og
mun fleiri bíða við dyr þessara stofnana. Fjölgun aðildar-
ríkja mun hins vegar reyna mjög á innviði jafnt hinna nýju
aðildarríkja sem NATO og ekki síst ESB. Þá hefur enn ekki
fundist lausn á deilunni í Kosovo og alls ekki hægt að útiloka
að miðla verði málum í fleiri ríkjum Evrópu á næstu árum.
Enn er of snemmt að segja fyrir um hversu mikil áhrif
stjórnarskiptin í Þýskalandi eiga eftir að hafa á áherslur
Þýskalands á alþjóðavettvangi. Fundur leiðtoga Evrópusam-
bandsins í Austurríki um helgina bendir hins vegar til að
breytinga sé að vænta, ekki einungis vegna valdatöku
Schröders heldur hinnar almennu pólitísku þróunar í aðild-
arríkjum ESB. Allt frá undirritun Maastricht-samkomulags-
ins árið 1991 hefur verið lögð ofuráhersla, ekki síst af hálfu
Þýskalands, á mikilvægi aðhalds í ríkisfjármálum aðildar-
ríkjanna, lága verðbólgu og lækkun opinberra skulda. Nú
skömmu áður en áformin um sameiginlegan gjaldmiðil verða
að veruleika virðist sem margir af leiðtogum ESB telji óhætt
að slaka á klónni, ekki síst í ljósi hættunnar á heimskreppu.
Fyrir okkur íslendinga er það ekki síst ánægjulegt
hversu mikinn áhuga Schröder hefur sýnt íslandi og ís-
lenskum málefnum. í heimsókn sinni hingað til lands á síð-
asta ári kynntist hann íslenskum aðstæðum með beinum
hætti og er vonandi að þau tengsl er þá mynduðust muni
halda áfram að eflast og dafna, nú þegar Schröder hefur
tekið við kanslaraembættinu í Bonn.
Ýmsar lagfæringar þarf að gera á gagnagrunnsfrumvarpinu að áliti Lagastofnunar Háskóla Islands
Morgunblaðið/Ásdís
LAGASTOFNUN telur að það þurfi ekki endilega að hrjóta gegn EES-samningnum að veita einu fyrirtæki einkarétt á gerð gagnagrunnsins.
Einkaréttur síður
fýsilegur fyrir vikið?
✓
Lagastofnun HI telur að veiting einkaréttar
á rekstri miðlægs gagnagrunns á heilbrigð-
issviði þurfí ekki endilega að stríða gegn
samkeppnisreglum EES-samningsins. Hins
vegar fylgi sá böggull skammrifí að setja
verði rekstri og fjárhagslegri hagnýtingu
gagnagrunnsins verulegar skorður. Til
dæmis megi ekki takmarka aðgang að
grunninum vegna viðskiptahagsmuna
rekstrarleyfíshafa. Að mati Páls Þórhalls-
sonar verður stóra spurningin sú í framhald-
inu hvort einhver sjái sér hag í að sækja um
rekstrarleyfi við slíkar kringumstæður.
ALIT lagastofnunar er tví-
mælalaust rækilegasta
lögfræðilega úttektin sem
gerð hefur verið á gagna-
grunnsfrumvarpinu, unnin af Davíð
Þór Björgvinssyni prófessor, Odd-
nýju Mjöll Arnardóttur, lögfræð-
ingi, sem er við doktorsnám í Edin-
borg í mannréttindum, og Viðari Má
Matthíassyni prófessor. Álitið er
unnið að beiðni íslenskrar erfða-
greiningar og þar er fjallað um öll
helstu álitamál af stjórnskipulegum
og þjóðréttarlegum toga sem tengj-
ast lagasetningunni.
