Morgunblaðið - 06.01.1999, Blaðsíða 33

32 MIÐVIKUDAGUR 6. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 6. JANÚAR 1999 33
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ALDARAFMÆLI
KFUM OG K
FYRIR RÉTTUM eitt hundrað árum stofnaði ungur prestur,
séra Friðrik Friðriksson, sem kom frá námi í Kaupmannahöfn,
kristilegt ungmennafélag undir nafninu Kristilegt félag ungra
manna, stytt í KFUM. Stofnfundurinn var haldinn 2. janúar 1899
og fjórum mánuðum síðar, eða 29. apríl, stofnaði hann sams konar
félag fyrir stúlkur, Kristilegt félag ungra kvenna, KFUK. Félögin
eru sjálfstæð leikmannafélög byggð á sama grunni og þjóðkirkjan
og hafa öflugt æskulýðsstarf að meginmarkmiði.
Séra Friðrik Friðriksson var helzti kristilegi æskulýðsleiðtogi
landsins um margra áratuga skeið. Hann stofnaði ekki aðeins þessi
tvö víðkunnu kristilegu ungmennafélög, heldur átti einnig hlut að
stofnun Skátasambands Reykjavíkur og Karlakórsins Fóstbræðra,
auk þess sem hann er stofnandi Knattspyi-nufélagsins Vals, sem reist
hefur honum til heiðurs litla kapellu á lóð félagsins við Valsheimilið.
Kapellan er í eigu allra þessara félaga, sem hér hafa verið nefnd.
KFUM og K reka þróttmikið kristilegt æskulýðsstarf. Víðfrægt
er sumarbúðastarf KFUM í Lindarrjóðri í Vatnaskógi og sams
konar sumarbúðastarf fyrir stúlkur hefur í áratugi verið rekið af
KFUK í Vindáshlíð í Kjós. Á þessa staði hafa þúsundir ungmenna
sótt skemmtilega sumardvöl og eiga þaðan Ijúfar minningar.
Binnig reka félögin sumarbúðir í Kaldárseli fyrir ofan Hafnarfjörð,
á Hólavatni og í Ölveri við Hafnarfjall. Þá hafa félögin rekið leik-
skóla í Langagerði 1 frá árinu 1975.
Morgunblaðið minntist aldarafmælis KFUM og K með fjögurra
síðna sérblaði, sem út kom sunnudaginn 3. janúar síðastliðinn. Þar
voru birtir valdir kaflar úr viðtölum tveggja ritstjóra blaðsins, Val-
týs Stefánssonar og Matthíasar Johannessen, við séra Friðrik, sem
lézt á 93. aldursári árið 1961. Valtýr Stefánsson heimsótti séra
Friðrik í Vatnaskóg sumarið 1947 og birtist viðtalið á aðfangadegi
jóla það ár. Þar segir Valtýr:
„Áður en við fórum kom séra Friðrik með okkur að litlu tjaldi í
skógarrjóðri, sem lítið bar á. Þar voru tveir bekkir hvor sínum
megin, er inn var komið, og lítið borð fyrir stafni. Þar á borðinu var
lítil askja, en krossmark hékk á stafnsúlunni.
Ég hafði verið þarna drykklanga stund, er ég áttaði mig á því, að
þetta einfalda og óbrotna skýli var bænastaður prestsins. Þangað
fór hann, þegar hann vildi vera einn, til þess að leita styrks í bæn
fyrir drengjunum sínum og starfinu. En stundum koma flokksfor-
ingjarnir þangað með honum, og eins drengirnir, þegar þeim liggur
eitthvað á hjarta. Tjaldið, sem var ekki stærra en svo, að maður gat
aðeins staðið uppréttur undir mænisásnum, varð í mínum augum
líkara musteri, því að það var eins og þarna streymdi á móti mér
hlýjan frá mörgum hljóðum bænastundum, er fórnfús andi leitar
styrks og hvíldar við fótskör almættisins."
Leiðtogastarfs séra Friðriks sér enn víða stað í íslenzku þjóðlífi.
