Morgunblaðið - 28.10.1998, Blaðsíða 44

^44 MIÐVIKUDAGUR 28. OKTÓBER 1998
I DAG
MORGUNBLAÐIÐ
+
Ástkær faðir okkar, tengdafaðir, afi og langafi,
ÞORVALDUR SVEINSSON
frá Fáskrúðsfirði,
Skólabraut 1,
Mosfellsbæ,
sem lést á Hrafnistu í Reykjavík föstudaginn 23.
október, verður jarðsunginn frá Lágafellskirkju,
Mosfellsbæ, föstudaginn 30. október kl. 13.30.
Guðrún Þorvaldsdóttir, Bjarni Jóhannsson,
Hreinn Þorvaldsson, Guðrún Sigurborg Jónasdóttir,
Ragnar Þorvaldsson, Þóra Gunnarsdóttir,
Jóna Þorvaldsdóttir, Eiríkur Grétar Sigurjónsson,
Magnús Þorvaldsson, Katrín Hjartardóttir,
Sveinn R. Ingason, Halldóra K. Guðmundsdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn hins látna.
+
Faðir okkar, tengdafaðir og afi,
MATTHÍAS ÓLAFSSON
málari,
Austurbrún 6 í Reykjavík.
lést á Sjúkrahúsi Reykjavíkur föstudaginn
16. október.
Útför hans hefur farið fram í kyrrþey að ósk
hins látna.
Þökkum auðsýnda samúð og hlýhug.
Ólafur Matthíasson, Bergljót H. Hreinsdóttir,
Dagbjört O. Matthíasdóttir, Juergen Schwarze,
Hlíf Matthíasdóttir, Skúli Sigurðsson,
Lilja H. Matthíasdóttir, Arnór Sigurvinsson
og börn.
TEITUR BJÖRNSSON
fv. oddviti og bóndi,
Brún,
Reykjadal,
lést á Fjórðungssjúkrahúsinu Akureyri 26. okt. sl.
Útför hans fer fram frá Einarsstaðakirkju laugar-
daginn 31. október kl. 14.00.
Elín Aradóttir,
Björm Teitsson, Anna G. Thorarensen,
Ari Teitsson, Elín Magnúsdóttir,
Erlingur Teitsson, Sigurlaug Svavarsdóttir,
Sigríður Teitsdóttir, Eggert Hauksson,
Helga Teitsdóttir, Jón Hermannsson,
Ingvar Teitsson, Helen Teitsson
og barnabörn.

+
Ástkær eiginkona mín, móðir, tengdamóðir
og amma okkar,
HERA NEWTON,
sem andaðist á heimili sinu Garðatorgi 7,
Garðabæ, þriðjudaginn 20. október, verður
jarðsungin frá Fossvogskirkju á morgun,
fimmtudaginn 29. október kl. 15.
Stanley Páll Pálsson,
Sigríður Rut Stanleysdóttir, Hólmar Ólafsson,
Áslaug Líf Stanleysdóttir,
Sif Stanleysdóttir, Axel Örn Ársælsson
og barnabörn.
+
Þökkum innilega auðsýnda samúð og vináttu
við andlát og útför elskulegs fööur, tengda-
föður, afa og langafa,
TÓMASAR JÓNSSONAR
frá Norður-Hvammi,
Mýrdal,
fyrrum bátsmanni á Karlsefni.
Þórunn Tómasdóttir, Þórunn Jónsdóttir,
Tómas Jónsson, R. Hilmar Júlíusson,
Jónína Steinunn Jónsdóttir, Karen Júlía Júlíusdóttir,
Ásta Ragnheiður Júlíusdóttir,
Þórunn Brynja Júlíusdóttir
og langafabörn.
JÓN ÓSKAR
fyrir samstarfið fyrr á árum og
samfylgdina alla þessa löngu leið
sem er svo ósköp stutt þegar á allt
er litið.
Við hjónin sendum Kristínu, Unu
Margréti og öðrum vandamönnum
Jóns Oskars hugheilar samúðar-
kveðjur. Hann var drengur góður.