Gerðar eru ýmsar athugasemdir
við útfærslu frumvarpsins. Er ekki
við öðru að búast en Alþingi taki
þær til alvarlegrar athugunar enda
hefur álit Lagastofnunar ætíð haft
mikið vægi þegar mikilvæg löggjöf
er undirbúin. Flestar eru þær af
þeim toga að þær koma í sjálfu sér
ekki í veg fyrir að gagnagrunnshug-
myndin geti orðið að veruleika, þótt
þær kalli á þó nokkrar lagfæringar
á frumvarpinu. Það eru helst at-
hugasemdir Lagastofnunar um þær
skorður sem verði að setja starfsemi
rekstarleyfishafa til að hann misnoti
ekki markaðsráðandi stöðu sem
gætu reynst erfiður þröskuldur.
Stærsta spurningin af pólitísku
tagi sem vaknar eftir að álitið hefur
komið fram er því sú hvort væntan-
legur rekstrarleyfisþafi telur slíkar
skorður viðunandi. Ástæðan er með-
al annars sú að íslensk erfðagrein-
ing hf. hefur ítrekað sagt að einka-
réttur sé nauðsynlegur til þess að
fyrirtækið leggi út í þá fjárfestingu
sem fylgir miðlægum gagnagrunni
og til þess að það geti varið við-
skiptahagsmuni sína, sbr. ákvæði
frumvarpsins um takmarkaðan að-
gang vísindamanna. Álit Lagastofn-
unar hnígur hins vegar í þá átt að
þótt líklega sé óhætt að veita einka-
réttinn út frá sjónarhóli Evrópu-
réttar þá verði allir að hafa jafnan
aðgang að upplýsingum úr grunnin-
um á sömu kjörum, ekki megi mis-
muna aðilum og rekstarleyfishafi
verði meira að segja sjálfur að vera
undir þær reglur seldur. í því ljósi
verður auðvitað erfiðara fyrir rekst-
arleyfishafa að verja viðskiptahags-
muni sína eins og ætlunin var og
minna púður í einkaréttinum en ætla
mátti.
Opersónugreinanlegar
upplýsingar
Hin almenna umræða um frum-
varpið hingað til hefur í miklum
mæli beinst að friðhelgi einkalífs og
vernd persónuupplýsinga. Laga-
stofnun bendir á nokkur atriði sem
mætti útfæra nánar eins og að skil-
greina betur hvers konar erfða-
fræðilegum upplýsingum megi
safna í gagnagrunninn án upplýsts
samþykkis og banna með skýrum
hætti allar samkeyrslur við aðrar
upplýsingar en þær sem frumvarp-
ið sérstaklega heimilar. Það er
samt óhætt að fullyrða að Laga-
stofnun tekur af skarið um að
þjóðarétturinn og stjórnarskráin
standi meginlínum frumvarpsins í
síðustu útfærslu ekki í vegi hvað
varðar verndun persónuupplýs-
inga: „Við mat á því hvort upplýs-
ingar í fyrirhuguðum miðlægum
gagnagrunni á heilbrigðissviði telj-
ist ópersónugreinanlegar verður að
taka tillit til allra þeirra ráðstafana
í heild sem frumvarpið mælir fyrir
um til að tryggja persónuvernd,
þ.e. dulkóðunar upplýsinganna, að-
gangshindrana, eftirlits opinberra
aðila með rekstri gagnagrunnsins,
réttarins til að hafna þátttöku í
gagnagrunninum, þagnarskyldu
þeirra sem koma að gerð og starf-
rækslu gagnagrunnsins og allra
annarra ráðstafana sem gripið kann
að verða til. Ef heildarmat á þessum
ráðstöfunum öllum leiðir til þeirrar
niðurstöðu að persónugreining
gagnanna teljist ekki með sanngirni
raunhæfur möguleiki án verulegrar
fyrirhafnar þá eru upplýsingarnar
samkvæmt mælikvörðum þjóðarétt-
ar ópersónugreinanlegar. Eins og
fi-umvarpið er sett fram og að teknu
tilliti til þeirra sjónarmiða sem að
framan eru rakin um nánari út-
færslu verklags og vinnuferla, telj-
um við þó að þjóðaréttur standi því
ekki í vegi að löggjafinn geti metið
það svo að upplýsingar í gagna-
granninum teljist ópersónugreinan-
legar.“
Síðar segir að jafnvel þótt ekki
yrði fallist á að sú forsenda fram-
varpsins stæðist að í gagnagrunnin-
um yrðu aðeins ópersónugreinan-
legar upplýsingar, mætti benda á að
í gr. 12.2 í tilmælum ráðherranefnd-
ar Evrópuráðsins, R (97) 5, og í til-
skipun Evrópusambandsins nr.