Því hefur þannig fylgt farsæld eins og efni stóðu til þegar ýtt var
úr vör. Það er vart hægt að sigla undir heillavænlegri leiðarstjörnu
en þeim kristilega boðskap, sem var grundvöllur alls lífsstarfs séra
Friðriks og er enn leiðarljós þess ungmennastarfs, sem nú hefur
staðið í blóma um heillar aldar skeið. Því hefur fylgt blessun og er
þess að vænta, að svo verði einnig um langa framtíð. Krossmarkið,
sem hékk á stafnsúlu séra Friðriks, hefur að sjálfsögðu borið þessu
starfi vitni, bæði á meðan séra Friðrik var og hét og þá ekki síður í
öllum störfum arftaka hans. Megi svo ávallt vera.
ÁKVÖRÐUN SVAVARS OG
NÝR VERULEIKI
MIKIL þáttaskil eru að verða á vettvangi vinstri hreyfingarinn-
ar á íslandi. Svavar Gestsson, alþingismaður, sem í fyrradag
skýrði frá því, að hann mundi ekki gefa kost á sér til endurkjörs á
Alþingi, hefur um alllangt skeið verið handhafi hinnar sósíalísku
arfleifðar í íslenzkum stjórnmálum. Með brotthvarfi hans úr stjórn-
málum verða kaflaskil. Hann er síðasti fulltrúi þessarar pólitísku
arfleifðar. Enginn tekur við henni úr hans hendi.
I þessu felst, að þætti sósíalismans í íslenzkum stjórnmálum er
endanlega lokið. Þetta eru töluverð tíðindi. Úr því sem komið er,
má kannski segja, að þau séu fyrst og fremst táknræn en tákn hafa
líka skipt máli í pólitík.
Svavar Gestsson ólst upp í Sameiningarflokki alþýðu - Sósí-
alistaflokknum. Hann starfaði á Þjóðviljanum, málgagni þess
flokks, og ritstýrði blaðinu um skeið. Hann var fulltrúi þeirra sjón-
armiða í Alþýðubandalaginu.
Svavar Gestsson hefur verið harðsnúinn stjórnmálamaður og
barizt hart fyrir sínum málstað. Honum hefur tekizt vel á undan-
förnum árum að laga sig að breyttum aðstæðum í alþjóðastjórnmál-
um og hér heima fyrir. Er þess að vænta að þess árangurs sjái stað
í þeim störfum, sem hann nú tekur sér fyrir hendur.
Ákvörðun Svavars Gestssonar er áreiðanlega skynsamleg. Með
henni hefur hann gefið samfylkingu vinstri manna frjálsar hendur
og enginn getur eftir yfirlýsingu hans haldið því fram, að vinstra
bandalagið þurfi að axla einhverja arfleifð úr fortíðinni. Þegar
kalda stríðinu lauk, þurftu margir að átta sig á nýjum tíma. Þess
þurfti Svavar Gestsson einnig. Hann hefur gert sér grein fyrir því,
að nauðsynlegt er að vaxa inn í nýjan veruleika, breyttar aðstæður.
Við getum ekki byggt framtíðina á sligandi fortíðartrú og hug-
myndafræði, sem á meira skylt við draugagang en væntingar mik-
illa tímamóta.
Þuríður Arnadóttir læknir starfar við berklavarnir á alþjóðavettvanffl
Þurfum að þekkja uppruna
berklanna til að verjast þeim
Heimurinn er eitt samskiptasvæði og vegna
þess eru smitsjúkdómavarnir ekki aðeins
áhyggjuefni þar sem þeir ríkja. Jóhannes
Tómasson fræddist um berklavarnir hjá
- ■
Þuríði Arnadóttur sem starfað hefur á
því sviði víða um heim.
Morgunblaðið/Ásdís
ÞURIÐUR Amadóttir læknir hefur síðustu árin starfað við berklavamir
víða um heim á vegum alþjóðasamtaka um berkla- og lungnalækningar.
! Irifcctkm wiih Myculiacieriuin tubcrculosíá is wítlesprcad in tlic world. 'llic lubcrculosis uucro-organism £
! <locs »oi respcct bordérs and infccts both men and uomcn. Tubcrculnsis is a common dísensc among ýoung JM
adulis in low. iricomc counirics. Allbough thc majority of pnlícnis rcponcd in many coumrics arc mcn.