Einar Bragi.
Ég er meðal ykkar.
Og ég horfi á mig,
þar sem ég stend í dyrunum.
(J.Ó.)
A Akranesi snemma árs 1933, að
mig minnir, urðu fyrstu fundir og
orðaskipti Jóns Oskars Asmunds-
sonar, þá ellefu ára, og mín, sex ára
að aldri. Lítt sáum við hvor til ann-
ars næstu ár, en kunnugur varð ég
Gísla, bróður hans, jafnaldra mín-
um, og í bókasafninu uppi á lofti í
gamla barnaskólanum afgreiddi
systir hans. Um áramótin 1939^0
fór Jón Oskar að búa sig undir
gagnfræðapróf í Reykjavík og hafði
þá verið hálfan annan vetur í Flens-
borgarskóla, og um leið hóf ég nám
í borginni. Bjó Jón Óskar hjá
frændfólki sínu á horni Klappar-
stígs og Lindargötu, en ég á horni
Smiðjustígs og Lindargötu hjá móð-
ursystur minni. Sáum við þá hvor til
ferða annars. Það var þó ekki fyrr
en tveimur árum síðar, veturinn
1942^43, að með okkur tókust eigin-
leg kynni og þá á fundum í Æsku-
lýðsfylkingunni, þótt Jón Óskar yrði
ekki félagsmaður hennar, las hann
stundum upp, (en einn helsti for-
ystumaður ungra sósíalista undan-
farandi ár hafði verið Stefán Magn-
ússon, er síðar varð mágur hans).
Áttum við sameiginlegt hugðarefni
þar sem voru ritverk, annar þó aðal-
lega í bundnu máli, en hinn í
óbundnu. Var Jón Óskar þá farinn
að yrkja og setja saman smásögur.
Eina þeirra hafði hann lesið upp í
útvarp í september 1941 og í þeim
mánuði fengið aðra birta í Þjóðólfí.
I fjögur ár, allt frá 1938, veturinn
er hann var á héraðsskólanum í
Reykholti, hafði Jón Óskar þá
spreytt sig á yrkingum. Þann vetur
hafði hann lært „flest kvæðin í
Lestrarbók Nordals utan að“. (F.S.
19.) Og samantektir hafði hann birt
í nemendablaði Flensborgarskóla.
Af tilburðum hans hafði Hannes
Sigfússon spumir og braut upp á
kynnum við hann, kynnum, sem
urðu eins konar tímamót í ævi Jóns
Óskars. Kom Hannes honum í
kunningsskap við unga rithöfunda,
þeirra á meðal Jón úr Vör, Ólaf Jó-
hann Sigurðsson, Jón Dan, Helga
Sæmundsson, Jóhannes Steinsson
og, að ég held, Elías Mar. Mynduðu
þeir veturinn 1940-41 Félag ungra
rithöfunda.
Við nám í Tónlistarskólanum var
Jón Óskar frá hausti 1942 fram á
vor 1945. Nam hann píanóleik, og
varð að auki mjög fróður um tónlist.
Meðfram náminu vann hann hjá
hemum, í Vífilfelli við lögun coca-
cola (ásamt Jóni Dan), að innheimtu
fyrir Sælgætisgerðina Freyju og
meira að segja við sölu varnings úti
á landi, en síðla árs 1942 varð hann
næturvörður í sjálfvirku símstöð-
inni og allt til 1945, frá kl. 10 að
kvöldi til kl. 8 að morgni, og „orti í
stóra þykka stflabók mörg ljóð í til-
raunastfl þar til bókin var fullskrif-
uð að kalla“. (H.s. 34-35.) Sér til
framfærslu, eftir að næturvörslunni
lauk, spilaði hann í danshljómsveit,
aðallega Karls Jónatanssonar í
skemmtigarðinum Tivoli og vann að
þýðingum.
Fyrsta þýðing Jóns Óskars var
ævisaga Óskars Wilde eftir
Hesketh Pearson, síðari hluti henn-
ar, (en fyrri hlutann þýddi ég), og
var sú þýðing gerð fyrir Helgafell,
og þá þýðingu vann hann 1947-48.