95/46/EC væri gert ráð fyrir, að
heimil væri vinnsla með persónu-
greinanlegar upplýsingar að nánar
tilgreindum skilyrðum uppfylltum.
Að teknu tilliti til þeirra öryggis-
ráðstafana sem framvarpið mælti
fyrir gæti fyrirhugaður gagna-
grunnur og vinnsla upplýsinga í
honum fallið undir þessar undan-
þágur.
Ekki er svigrúm til að fara ræki-
lega ofan i röksemdir Lagastofnun-
ar fyrir þessari niðurstöðu. Eðli
málsins samkvæmt er hún ekki haf-
in yfir gagnrýni því hér er um
geysiflókið svið að ræða og mörg
matsatriði. Ekki verður þó betur
séð en tekið sé tillit til allra helstu
sjónarmiða og réttarheimilda sem
máli skipta og að færð séu góð rök
fyrir niðurstöðunni. Það má því
segja að viss botn sé fenginn í lög-
fræðilega og lagapólitíska umræðu
um það hvort frumvarpið brjóti í
bága við þjóðréttar- og stjórnskip-
unarreglur að þessu leyti. Engin
ástæða er til að ætla að íslenskh-
dómstólar myndu komast að
annarri niðurstöðu en þarna er
fengin.
Veiting einkaréttar
Lagastofnun telur að það þurfi
ekki endilega að brjóta gegn EES-
samningnum að veita einu fyrir-
tæki einkarétt á gerð gagna-
grunnsins. „Rétt er að taka fram að
þessi niðurstaða byggist á mati
okkar á aðstæðum öllum og á þeim
atriðum sem telja má líklegt að
stofnanir EES tækju mið af ef
ágreiningur um þetta atriði kæmi
til kasta þeirra. Hér er ennfremur
um sérstakt verkefni að ræða sem
ekki á sér neina hliðstæðu í dóma-
framkvæmd EB-dómstólsins, sem
varðar skýringu á 90. gr. (Rómar-
sáttmálans - innsk. Mbl). Sú stað-
reynd gerir matið erfiðara en ella.
Með því að fela einum aðila einka-
rétt til gerðar og starfrækslu mið-
lægs gagnagrunns er því tekin
nokkur áhætta,“ segir í álitinu.
Fram kemur að einkaréttarhafi
yrði bundinn af almennum sam-
keppnisreglum „við rekstur gagna-
grunnsins, fjárhagslega hagnýt-
ingu hans og í samskiptum við við-
skiptamenn sína, nema að svo
miklu leyti sem þær reglur koma í
veg fyrir að hann gæti gegnt því
hlutverki sínu að veita þjónustu
sem hefur almenna efnahagslega
þýðingu“. Þá segir að veiting einka-
réttar feli eðli málsins samkvæmt í
sér að viðkomandi fyrirtæki sé
sköpuð sérstök aðstaða. Ganga
verði út frá því að með því að það
jafngildi því að afhenda viðkomandi
markaðsráðandi aðstöðu. Af því
leiði að skoða þurfi 54. gr. EES-
samningsins þar sem bönnuð er
misnotkun á markaðsráðandi stöðu.