! tubcrculosis is an important causc of discasc and tlcaih in young womcn as wcll. Thc viaims of lubcrculosis
í atc parcnis of young children. Tnbcrculosis ihus indircctly comributcs to childltood mortalitj and morbidity.
She
ls too young to take on
responsibility for a family

w
4MT'
HLUTI úr síðu bæklings um berklavarnir sem Þuríður hefur tekíð sam-
an fyrir alþjóða berklasamtökin.
s
SLENDINGUM stafar ekki
bráð hætta af berklum en með
síauknum samskiptum við um-
heiminn þurfum við að vita í
hvaða löndum berklar eru ríkjandi og
hvar er hugsanlegt að við gætum
smitast af þeim. Heimurinn er eitt
samskiptasvæði og við getum best
varist berklum með því að bera
nokkra ábyrgð og taka þátt í að berj-
ast við þá þar _sem upptökin eru,“
sagði Þuríður Árnadóttir læknir í
samtali við Morgunblaðið.
Þuríður hefur sérhæft sig í alþjóða-
heilbrigðisfræði og stundaði nám
bæði í Kaupmannahöfn og við Har-
vard-háskóla í Bandaríkjunum að
loknu læknaprófí frá Háskóla íslands
árið 1983. Síðustu sex árin hefur hún
starfað hjá alþjóðasamtökum gegn
berklum og lungnasjúkdómum sem
hafa aðsetur í París. Tilgangur sam-
takanna er að vinna bug á þessum
sjúkdómum. Þau gera það með því að
stunda rannsóknir, kennslu- og ráð-
gjafarstörf og með skipulögðum að-
gerðum og verkefnum í hinum ýmsu
löndum. Undir verksvið samtakanna
falla auk berkla bráðar öndunarfæra-
sýkingar, astmi og tóbaksvarnir og
segir Þuríður nú vera í gangi æ fleiri
verkefni á síðastnefnda sviðinu í fá-
tækari löndunum þar sem tókbaks-
framleiðendur sæki fram vegna
minnkandi sölu víða á Vesturiöndum.
Verkefni í ýmsum löndum
„Verkefni okkar eru mjög fjöl-
breytt og ég hef síðustu árin meðal
annars stundað kennslu og séð um
námskeiðahald í Níkaragva, Tansan-
íu, Víetnam, Indónesíu, Eistlandi,
París og Bandaríkjunum og haft um-
sjón með verkefnum í Mósambík,
Tansaníu, Laos, Bui-ma, Eþíópíu,
Indónesíu, Dóminíska lýðveldinu og á
Austur-Tímor. Auk þess hef ég tekið
saman efni um skipulag berklavama
sem nýtist sem fyrsta skref í aðgerð-
um,“ segir Þuríður en hún hefur líka
kynnt sér ástand berklavama í
Eystrasaltslöndunum ásamt Þor-
steini Blöndal. Áður en Þuríður hóf
störf fyrir alþjóða berklasamtökin
var hún um tíma sem aðstoðarberkla-
yfírlæknir í Níkaragva og starfaði í
flóttamannabúðum í Laos.
Aðild að samtökunum eiga ýmis
félög bæði lækna og annarra sem
vilja leggja sitt af mörkum til að
berjast við framangreinda sjúkdóma
og er starfsemin fjármögnuð með fé-
lagsgjöldum þeirra auk þess sem
sérstakir styrkir og framlög fást frá
ýmsum aðilum í einstök verkefni.
Fjáröfluninni og umsjón verkefna er
stjórnað frá aðalstöðvun-
um í París en Þuríður er í
hópi fimm lækna sem falið
hefur verið að sjá um ein-
stök verkefni út um heim.
Milli þess sem Þuríður
heimsækir löndin þar sem
hún stýrir verkefnum
skrifar hún skýrslur um framgang
mála og greinargerðir um verkefni
sem eru í undirbúningi og leita þarf
fjármögnunar á. Það verkefni vinnur
hún meira og minna frá Islandi og
segir að aðsetrið skipti ekki máli,
hægt sé að vinna slík verk gegnum
tölvur að mestu leyti þegar upplýs-
ingasöfnun er lokið.
