Morgunblaðið - 28.10.1998, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 28. OKTÓBER 1998 4 5*-
SONJA HÓLM
INGIMUNDARDÓTTIR
+ Sonja Hólm
Ingimundar-
dóttir fæddist í
Reykjavík 3. mars
1940. Hún lést 22.
október síðastlið-
inn. Foreldrar
hennar voru Elín
Hólmfreðsdóttir
Líndal, f. 24.8.
1917, d. 16.11.1984.
Faðir hennar var
Ingimundur Jóns-
son, f. 21.7. 1913, d.
13.6. 1973. Þau
skiidu. Yngri systk-
ini hennar eru Grétar Astvald
Árnason, Jónína Líndal, Elín R.
Líndal og Anna Líndal.
Sonja ólst upp í Núpshlíð í
Línakradal og síðan á Lækja-
móti í Víðidal. Hún nam á lýð-
Hidda systir er dáin. Fáir þekktu
hana undir því nafni, það voru bara
við systurnar þrjár sem kölluðum
hana Hiddu. Sonja var einstaklega
sterkur persónuleiki, há og glæsileg
með þetta mikla svarta hár; hún
hafði svo sterka viðveru að hún skar
sig allstaðar úr. Hún hafði mikla
réttlætiskennd og sterka útgeislun,
hennar skoðanir voru alltaf einstak-
ar, oft ögrandi en alltaf kitlandi
ferskar.
Sonja ólst upp í Núpshlíð í Lína-
kradal, við kertaljós í torfbæ. Síðar
var henni mikils virði að hafa
kynnst gamla tímanum. Sonja var
13 ára gömul þegar hún fluttist með
mömmu og Grétari bróður í Lækja-
mót, mamma giftist pabba og við
bættust þrjár litlar stúlkur.
Eg held að fyrsta utanlandsferðin
hennai’ hafi verið þegar hún fór í
lýðháskóla í Noregi sem ung stúlka.
Eftir það var það hennar stærsta
ástríða til margra ára að ferðast.
Sonja tók miklar vinnutarnir og þar
sem hún var hörkudugleg var hún
fljót að afla mikilla peninga, síðan
var hún rokin út í heim. A þessum
ferðalögum út um víða veröld ferð-
aðist hún ein með bakpokann sinn,
gisti á farfuglaheimilum og fannst
frábært að fara á puttanum. Með
þeim ferðamáta fannst henni hún
kynnast fólkinu betur og ná beinu
sambandi við landið. Þegar pening-
amir voru búnir fékk hún sér iðu-
háskólanum í Hall-
ingdal í Noregi
1963 og lauk síðar
leiðsögumanns
prófi. Sonja var í
mörg ár farand-
verkamaður við
sfldarvinnslu og
beitingar. Síðan
starfaði hún sem
leiðsögumaður og
stofnaði . fyrir
nokkrum árum
ferðaskrifstofuna
Tröllaferðir og
starfaði við hana til
dauðadags.
Útför Sonju fer fram frá
Fossvogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 15.
Jarðsett verður í heimagraf-
reit á Lækjamóti í Víðidal.
lega vinnu í því landi þar sem hún
var stödd. Vann hún þá kannski í
þrjá mánuði, til að læra málið (tal-
aði sjö tungumál) og kynnast landi
og þjóð, síðan var hún aftur komin
heim í sveitina, með fullt fangið af
gjöfum. Alla mína bemsku voram
við systumar á tyllidögum klæddar
eftir nýjustu tísku í útlöndum. Það
er of langt mál að rifja upp hér allt
það sem Sonja gerði fyrir Lælga-
mótsheimilið. Þær mamma voru
miklar vinkonur og oft glatt á hjalla
á mannmörgu heimili. Mömmu
reyndist hún einstaklega vel í henn-
ar löngu og erfiðu veikindum og
okkur systranum gekk hún í móður-
stað þegar þess þurfti mest.
Þau störf sem Sonja vann um æv-
ina vora ótrúlega fjölbreytt. Á
Lækjamóti gekk hún í öll störf úti
sem inni. Fyrir jólin fylltust allir
dúnkar af smákökum og röndóttum
tertum. Hún hafði gaman af góðum
hestum, smalaði og var hrókur alls
fagnaðar í göngum og öðram
mannamótum því hún hafði einstak-
lega gaman af því að spila á gítar og
syngja. Sonja giftist aldrei en átti
ágæta samferðamenn sem akkur
var í að kynnast.