Næst tók hann til við ljóðaþýðingar,
aðallega úr frönsku, ásamt Sigfúsi
Daðasyni, og birtu þeir þær undir
stöfunum JOSD. Og 1949 hóf Jón
Óskar þýðingu Plágunnar eftir
Camus fyrir Mál og menningu, og
lauk hann þeirri þýðingu 1951.
Skáldsöguna þýddi hann úr
frönsku, en bar frumgerð sína sam-
an við þýðingar hennar yfir á
sænsku og ensku.
Ár þessi leit Jón Óskar án efa
þýðingar sínar fremur sem ritæf-
ingar en launavinnu. Og jafnframt
þeim lagði hann sig eftir tungumál-
um, að miklu leyti í sjálfsnámi.
Hann var 1945 orðinn vel læs á
sænsku og ensku, og var þá tekinn
að læra frönsku, sem varð honum
hugleiknust tungumála. Á ítölsku
varð hann næst læs, og nokkra
stund lagði hann síðan á spænsku.
Og sér til gamans gutlaði hann að-
eins í fom-grísku.
Fyrsta bók Jóns Óskars, Mitt
andlit og þitt, smásagnasafn, kom
út 1952 og ári síðar, 1953, fyrsta
ljóðabók hans, Skrifað í vindinn. Og
síðan í fjóra áratugi kom frá honum
bók á eins eða fárra ára fresti. Frá
miðjum sjötta áratugnum var hann
einn hinna virtu, ef ekki dáðu, rit-
höfunda landsins. Frá lífí og starfí
íslenskra rithöfunda, einkum af
„yngri“ kynslóðinni, frá styrjaldar-
ámnum til loka áttunda áratugar-
ins, sagði Jón Óskar í fjóram minn-
ingarbókum, af ríkri tilfinningu og
nærfæmi. Þótt kaflar hverrar og
einnar séu misjafnir að gæðum (og
sumir ekki yfir smámunasemi hafn-
ir) mun sá þáttur í menningarlífi
landsins á líðandi öld ósennilega
vera annars staðar betur varðveitt-
ur.
Haraldur Jóhannsson.
Við kynntumst Jóni Óskari fljót-
lega eftir að við komum heim frá
námi í útlöndum 1952 og hrifumst af
sögum hans og kvæðum sem hann
var að byrja að gefa út um þessar
mundir. Bæði var form þeirra ný-
stárlegt en ekki síður boðskapurinn
sem logaði af samúð með þeim sem
máttu sín minna víðsvegar um
heiminn. Tæplega hefði Jóni þótt
réttlætanlegt að skilja þetta tvennt
að - formið og boðskapinn - því að
hann hugsaði skýrt og talaði ljóst
bæði í verkum sínum og samræð-
um. Hann gat verið snöggur upp á
lagið en var ætíð raunsær og hrein-
lyndur öll árin sem við þekktum
hann og spönnuðu hálfa öld.
Við þykjumst muna að kynni okk-
ar hafi byrjað þegar Birtingur var í
deiglunni og fór síðan að koma út á
gamalgrónum bókmenntamarkaði
Islendinga og tiltölulega nýjum sýn-
ingarvettvangi myndlistarinnar.
Einar Bragi var stofnandi Birtings
en gekk síðan í félag við rithöfunda
og myndlistarmenn af yngri kyn-
slóðinni til að breikka gi-undvöll
ritsins. Þarna sátu í ritstjórninni
Einar Bragi, Hörður Ágústsson,
Thór Vilhjálmsson, Geir Kristjáns-
son og Jón Óskar sem átti feril að
baki sem stofnfélagi í hinum „dular-
fullu“ samtökum ungra skálda. Auk
þess var tónlistin honum hugleikin.
Á stríðsáranum nam Jón píanóleik í
Tónlistarskólanum og iðkaði hann
síðan sér til lífsuppeldis og sálubót-
ar. Áhrifin frá tónlistinni smugu inn
í ljóðin og efldu textann. Þetta
fannst okkur eitt höfundareinkenna
Jóns Óskars.