Aðgangur vísindamanna
Lagastofnun telur að það sé eink-
um ákvæði 9. gr. frumvarpsins um
aðgang vísindamanna sem kunni að
brjóta gegn 54. gr. EES-
samningsins. „I fyrsta lagi
kemur til álita hvort það
sé samrýmanlegt sam-
keppnisreglum EES að
tilteknum aðilum skuli
vera veittur aðgangur að upplýsing-
um úr grunninum á sérstökum kjör-
um, enda þarf slíka reglu ekki að
leiða sjálfkrafa af einkaréttinum. Er
einkum bent á að regla þessi getur
haft sömu áhrif og samningar sam-
kvæmt d-lið 1. mgr. 53. gr. (EES -
innsk. Mbl) sem bannar samninga
sem mismuna viðskiptaaðilum með
ólíkum skilmálum í sambærilegum
viðskiptum og rýra þannig sam-
keppnisstöðu þeirra. Hér er átt við
að vísindamenn sem starfa utan
nefndra stofnana, þ.m.t. við erlend-
ar stofnanir og fyrirtæki, eru í
reynd látnir sæta öðram kjörum en
þeir sem starfa innan þeiira. Við
teljum að þetta ákvæði feli í sér
visst frávik eða takmörkun á gildis-
sviði 54. gr. EES að því er varðar
einkaréttarhafa, sem í skjóli sér-
stakrar lagaheimildar veitir tiltekn-
um hópum sérstök kjör varðandi að-
gang að upplýsingum úr gagna-
grunninum. Þessi takmörkun getur
ekki talist nauðsynleg til þess að
einkaréttarhafi geti veitt þjónustu
þá sem honum er ætlað að lögum og
er því að okkar áliti ekki heimil
samkvæmt 2. mgi'. 59. gr. EES.
í 4. mgi'. 9. gr. er gert ráð fyrir að
sérstök nefnd skv. 2. og 3. mgr. 9.
gi'. geti synjað vísindamönnum sem
2. mgi'. tekur til um aðgang ef um er
að ræða rannsóknir sem að mati
nefndarinnar geta skert viðskipta:
hagsmuni rekstrarleyfishafa. í
þessu sambandi hlýtur sú spuming
að vakna hvort það geti samrýmst
samkeppnisreglum EES að opinber
nefnd hafi heimild til að synja ein-
stökum vísindamönnum um aðgang
að upplýsingum á sér-
stökum kjörum til þess að
vemda viðskiptahags-
muni rekstrarleyfis-
hafans. Þetta ákvæði býð-
ur að okkar mati upp á
misnotkun á markaðsráðandi stöðu
rekstrarleyfíshafans, þar sem við-
skiptahagsmunir hans eru látnir
ganga íyrir hagsmunum annarra.
Ennfremur er erfitt að samræma
það meginefni samkeppnisreglna
EES-samningsins að opinber nefnd
hafi það hlutverk að gæta viðskipta-
hagsmuna einkaréttarhafans sjálfs
og þannig skapað honum í skjóli
einkaréttar einokun á að stunda til-
teknar rannsóknir þar sem upplýs-
ingar úr gagnagranninum eru nauð-
synlegar eða æskilegar. Verður ekki
séð að slík takmörkun á gildissviði
almennra samkeppnisreglna sé
nauðsynleg til þess að einkaréttar-
hafi fái gegnt því hlutverki sínu að
veita þjónustu sem hefur almenna
efnahagslega þýðingu.
Af framangreindu leiðir að við
teljum heppilegast, til að tryggja
fullt samræmi við samkeppnisreglur
EES-samningsins, að framangreint
ákvæði um sérkjör vísindamanna
sem starfa á stofnunum sem láta í té
upplýsingar í gagnagi'unninn verði
fellt niður í þeirri mynd sem það er í
9. gr. fnimvarpsins. Við bendum þó
á, að til greina kemur að orða slíka
Ý
undanþágu með öðrum hætti, þ.e.
þannig að hún taki eingöngu til
gi-unnrannsókna sem gerðar era í
ófjárhagslegum tilgangi með þeirri
kvöð að allar niðurstöður slíkra
rannsókna verði birtar eða með öðr-
um hætti gerðar aðgengilegar þeim,
sem eftii' þeim vilja leita.“
Fjárliagslegur aðskilnaður
Þá telur Lagastofnun við hæfi að
benda á nokkur almenn samkeppn-
issjónarmið sem komi til skoðunar
því þau séu til þess fallin að hafa
áhrif á ávinning af einkaréttinum
sem slíkum fyrir einkaréttarhafann.