I ferðum sínum erlendis vann hún
meðal annars sem þerna á skemmti-
ferðaskipi. í Kaupmannahöfn vann
hún sem smurbrauðsdama og af-
greiddi í minjagripaverslun í Tívolí í
mörg sumur. I Englandi vann hún í
GUÐBJÖRG DÚA
JAKOBSDÓTTIR
+ Guðbjörg Jak-
obsdóttir fædd-
ist í Holti undir
Eyjafjöllum 23. nóv-
ember 1920. Hún
lést 21. október síð-
astiiðinn í Kaup-
mannahöfn. For-
eldrar hennar voru
Jakob Ó. Lárusson,
prestur, Pálssonar
hómopata, f. 7.7.
1887, d. 17.9. 1937,
og kona hans Sig-
ríður Kjartansdótt-
ir, Einarssonar
prests í Holti, f. 6.2.
1885, d. 30.7. 1960. Systkini
Guðbjargar: 1) Guðrún, f. 1914.
2) sveinbarn, f. 1915, d. 1915. 3)
Kjartan, f. 1917, d. 1987. 4) Lár-
us, f. 1918, d. 1953. 5) Kristín, f.
1919. 6) Ólafur, f. 1923, d. 1992.
7) Guðbrandur, f. 1924, d. 1993.
8) Ragnar, f. 1925, d. 1945.
Guðbjörg giftist 1951 Palle
Til era þeir sem ala aldur sinn
fjarri fósturjörð eða fæðingarsveit
en varðveita tungutak og menningu
bernskuslóða betur en þeir sem
aldrei fóru að heiman. Guðbjörg Jak-
obsdóttir, sem í dag verður jarð-
sungin frá Garrisonkirkju í Kaup-
mannahöfn, var ein þeirra. Hún vai’
prestsdóttir frá Holti undir Eyja-
fjöllum, en sr. Jakob faðir hennar
Westerby, f. 1925,
kaupsýslumanni í
Danmörku. Dóttir
Guðbjargar og
Palle er Sirrí
Kristine Westerby,
f. 1952, félagsráð-
gjafi. Maður hennar
er Erling Jensen, f.
1952, óperusöngv-
ari frá Noregi, og
eru þau búsett í
Kaupmannahöfn.
Börn þeirra eru
Nanna, f. 1984, og
Thomas, f. 1987.
Guðbjörg ólst upp
í Holti fram að fermingu en
flutti þá til Reykjavíkur. Hún
nam hárgreiðslu og starfaði við
þá iðn uns hún fluttist til Dan-
merkur árið 1949 og bjó þar
síðan.
Útför Guðbjargar fer fram
frá Garnison-kapellu í Kaup-
mannahöfn í dag.
var einnig fyrsti skólastjóri Héraðs-
skólans á Laugarvatni. Móðir henn-
ar, Sigríður, var af miklum presta-
ættum. Dúa lærði ung hárgreiðslu,
en fór til Danmerkur skömmu eftir
seinna stríð að skoða heiminn og
læra leikhúsförðun. Ekki hafði hún
ætlað sér að ílengjast þar í landi, en
örlög hennar réðust eitt kvöld á veit-
ingaskálanum Laurits Betjent, þeg-
MINNINGAR
skóla íyrir munaðarlaus böm. Hér
heima vildi hún aldrei fastráða sig,
vildi geta farið til útlanda þegar það
hentaði henni og ekki síður að geta
farið til okkar systranna ef mamma
væri lögð inn á sjúkrahús fyrirvara-
laust. Hún tók af krafti þátt í sfldar-
ævintýrinu og saltaði bæði á plön-
um og úti á sjó. Ótal vetrarvertíðir
vann hún við beitningu suður með
sjó, aðallega í Sandgerði. Sonja
skildi löngun unglingsins til að
kynnast heiminum. Hún borgaði
mína fyrstu utanlandsferð og ég
vann með henni í Englandi og
Kaupmannahöfn. Hún kenndi mér
að beita og saman fóram við á vetr-
arvertíð á Tálknafjörð, fyrst að
beita og síðan sem hásetar á Tungu-
fellið. Sonja var forkur til vinnu,
óhemju úthaldsmikil, fljót og at-
kvæðamikil á allan hátt. Hún var
alltaf með lengstu setninguna á
þeim bátum sem hún beitti fyrir. Ég
er sannfærð um að á þessum tíma
hafi hún verið með fljótustu beiting-
armönnum á landinu.