Aðspurð segist Þuríður hafa leitað
til íslenskra yfírvalda um stuðning við
heilbrigðisverkefni í þróunarlöndun-
um og hafa Þróunarsamvinnustofnun
Islands og SIBS kostað útgáfu á
tveimur bæklingum um undirbúning
berklavarna sem hún hefur skrifað og
hefur annar þeirra m.a. verið gefínn
út á nokkrum tungumálum. En aftur
af berklunum og útbreiðslu þeh’ra:
Berklar eru alþjóðlegt
heilbrigðisvandamál
„Berklar eru alþjóðlegt heilbrigðis-
vandamál og það þarf að leggja mikla
fjármuni og mikla vinnu í að halda
þeim niðri. Alþjóða berklasamtökin
hafa frá árinu 1920 unnið mikið starf
á þessu sviði, frá því í lok áttunda
áratugarins nær eingöngu í fátækum
löndum eftir að tókst að ráða niður-
lögum berkla á Vesturlöndum. Frá
1990 hefur Alþjóða heilbrigðismála-
stofnunin einnig tekið berklavarnir
aftur upp á arma sína eftir nokkuð
langt hlé. Endurvakinn áhugi Alþjóða
heilbrigðisstofnunarinnar á berklum
kom ekki síst til af hinni miklu fjölg-
un berklatilfella sem sigldi í kjölfar
ainæmisfaraldursins. Alþjóða heil-
brigðisstofnunin byggir nú á rann-
sóknum og reynslu alþjóða berkla-
samtakanna og hefur mikið samstarf
við okkur. Berklar urðu á sínum tíma
útundan hjá Alþjóða heilbrigðisstofn-
uninni þegar mikil áhersla var lögð á
að efla almenna heilsugæslu án þess
að huga að sérstökum smitsjúkdóm-
um eins og til dæmis berklum sem
víða eru landlægir og þarf að ráðast á
með sérstökum aðgerðum. Mér fínnst
ég þó skynja nokkra breytingu á
þessu og að nú séu stjórnvöld víða
reiðubúin að leggja fjármagn í
berklavarnir. Á móti koma hins vegar
sjónarmið um einkavæðingu innan
heilbrigðiskei’físins og nýjar stefnur
og straumar sem koma upp með
reglulegu millibili og verða oft til
þess að kollvarpa því sem fyrir er.“
Þuríður segir að berklar séu víða
vaxandi vandamál, m.a. í Afríku, fyrr-
um Sovétlýðveldunum, þar með talið
Eystrasaltslöndum, Dóminíska lýð-
veldinu og Burma svo eitthvað sé
nefnt. „Þegar ég var á ferð í Burma í
október síðastliðnum hitti ég fyrir
marga sjúklinga. Einn af þeim er 14
ára gamall drengur með smitandi
lungnaberkla. Hann er elstur af
þremur systkinum. Faðir þeirra dó
úr berklum fyrir fjórum árum, 32 ára
gömul móðir þeirra er með berkla og
yngri systir hennar einnig. Svona
fjölskyldusaga er ekkert einsdæmi í
Burma og sýnir glöggt hversu alvar-
legt ástand ríkir þar.“
Berklasjúklingum fjölg-
ar, ekki síst vegna fjölgun-
ar íbúa heimsins en sjúk-
lingar eru einkum í aldurs-
hópunum 15 til 45 ára sem
sífellt fer stækkandi.
Þuríður minnir á að mest
sé um alnæmissmit í sama
aldurshópi og þar sem alnæmi brjóti
niður ónæmiskerfi líkamans sé mikið
um berklasjúklinga í hópi þeirra.
Nauðsynlegt er að meðhöndla berkla-
sjúklinga í hópi þeiira sem fengið
hafa alnæmi til að draga úr hættu á
áframhaldandi smiti.