„í fyi'sta lagi er bent á að af sam-
keppnisreglunum í heild leiðir, sbr.
einkum 53. og 54. gr. (EES - innsk.
Mbl.), að gera verður þá kröfu að
einkaréttarhafi geti ekki í skjóli
einkaréttarins komið í veg fyrir
samkeppni, takmarkað hana eða
raskað umfram það sem felst í sjálf-
um einkaréttinum, og með því skap-
að sér óeðlilegt forskot í samkeppni
við aðra eða hagnast óeðlilega með
ósanngjörnum viðskiptaskilmálum.
Almenna reglan verður að vera sú
að honum verður að vera skylt að
selja þjónustu sína til allra á evr-
ópska efnahagssvæðinu á sambæri-
legum kjörum og sérstök viðskipta-
kjör, t.d. afsláttur vegna mikill við-
skipta o.þ.h. verði að styðjast við al-
menna gagnsæja viðskiptaskilmála.
Ennfremur að honum verði gert
skylt að láta upplýsingar úr gagna-
granninum í té með sama hætti til
allra á svæðinu. Gildir þá einu þótt
þeir sem era að kaupa þjónustu af
einkaréttarhafa stundi þjónustu-
rannsóknir í samkeppni við rekstr-
arleyfishafa sjálfan. Þannig geti
rekstrarleyfishafi ekki í skjóli
einkaréttar síns synjað um viðskipti
við fyrirtæki/aðila sem stunda þjón-
usturannsóknir í þágu þróunar lyfja
eða annarra aðferða við lækningar í
samkeppni við hann, eða eftir atvik-
um mismunað einstökum viðskipta-
aðilum. Bent er á að það er m.a. af
þessari ástæðu sem telja verður
ákvæði 2. og 4. mgr. 9. gr. fi-um-
varpsins orka tvímælis.
í samkeppnislögum nr. 8/1993 er
einnig að finna ýmis
ákvæði hafa verður í huga
í þessu sambandi og verð-
ur að líta svo á að einka-
réttarhafi sé bundinn af
þeim, að svo miklu leyti
sem þau koma ekki í veg fýrir að
hann fái gegnt þvi hlutverki, sem
honum er fengið með lögum eða
með öðrum opinberam ákvörðunum.
í öðru lagi verður að haga fram-
kvæmd fyrirhugaðra laga þannig að
rekstrarleyfishafi geti ekki, í skjóli
einkaréttarins, nýtt sér gagna-
granninn til framdráttar annarri
starfsemi sinni sem er í samkeppni.
Ekki liggur fyrir hverjum yrði veitt-
ur einkaréttur til gerðar og starf-
rækslu gagnagranns á heilbrigðis-
sviði ef framvarp þetta verður að
lögum. Álitsbeiðandi sjálfur er þó
það fyrirtæki sem helst hefur verið
nefnt í þessu sambandi, en það fyr-
irtæki stundar nú þegar þjónustu-
rannsóknir í erfðavísindum og er
byggt á þvi hér að svo verði áfram
eftir að rekstur gagnagrannsins er
hafinn. Er við það er miðað, að fyr-
irtækið sjálft hyggist nota hann m.a.
til stuðnings í slíkum rannsóknum.
Ef einkarétturinn yrði veittur fyiir-
tæki sem stundar jafnframt starf-
semi sem er í samkeppni, eins og
þjónusturannsóknir í erfðavísindum
eru, eiga við sérstakar reglur, sbr.
2. mgr. 14. gi'. samkeppnislaga.“
Segir Lagastofnun að í úrlausn-
um Samkeppnisstofnunar á grund-
velli 2. mgr. 14. gr. samkeppnislaga
komi fram það sjónarmið að skilja
beri fjárhagslega á milli rekstrar
sem er í samkeppni annars vegar og
rekstrar sem háður er einkarétti
hins vegar. Þannig verði að vera
ljóst að samkeppnisrekstur sé ekki
niðurgreiddur með tekjum af
rekstri sem nýtur einkaréttar.