Landið, einkum náttúruöflin,
hrikalegt landslag, mikfl veður og
víðáttan, var henni einkar kært. Síð-
asta tímabilið í lífi sínu vann Sonja
við að sýna erlendum ferðamönnum
ísland sem leiðsögumaður. Hún tók
meirapróf til að geta verið bæði bfl-
stjóri og leiðsögumaður í senn. Það
var henni mikils virði að vera sjálfs
sín herra og geta sldpulagt ferðimar
sjálf og hagað ferðum eftir veðri og
öðram aðstæðum. Á endanum keypti
hún sér appelsínugula rútu og stofn-
aði ferðaskrifstofuna Tröllaferðir.
Með sínum geislandi persónuleika,
sem var bæði krefjandi og gefandi,
gerði hún ferðir fjölmargra útlend-
inga um ísland að einstakri upplifun
og uppskar ríkulega vináttu þeirra í
staðinn. Sonja rak ferðaskrifstofu
sína til síðasta dags, það var tákn-
rænt fyrir hana að síðasta ferðin hét
frjáls eins og fuglinn.
Eftir að Sonja byrjaði í farar-
stjóminni fluttist orkan meira hing-
að heim, utanlandsferðir vora henni
ekki jafn nauðsýnlegar og áður. Hún
keypti íbúðina í Lambhól við Ægi-
síðu þar sem hún bjó síðan. Síðustu
árin hittumst við ekki mikið, en sam-
bandið fólst aðallega í því að önnur
hvor okkar hringdi og sagði t.d.:
„Það er svo gott veður núna, eigum
við ekki að skreppa eitthvað?" Síðan
skelltum við okkur kannski á
Lönguhlíð eða skoðuðum brimgarð-
inn við suðurströndina, á skíði upp í
Bláfjöll eða bara á gönguskíði héma
niður við sjó. Þessar ferðir vora okk-
ar danskur piltur, Palle Westerby,
bankaði á öxl hennar og bauð henni
upp í dans. Kynni þeirra entust lífið
út eða nær hálfa öld. En þótt Guð-
björg frá Holti breyttist í Dúu og
loks fra Westerby var hún alltaf jafn
rammíslensk í hugsun og talaði sama
kjarnyrta málið og tíðkaðist undir
Eyjafjöllum á þriðja áratugnum.
Jafnframt tileinkaði hún sér það
besta úr danskri menningu, var síles-
andi og fylgdist vel með dönskum
þjóðmálum, og þau hjón bæði.
Dúa kunni margt að segja frá fólki
sem hún kynntist á fyrstu Hafnarár-
um sínum. Konum sem flæmst höfðu
komungar frá Islandi vegna þess að
þær höfðu átt böm utan hjónabands
sem þær vora að baslast með.
Menntamanni sem gefinn var fyrir
gleðskap og kom til borgarinnar
„með eina sæng og eina tönn“ en allt
endaði vel þegar hann kynntist konu
sem „dró hann upp úr dralludíki inn
á rúmgóðan völl“ eins og Dúa orðaði
það. Hefðarkonum eins og Björgu
Þorláksson, fyrsta kvendoktornum
okkar, og Effu Ólafsson, sem varð
Dúu mjög náin.
Sumir synda gegnum lífið, blindir
á aðstæður annarra, en frá bams-
aldri hafði Dúa næmt auga fyrir
samferðamönnum sínum og um-
hverfi. Lýsingar hennar á bænda-
fólkinu sem hún kynntist í Holti voru
óborganlegar. Á einum bænum var
gömul kona sem hélt þeim foma
þjóðarsið að tyggja allan mat ofan i
barnabörnin sín fyrstu misserin. Þau
voru fimm og varð engu þeirra meint
af! Á öðrum bæ var kona sem átti
hvert barnið af öðra. Hún minnkaði
ekki við sig vinnu á meðgöngutíman-
um. Ætti barnið að fæðast að sumri
ur báðum mikils virði en samt liðu
oft margir mánuðir þangað til við
hittumst aftur.
Þegar ég kveð Hiddu systur er
mér efst í huga þakklæti. Sonja
systir mín var ekki allra og það
vora stundum mikil veður í hennar
lífi. Og þótt líf hennar hafi í heild-
ina verið farsælt komu málamiðl-
anir sjaldnast til greina og eftir að
ég fullorðnaðist varð mér ljóst að
það eru takmörk fyrir því hvað ein-
staklingi er hollt að vera sterkur
og sjálfstæður. Sínu dauðastríði
tók hún af miklu æðruleysi. Það
háði hún heima hjá sér á Lambhól,
aðhlynning og aðstoð góðra vina
gerði það kleift. Stærstan hlut átti
Ella systir, sem alltaf var nærri
þegar á þurfti að halda. Nú þegar
ég kveð Hiddu systur mína situr í
huga mér mynd af henni akandi á
appelsínugulu rútunni með mikla
svarta hárið og það gustar af
henni.