„Berklar breiðast áfram út í þróun-
arlöndunum eða fátæku löndunum
vegna þess að lífskjör þar hafa ekkert
batnað síðustu árin. Það er vegna
þess að heilbrigðiskerfið stendur á
brauðfótum, fólk býr þröngt og mót-
staða við smitsjúkdómum er lítil. Að-
stæður manna ráða miklu um það
hvernig heilsufarið er því við sjáum
til dæmis berklatilfelli koma upp
meðal afmarkaðra hópa, t.d. þeirra
fátækustu í Bandaríkjunum og hjá
öðrum vel stæðum þjóðum, þessum
hópum sem ekki hafa tök á að nýta
sér heilbrigðiskerfíð ef greiða þarf
fyrir það.“
Léleg lyf eru varasöm
í allmörgum löndum hefur komið
fram ný tegund berkla sem lyf vinna
lítið eða ekkert á. Þuríður segir þau
svæði meðal annars í áðumefndum
löndum en stórt hlutfall berklasjúk-
linga þar hefur þessa tegund lyfjaþol-
inna berkla. „Ástæður fyrir því að
lyfjaþolnir berklar koma fram eru til
dæmis léleg framkvæmd berklavarna
og notkun á lélegum lyfjum. Þar á ég
við til dæmis ódýr lyf frá löndum eins
og Pakistan og frá sumum lyfjafram-
leiðendum á Indlandi. Slík lyf inni-
halda oft ekki þau virku efni sem þau
eru sögð innihalda eða að efnin eru í
minna magni en sagt er. Lyf sem seld
eru á frjálsum markaði eru dýr. Fá-
tæk lönd geta fallið í þá gryfju að
taka lægsta tilboði við slíkar aðstæð-
ur og kaupa þá oft svikna vöru. Þegar
léleg lyf eru notuð geta komið fram
lyfjaþolnir berklar sem er erfítt að
lækna. Ég man eftir einum sjúklingi
sem ég sá í Eistlandi í fyrra, ungri
konu. Hún hafði lyfjaþolna berkla og í
sjúkraskrá var ekki að fínna neina
aðra ástæðu fyrri harmsögu hennar
en þá að hún hafði verið meðhöndluð
með lyfjum frá Pakistan. Ég frétti
síðar að þessi kona hefði dáið frá ung-
um bömum."
Lyfjameðferð við venjulegum
berklum kostar á bilinu 1.000 til 1.400
krónur og miðar Þuríður þar við
verðlag sem alþjóða berklasamtökin
hafa notið á innkaupum sínum. Yfír-
leitt næst yfír 98% árangur með
þeim. Þegar þarf að eiga við lyfja-
þolna berkla getur kostnaðurinn
hlaupið á hundraðum þúsunda og ár-
angurinn er oft ekki meiri en 30 til
50%. Þuríður segir því stærstan hluta
sjúklinga hreinlega deyja af völdum
sjúkdómsins en nokkur hluti þeirra
sigrast á honum og þá ekki alltaf
vegna lyfjanna heldur
kemur þar líka við sögu
innbyggt varnarkerfi lík-
amans en það er staðreynd
að ákveðinn hluti berkla-
sjúklinga „læknaðist" af
berklum áður en berklalyf
komu til sögunnar.
Þuríður nefnir að oft geti verið
skynsamlegt að taka ekki lægsta til-
boði og eða kaupa ódýrt. „Við sjáum
það á ýmsum sviðum. Það er talað um
að stundum séu öryggismál flugfé-
laga í nánu samræmi við verðstefnu
þeirra og það er ekki víst að það sé
alltaf hollast að sóla sig í sumarleyf-
inu á þeim ströndum sem eru
ódýrastar. Hér mætti líka varpa fram
siðfræðilegri hlið málanna, spyrja
hvort við ættum að ílykkjast í frí til
Dóminíska lýðveldisins meðan yfir-
völd þar sinna í engu berklavörnum
og þannig gætum við velt fyrir okkur
hvort við ættum að líta á viðskipti
okkar yfirleitt í slíku samhengi. Þessu
má varpa fram til umhugsunar."
Heimurinn eitt samskiptasvæði
Að mati Þuríðar verður að líta á
heiminn sem eitt samskiptasvæði þeg-
ar smitsjúkdómar eiga í hlut. „Vörn
okkar felst ekki bara í því að brynja
okkur sjálf í eigin landi heldur verður
að taka á vandanum þar sem hann á
upptök sín,“ segir hún og á þar ekki
síst við berklana. „Við eigum að
styrkja heilbrigðiskerfi og berkla-
varnir í löndum þar sem berklar eru
ríkjandi og styi-kja þau til að byggja
upp efnahag sinn og bæta lífskjör.