„Að okkar mati leikur ekki vafi á
því að þessi sjónarmið yrðu talin
eiga við um fjárhagslega hagnýt-
ingu þess sem fengi einkarétt til að
búa til og starfrækja miðlægan
gagnagrann á heilbrigðissviði á
gagnagrunninum, ef sá aðili hefði
jafnframt með höndum annan rekst-
urs sem er í samkeppni. í samræmi
við þetta yrði væntanlega að gera
þá kröfu að rekstrarleyfishafi skilji
með einhverjum hætti á milli starf-
semi þeirrar sem lýtur að gerð og
rekstri gagnagrunnsins sjálfs ann-
ars vegar og annarrar starfsemi
sinnar sem er í samkeppni hins veg-
ar. í þessu felst, að rétt er að gera
þá kröfu í lögunum sjálfum, reglu-
gerð settri með stoð í þeim eða í
rekstarleyfi að rekstri gagna-
grannsins verði hagað þannig að
rekstrarleyfishafi gæti ekki í skjóli
einkaréttar síns til að reka gagna-
grann á heilbrigðissviði, misnotað
þá aðstöðu sína til að greiða niður
þá þætti í starfsemi sinni sem era í
samkeppni, til tjóns fyrir sam-
keppnisaðila sína. Frá þessu sjónar-
miði væri eðlilegt að frumvarpið
innihéldi sérstök ákvæði um nýt-
ingu rekstrarleyfishafa á gagna-
granninum í þágu þeirrar starfsemi
sinnar sem er í samkeppni. Slíkar
kröfur gætu m.a. falið í sér sérstak-
ar kröfur fjárhagslegan aðskilnað,
þannig að samskipti þess hluta
starfsemi fyrirtækisins sem er í
samkeppni, við gagnagranninn,
verði gagnsæ, til þess að samkeppn-
isaðilar geti metið hvort þeir njóta
viðskipta við gagnagranninn á sam-
keppnishæfum kjöram. Til greina
kemur einnig að einkaréttarhafa
verði bannað að hafa jafnframt aðra
starfsemi með höndum sem er í
samkeppni jafnframt rekstri gagna-
grunnsins. Gæti það m.a. verið
verkefni nefndar skv. 6. gr. fram-
varpsins að hafa eftirlit með því að
slíkum reglum yrði hlitt.“
Það vekur athygli að Lagastofnun
skuli þarna byggja á ákvæðum sam-
keppnislaga sem hafa hvorki stjóm-
skipulegt gildi né þjóðréttarlegt,
ákvæðum sem eftir því sem best er
vitað voru íslensk uppfinning á sín-
um tíma (þ.e. 2. mgr. 14. gr. sam-
keppnislaga). Því vaknar sú spurn-
ing hvort ekki megi einfaldlega
víkja þeim til hliðar með ákvæðum
frumvarpsins í samræmi
við regluna um að yngri
lög gangi framar eldri?
Væntanlega ber að skilja
þessar athugasemdir
Lagastofnunar svo að
reglur samkeppnislaga um bann við
misnotkun markaðsráðandi stöðu
endurspegli Evrópuréttameglur og
þar af leiðandi gangi ekki upp að
víkja þeim til hliðar með ákvæðum
almennra laga. Ennfremur kann
hugsunin að vera sú að samkeppnis-
yfirvöld hafi sjálfstæðar heimildir til
Taka tillit
til helstu
sjónarmiða
Samkeppnis-
rekstur ekki
niðurgreiddur
afskipta af fyrirtækjum sem era í
markaðsráðandi stöðu sem ekki
verði svo glatt af þeim teknar varð-
andi einstök fyrirtæki. í því kynni
líka að felast óviðunandi mismunun m
og brot á jafnræðisreglu stjórnar-
skrárinnar.
Afmarka þurfi betur hvaða
upplýsingar fari í grunninn
Þá gerir Lagastofnun athuga-
semdir við að umfang og eðli þeirra
upplýsinga sem fyrirhugað er að
flytja í gagnagranninn sé óljóst.