Megi hún hvfla í friði.
Anna Líndal.
Sonja Hólm hafði til að bera
eftirsóknarverðan eiginleika sem
ekki er öllum gefinn. Hún var
samkvæm sjálfri sér. Þannig kom
meitlaður vilji hennar, ákveðni og
áreiðanleiki, sem gerði hana einn af
hæfustu leiðsögumönnum landsins,
greinilega fram eftir að hún veiktist
og vitað var að hverju dró. Henni
datt ekki í hug að láta eigin erfiðar
aðstæður verða ráðandi fyrir
umhverfi sitt, vol og vfl var henni
víðs fjarri. Það var ekki hægt að
ímynda sér að þessi kona ætti
aðeins nokkra daga ólifaða þegar
hún brosti og jafnvel hló þannig að
augun tindruðu þegar slegið var á
létta strengi. Hugsunin um dauðann
var víðs fjarri þrátt fyrir meðvitaða
vitneskju um að enginn hefði lifað
þennan sjúkdóm af.
Ég trúði því meir að segja eitt
augnablik að með viljastyrk sínum
myndi Sonja Hólm sigrast á
dauðanum. Það tókst henni ekki.
En með æðraleysi sínu og
baráttuvilja allt fram í andlátið
kenndi hún okkur sem kynntumst
henni og eftir lifum mikilvæga lexíu:
Að óttast ekki dauðann. Og er það
ekki á sinn hátt að sigrast á honum?
Jón Baldur Þorbjörnsson.
Kær vinkona okkar í áratugi,
Sonja Hólm Ingimundardóttir, er
látin langt um aldur fram. Hún
bar við að hún væri úti að slá tún sitt
með orfi og ljá allt þangað til hríðirn-
ar neyddu hana til að fara inn í bæ-
inn og leggjast á sæng. Tólf börn
eignaðist hún, og kom svo hart niður
í hvert einasta skipti að hún var nær
dauða en lífi. En börnin fengu fisk og
rófur á hverjum degi og urðu öll
myndarfólk.
Gestrisni var mikil á prestssetrinu
í Holti. Þar á bæ var öllum gestum
vel tekið. Ekki gerður munur á sýslu-
manni og vinnustúlku. Varla leið svo
nótt frá febrúar til maí að ekki væru
næturgestir, sumir sárir og benjum
hlaðnir. Skaftfellingar urðu að ganga
heiman frá sér alla leið suður ef þeir
ætluðu þangað, og aldrei var tekið
neitt fyrir gistingu. Það var algjör
undantekning þegar Sigurbjöm Ein-
arsson, fátækur námsmaður úr Með-
allandi, síðar biskup, skildi eftir
krónu undir koddanum sínum.
Dúa hlaut gestrisnina í arf. Marg-
ur landinn gisti hjá henni, fyrst í
Skindergade í Kaupmannahöfn þar
sem varð að bjargast við útikamar,
síðan í fögru húsi þeirra hjóna úti við
Dýraskóg, nálægt Hjartarkeri þar
sem Jónas Hallgrímsson einu sinni
orti svo fallega um vináttuna. Dúa
var trölltrygg þeim sem hún á annað
borð tók ástfóstri við, og ættrækin
mjög. Húsbóndinn, Westerby, tók ís-
lensku gestunum af mestu þolin-
mæði og umhyggju. Hann var sjálf-
menntaður en fann upp vélar til hag-
ræðingar við uppskera á korni sem
hann seldi um allan heim, frá Ar-
gentínu til Líbýu. Eitt sinn snæddi
hann með hinum grimma Gaddafi, og
var það uppspretta mikillai’ kátínu á
heimilinu því erfitt væri að hugsa sér
tvo ólíkari menn! Ein systir Palla fór
virtist hraust og var full af lífs-
krafti alla tíð og enginn kom kjark-
laus né svartsýnn af hennar fundi,
því slík var staðfesta hennar og
bjartsýni að hún sá nánast aldreL
hindranir á leiðinni að settu marki.
Lífinu lifði hún eftir eigin höfði og
hirti lítt um að fara troðnar slóðir,
hafði ákveðnar skoðanir á flestum
hlutum og ekki alltaf viðteknar.