Með því yrði til dæmis dregið úr
ásókn innflytjenda til Evrópu og
þannig hugsanlegu smiti sem þeim
fylgir.
Gallinn er kannski sá að Vesturlönd
hafa ekki mikinn áhuga á raunveru-
Iegri þróunaraðstoð við fátæku lönd-
in, þau vilja fremur halda niðri lífs-
kjörum þar til að geta bætt lífskjör á
Vesturlöndum. Þá er mátulega miklu
varið til aðstoðar í fátækum löndum
til að lina samviskubitið án þess þó að
létta pyngjuna að nokkru gagni. Vest-
urlönd hafa varið miklu meiri fjár-
munum í niðurrifsstarfsemi í gegnum
tíðina svo sem vopnaframleiðslu,
hernað, aðstoð við einræðisherra og
ógnarstjórnir og annað í þeim dúr.
Annað sem vert er að minnast á er
að í gegnum tíðina hafa verið gerðar
tilraunir með bóluefni, lyf og lyfja-
samsetningar í fátækum löndum.
Þessi sömu lönd hafa svo ekki haft
efni á að kaupa vöruna þegar hún er
sett á markað að tilraunum loknum.
Slíkt vekur upp spuraingar um sið-
fræði í rannsóknum. Þetta var til
dæmis raunin þegar berklalyfin komu
fram og fjöllyfjameðferð við berklum
var þróuð á sínum tíma. Þá var slík
meðferð einna fyrst reynd á sjúk-
lingahópum í Indlandi og Austur-Af-
ríku til að athuga hvaða samsetning
væri best, það er að segja þessar
rannsóknir voru gerðar í löndum sem
enn þann dag í dag eiga í erfiðleikum
með að kaupa berklalyf. Fátæk lönd
eru því stundum notuð sem „rann-
sóknastofur" og sjúklingamir „til-
raunadýr“. Þetta er nú mikið til um-
ræðu varðandi fýrirhugaðar tilraunir
með lyf og þó einkum bóluefni gegn
alnæmi því mai’gir horfa nú löngunar-
augum til Afríku hvað varðar tilraunir
með slíkt.“
En stafar Islendingum hætta af
smiti á lyfjaþolnum berklum, til dæm-
is vegna aukinna samskipta við ýmis
þau lönd þar sem þeir ríkja?
„Það er kannski einhver hætta á
ferðum fyrir þá sem dvelja langdvöl-
um í þessum löndum en það má samt
sem áður ekki verða til þess að við
forðumst þau lönd eða forðumst
berklasjúklinga því þá vekjum við
upp gamla fordóma. Við eigum að
hafa samskipti við þessar þjóðir og
getum hjálpað með því að
hvetja stjómvöld til að
taka á þessum málum til
að ekki sé hætta á því að
þjóðirnar einangrist.
Samskipti okkar við um-
heiminn eru ekki bara við-
skipti og hagnaður, þau
eru líka spurning um að bæta lífskjör
og aðstæður þar sem við getum lagt
eitthvað til málanna.
Hér heima vitum við að við þurfum
að vera á verði fyrir berklasmiti sem
berast kann með innflytjendum hing-
að til lands og fylgjast með hvort
gamla fólkið okkar smitar enn og
bregðast við því á viðeigandi hátt eins
og gert hefur verið.“
Samviskubitið
oft linað
með þróunar-
aðstoð
Samskipti eru
ekki bara
viðskipti og
hagnaður
Blaðamannafundur fjármálaráðherra og fulltrúa aðila á
fj ármagnsmarkaði um viðbótarlífeyrissparnað
Morgunblaðið/Árni Sæberg
FRÁ blaðamannafundi íjármálaráðlierra og aðila á Qármagnsmarkaði í gær.
Nær 30% ríkisstarfs-
manna hafa þegar
ákveðið þátttöku
Reglur um frjálsan viðbótarlífeyrissparnað
tóku gildi um áramót. Hjálmar Jónsson var
á blaðamannafundi fjármálaráðherra og
aðila á fjármagnsmarkaði þar sem þessi líf-
eyrissparnaður var kynntur.
greiddur væri 10% fjármagnstekju-
skattur af ávöxtuninni, sagðist Gei/
búast við því að hægt væri að fínna
hagkvæmari kosti sérstaklega ef fólk
væri tilbúið að taka einhverja áhættu.