Nóttin á herðum okkar - ljóða-
safnið sem kom út 1958 - sýnir
glöggt að hann fylgdist náið með
sviptingum og átökum þessara ára.
Þetta var einkar fögur og sérkenni-
leg bók með teikningum Kristjáns
Davíðssonar, ein af merkilegustu
útgáfum sem Ragnar í Smára
hleypti af stokkunum á þessum
tíma.
Einn dag er regnið fellur
mun þjóð mín koma til mín
og segja manstu barn mitt
þann dag er regnið streymdi
um herðar þér og augu
og skýrði þig og landið
til dýrðar nýjum vonum
þann dag er klukkur slógu
ó manstu að þú horfðir
á regnið eins og spegil
sem speglar þig og landið
í kristaltærum dropum
þann dag er lúðrar gullu
með frelsishljóm, ó, manstu
þann dag er regnið streymdi
og regnið varð þinn spegill
og regnið varð þitt sólskin
um herðar þér og augu
þann dag er landið hvíta
varð frjálst í regnsins örmum
og gleðin tók í hönd þér
í sólskinsörmum regnsins.
Einn dag er regnið fellur
mun þjóð mín koma til mín
einn dag er regnið fellur. _
(Vorkvæði um Island 1954)
Jón Óskar vann fljótlega trúnað
þeirra sem kynntust honum. Við
hittumst stundum yfir tebolla enda
var hann enginn kaffisvelgur eins
og þorri íslendinga. Hann var við-
kvæmur maður. Ekki leið á löngu
áður en við ákváðum að treysta
honum fyiúr þvi að kenna ungum
syni okkar á hljóðfæri. Vel fór á
með kennara og nemanda og sam-
verustundimar urðu nokkuð marg-
ar.
Jón Óskar átti tiltölulega
snemma í útistöðum við bókmennta-
menn, sem virtust trúa því í alvöru
að fersk viðhorf utan úr heimi - og
innan úr manneskjunni - væru ein-
hverskonar formglingur án raun-
verulegs gildis. Hann mótmælti
kröftuglega þessum fáránlegu hug-
myndum, fyrst í Birtingi en síðan í
ævisögubókunum sem komu ein af
annarri á sjöunda og áttunda ára-
tugnum. Undarlegt ferðalag 1994
færði mörgum heim sanninn um að
ekki á að una því að ranghverfunni
sé snúið út eða sögunni breytt.
Vandaðar þýðingar hafa jafnan
skipt miklu um menningu þjóðanna.
Jón Óskar lagði á sig feikna erfíði
við að snúa bókum úr öðrum tungu-
málum yfir á íslensku, sögum og
ljóðum, einstaklega mikilvægum.
Hver man til að mynda ekki eftir
Plágu Alberts Camus í þýðingu
skáldsins.
Jón Óskar var svo lánsamur að
kynnast og bindast Kristínu Jóns-
dóttur frá Munkaþverá, einum
besta myndlistarmanni þjóðarinnar.
Með þeim var mikið jafnræði og
kærleikar.
Iljörleifur Sigurðsson,
Else Mía Einarsdóttir.
• Fieiri minningargreinar um Jón
Óskar bíða birtingar og munu
birtast í blaðinu næstu daga.
+
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar, tengda-
faðir, afi og langafi,
GYLFI HEIÐAR ÞORSTEINSSON,
Hvannavöllum,
Akureyri,
sem lést á hjúkrunarheimilinu Seli laugardaginn
17. október sl., verður jarðsunginn frá Akur-
eyrarkirkju föstudaginn 30. október kl. 14.00.
Hulda Karls,
Guðmundur H. Gylfason, Jóna Þorvaldsdóttir,
Rúnar Þ. Gylfason, Sigríður Guðmundsdóttir,
Ingvar V. Gylfason, Fjóla Birkisdóttir,
Ómar S. Gylfason, Hildur Búadóttir,
Björn V. Gylfason,
Högni E. Gylfason, Björk Hjálmarsdóttir,
Gylfi S. Gylfason, María Jóhannesardóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.