„Heppilegt er að afmarka hugtakið
nákvæmar í fyrirhuguðum lögum;
Fyrir því eru margar ástæður. I
fyrsta lagi hefur fjöldi upplýsinga-
þátta í gagnagrunni áhrif á þær *
kröfur sem gerðar munu verða
varðandi öryggisráðstafanir til
verndar friðhelgi einkalífs. Því fjöl-
breytilegri upplýsingar um heilsu
manna sem ætlunin er að gagna-
grunnurinn geymi, því meiri kröfur
verður að gera til öryggisráðstaf-
ana. Þannig verður erfitt fyrir eftir-
litsaðila að meta það hvort öryggis-
ráðstafanir teljist nægilega tryggar
nema fyrir liggi hvers konar upplýs-
ingar eiga að fara í gnmninn. I öðra
lagi þarf að tryggja að söfnun upp-
lýsinga sé a.m.k. nægilega nákvæm
til þess að einkaréttarhafi geti sinnt
skyldum sínum um upplýsingagjöf
til hins opinbera heilbrigðiskerfis. í ,
framvarpinu er bæði óljóst hverjar
þær era og hvort tryggt sé nægi-
lega að rekstrarleyfishafi muni
mæta þeim. í þriðja lagi má orða
það sjónarmið að þar sem rekstrar-
leyfishafi fær einkarétt til að gera
gagnagrunninn sé eðlilegt að gera
kröfu um að hann sé gerður þannig
úr garði að hann þjóni ekki aðeins
þörfum rekstrarleyfishafa sjálfs
heldur geti hann einnig þjónað þörf-
um annarra rannsóknaraðila. Ekki
verður hér gerð tilraun til að skil- '
greina hugtakið frekar, en þeirri
ábendingu komið á framfæri að
heppilegt væri að kveða skýrar á
um þessi atriði í fyrirhuguðum lög-
um.“
Lagastofnun bendir á að í frum-
varpið vanti ákvæði um hver eigi í
reynd gagnagranninn og þann bún-
að sem nauðsynlegur sé til þess að
reka hann. Spurningar af því tagi
vakna vegna þess að framvarpið
gerir ráð fyrir að að leyfistíma lokn-
um fái heilbrigðisráðherra eða sá
sem hann felur starfrækslu gagna-
grunnsins ótímabundin afnot af öll-
um hugbúnaði og réttindum, sem
nauðsynleg séu til viðhalds og starf- ^
rækslu grannsins. Ekki er samt
ljóst hvort réttindi rekstarleyfishafa
falla við það algerlega niður án þess
að nokkurt endurgjald komi fyrir.
Ennfremur þyrfti að mati Laga-
stofnunar að hafa skýrari ákvæði
um það hvernig staðið skuli að
samningum milli heilbrigðisstofnana
og sjálfstætt starfandi heilbrigðis-
starfsmanna annars vegar og rekst-
arleyfishafa hins vegar um afhend-
ingu upplýsinga til flutnings í
gagnagrann. „Hvorki í frumvarp-
inu, né í skýringum í greinargerð er
að finna reglur um það hvernig
staðið skuli að slíkum samningum
eða hvaða skilmála beri að leggja
þar til gi'undvallar, né heldur hvern-
ig bregðast skuli við ef synjað er um
samningsgerð. Við teljum nauðsyn-
legt að kveðið sé á um það í væntan-
legum lögum hvort um skyldu til
samningsgerðar á þessu sviði verði
að ræða eða ekki og hvernig skuli
með fara ef synjað er um að gera
samning. Þá teljum við eðlilegt að
kveðið sé á um það að skilmálar í
slíkri samningsgerð skuli vera al-
mennir eftir þvi sem unnt er og eft-
ir atvikum hver skuli ákvarða
greiðslur fyrir þessa vinnu og ann-
an kostnað við skráningu og flutn- ”
ing upplýsinga. Þá teljum við eðli-
legt að tekið sé af skarið um það,
hvort greiðsla skuli koma fyrir þær
upplýsingar sem slíkar sem heil-
brigðisstofnanir og sjálfstætt starf-
andi heilbrigðisstarfsmenn hafa
safnað í sjúkraskrár,“ segir í áliti
Lagastofnunar.