Ef menn settu peninga í áhættufjár-
festingu gæti eðli málsins samkvæmt
ávöxtunin orðið hærri en einhverjar
líkur væru líka á þvi að fólk fengi ekki
neitt.
Fjármálarsáðherra kynnti ásamt
aðilum á fjármagnsmarkaði,
svo sem fulltrúum verðbréfa-
fyrirta'kja, banka, sparisjóða, trygg-
ingafélaga, og lífeyrissjóða á blaða-
mannafundi í gær frjálsan viðbótar
lífeyrissparnað, en reglur þar að lút-
andi tóku gildi um áramót. Verður
upplýsingabæklingi þar sem sparnað-
urinn er kynntur dreift inn á hvert
heimili í landinu, auk þess sem hann
verður kynntur í fjölmiðlum á næst-
unni.
Geir Haarde fjármálaráðherra
sagði að samkeppni um sparnaðinn
væri þegar hafin meðal fyrirtækja á
fjármálamai’kaði og það væri af hinu
góða. Ríkisstarfsmönnum hefði þegar
verið kynnt þessi sparnaðarleið. Þeim
hefði verið sent bréf þar að lútandi í
desembermánuði og sparnaðurinn
hefði fengið mjög góðar viðtökur.
Það væri ljóst að ríkisstarfsmenn í
það minnsta hefðu mikinn áhuga á
þessum viðbótarsparnaði og upp und-
ir 30% þeirra hefðu þegar ákveðið að
vera með, þótt þeir hefðu enn ekki
ákveðið hvaða aðila þeir ætluðu að
fela að taka við viðbótarlífeyrissparn-
aði sínum. Búið væri að taka af laun-
um og leggja á biðreikning þar til við-
komandi hefði gert upp við sig hvar
ætti að leggja sparnaðinn inn. Það
gæfí auðvitað góðar vonir um að þetta
heppnaðist vel, sem væri mikilvægt,
því miklir hagsmunir væru í húíi fyrir
almenning, fyrirtæki á fjármagns-
markaði og fyrir þjóðarbúið. Þess
vegna teldu þessir aðilar skynsamlegt
að leggjast á sömu árina í þessu
kynningarátaki.
Geir rakti síðan helstu atriðin varð-
andi séreignalífeyrissparnaðinn og
benti á að fólki væri í sjálfsvald sett
hvar það stofnaði slíka reikninga svo
framarlega sem um viðurkennda
vörsluaðila væri að ræða, en þeir
væru nú orðnir 24 talsins. Hann rifj-
aði upp að í sumar hefði verið samin
skýrsla á vegum ríkisstjórnarinnar
um þjóðhagslegan sparnað og nauð-
syn þess að efla hann, en ónógur þjóð-
hagslegur sparnaður væri ein helsta
orsök viðskiptahallans í landinu.
Ein aðaltillaga nefndarinnar hefði
einmitt verið að leggja bæri áherslu á
viðbótarlífeyrissparnað. Niðurstaðan
hefði síðan orðið sú að auk þess að
menn gætu dregið frá 2% af launum
skattfrjálst til að leggja inn á svona
reikning, þá legði atvinnurekandinn
til viðbótar 0,2% af laununum, en
fengi það frádregið síðan í trygginga-
Lóttu þór
lifshlauptd
meó frjáLsum
vlóbótár-
lifeyrteepamaði
gjaldi. í raun og veru mætti því segja
að ríkið legði þá fjárhæð til og litið
væri á það sem ákveðna viðbótar-
hvatningu fyrir fólk að vera með.
Fleiri atriði hefði verið að fínna í til-
lögum nefndarinnar um aukningu
þjóðhagslegs sparnaðar og væru sum
þeirra þegar komin til framkvæmda,
eins og hvað varðaði skattfrelsi hluta-
bréfakaupa, og önnur atriði væru til
frekari úrvinnslu.