Hugsun hennar öll var einstaklega
sjálfstæð, ábyrg og heiðarleg og
aldrei mótuð af eigin hag, heldur
hugsaði hún til fjöldans og hinna
stærri hagsmuna. Fróðleiksþorsti
hennar var óslökkvandi og okkur
fannst hún lengi framan af fyrst og
fremst vinna til að geta ferðast og
kannað nýjar slóðir og lært ný
tungumál. Áhugi hennar á íslandi ’
var þó engu minni og gerðist hún
afar fróð um land og leiðir.
Það var því rökrétt framhald, að
hún menntaði sig til að verða leið-
sögumaður fyrir ferðamenn, sem
vildu fræðast um land og þjóð, og
hafði hún mikla ánægju af því starfi.
Til að geta betur sinnt því tók hún
rútupróf og var síðan bæði bflstjóri
og leiðsögumaður.
Síðar keypti hún eigin rútu og
gerði út, en sjálfsagt era ekki
margar konur sem brotist hafa
áfram í þeirri hefðbundnu karla-
grein. Ekki var það í eina skiptið
sem hún braut niður múra milli
kynbundinna hlutverka í atvinnulífi
og var í þeim skilningi brautryðj-
andi. Sonja var afskaplega góður og
einlægur vinur og þótt fundum
fækkaði nokkuð, eftir því sem árin
liðu, þá var alltaf hátíð þegar við
hittum hana. Það var ágætt að láta
hana stilla svolítið í sér áttavitann,
sérstaklega var hún lagin við að
minna okkur á, að láta ekki smá-
muni villa okkur sýn, en halda
stefnunni stöðugri á það sem máli
skipti.
Nú á vordögum, þegar undirbún-
ingur fyrir hálendisferðir stóð serfr •
hæst, fékk hún að vita að ferðalag
hennar hér á jörð yrði ekki miklu
lengra. I samtölum okkar við hana
var ekkert að finna annað en kjark
og æðraleysi gagnvart grimmum
örlögum og var sú afstaða mjög í
ætt við annað hjá þessari merku
vinkonu okkar.
Nú er hafin hennar síðasta ferð
og er ekki vafi að hún mun kanna
nýja heima af jafnmikilli ánægju og
þennan.
Við söknum sárt góðrar vinkonu
og þökkum samverana.
Þrúður og Inga.
kornung til Parísar og var lengi ofur-^r
fyrirsæta þar og síðar í Bandaríkj-
unum.
Dúa var ein af stofnendum svo-
nefndra kvennakvölda í Kaupmanna-
höfn um miðjan áttunda áratuginn, en
þar hittust íslenskar konur, sem höfðu
sest að í Danmörku, og gera enn. Eft-
ir kvennafrídaginn fræga 1975 buðu
þær einni af forkólfunum, Aðalheiði
Bjarnfreðsdóttur, til Hafnar og tókst
mikil vinátta með þeim Dúu, enda lífs-
sýn þeirra svipuð um margt. Besta
vinkona hennar mun þó hafa verið
Nanna Ólafsdóttir sagnfræðingur.
Þær vora systur í andanum.
Erlend áhrif úr mörgum áttum hafa
flætt eins og holskefla yfir ísland und-
anfarin ár. Mörg getum við tekið tify -
okkar orð ung skálds (úr Stúdenta-
blaðinu síðan í vor): „Sál þín sundur-
tætt, samin að alþjóðlegum srnekk."
En þau eiga ekki við hana Dúu. Hún
var heimsborgari með sterka rót í ís-
lenskri bændamenningu, minnisstæð
öllum sem henni kynntust.
Ég sendi Palla Westerby, Erling
og Sirrý og þeirra efnilegu börnum,
Tómasi og Nönnu, mínar einlægustu
samúðarkveðjur. Sjálf hef ég mikið
misst. Mér finnst við hæfi að Ijúka
þessum línum á sögu sem Dúa sagði
mér sjálf um einn bræðra sinna, en
þeir urðu flestir skammlífir og^,
syrgði hún þá mjög.
Hann var að byggja hús í Reykja-
vík fyrir móður þeirra, sem orðin var
ekkja. Á yndislegu kvöldi snemma
sumars var hann að horfa á sólarlag-
ið og sagði: „Sjáið þessa himnarflds-
dýrð. Það að deyja er eins og að fara
úr gömlum fótum í ný.“ Næsta kvöld
var hann látinn. ^
Inga Huld Hákonardóttir.