Skattafrestun
Á fundinum kom fram að þegar tal-
að er um skattfrelsi 2% framlags
launþega er í raun og veru um skatt-
frestun að ræða, þar sem séreignalíf-
eyrisspamaðurinn verður skattlagður
eins og hverjar aðrar tekjur þegar til
útgreiðslu kemur og greiðslan mun
því ráðast af þeirri tekjuskattspró-
sentu sem þá gildir.
Aðspurður sagði Geir það alveg
rétt að öll upphæðin, þ.e. framlag
launþegans, ávöxtunin á tímabilinu
og mótframlag launagreiðandans
væri skattlagt með tekjuskattspró-
sentunni. Um þetta gilti það sama og
um venjulegan lífeyris-
sparnað í sameignarsjóð-
um. Erfitt væri hins veg-
ar að spá nákvæmlega um
það hvernig skattkerfið
myndi líta út eftir ein-
hvern tíma. Krafa eldra _____
fólksins væri að tekjur úr
lífeyrissjóðum yrðu skattlagðar með
sömu prósentu og fjármagnstekjur.
„Við vitum af þeirri kröfu, þ.e.a.s.
10%, en hvort hún er raunhæf, það
er annað mál,“ sagði Geir.
Aðspurður hvort fólki gæti þá ekki
staðið til boða jafn hagkvæmir eða
jafnvel hagkvæmari ávöxtunarmögu-
leikar, eins og til dæmis að nýta sér
afslátt til hlutabréfakaupa þar sem
Viðurkenndir
vörsluaðilar
nú orðnir 24
talsins
Hægt að velja sér vörsluaðila
Einnig kom fram á fundinum að
fólk getur valið sér hvaða vörsluaðila
sem er til þess að ávaxta séreignalíf-
eyrissparnaðinn. Hins vegar gildi
injög ákveðnar reglur um þennan
sparnað sem fylgja verði en tilgangur
þeirra sé að þessi sparnaður sé lífeyr-
ir viðkomandi en renni ekki til ein-
hvers annars.
Gunnar Helgi Hálfdanarson, for-
stjóri Landsbréfa, sagði að með
þessum breytingum væri verið að
auka valmöguleika verulega og
auknu valfrelsi fylgdi yfirleitt meiri
sparnaður. Mun fleiri sæju mögu-
leikana og fyndu eitthvað við sitt
hæfi. Þeir ættu von á því að þessar
breytingar ættu eftir að auka veru-
lega langtímasparnað og styrkja
markaðinn, auk þess sem þetta
myndi styrkja þjóðhagslegan sparn-/
að. Flestir á þessum markaði, með
mismunandi hætti þó, byðu upp á
sérstakar lífeyris- eða ævibækur,
sem væru bankareikningar, en
einnig kæmu séreignalífeyrissjóðir
að þessu, bæði hjá verðbréfafyrir-
tækjum og bönkunum, og einnig hjá
lífeyrissjóðum sem hefðu verið að
stofna séreignadeildir. Einnig væru
dæmi um það að verðbréfafyrirtæki
byðu upp á bundna fjárvörslureikn-
inga til að fjárfesta í ákveðnum sjóð-
um, innlendum og erlendum. Öll
þessi form væru hins vegar háð fyr-
irfram samþykki ráðuneytisins.
Um samanburð á séreignalífeyris-
sparnaði annars vegar og þess að
nýta sér afslátt til hlutabréfakaupá
hins vegar, sagði Gunnar varðandi líf-
eyrisspamaðinn, að fólk fengi að
draga 2% frá launum, fengi til viðbót-
ar 0,2% framlag og sparaði sér fjár-
magnstekjuskatt til viðbótar meðan á
ávöxtun stæði og það hefði
einhvern tíma þótt ein-
hvers virði. Síðan væri
spurning um skattprósent-
una þegar til útgreiðslu
kæmi, sem væri ekki vituð.
Hvað hlutabréfaafsláttinn
varðaði hins vegar væri
þak á því hvað fólk gæti keypt mikið^
og notið afsláttar, en það væri alveg
rétt að það væri óhemju hagstætt
spamaðarform.
Fram kom einnig að aðilar á fjár-
magnsmarkaði sem voru á fundinum
voru sammála um mikilvægi spai-nað-
ar og þess að fólk sýndi fyrirhyggju
hvað varðaði afkomu þegar til eftir-
launaáranna kæmi.