Morgunblaðið - 11.03.1999, Síða 26

26 FIMMTUDAGUR 11. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
I fangelsi hugans
í Borgarleikhúsinu verður í kvöld
frumsýnt leikritið Fegurðardrottn-
ingin frá Línakri eftir kornungan
breskan leikritahöfund, Martin
McDonagh, sem á tveimur árum
hefur orðið einn umtalaðasti og
þekktasti leikritahöfundur samtím-
ans, beggja vegna Atlantsála.
Hávar Sigurjónsson fylgdist með
og ræddi við leikarana og leikstjór-
ann að lokinni æfíngu.
í Connemara, afskekktu sveitahér-
aði á írlandi, þreyja mæðgurnar
Meg og Maureen Folan eilífan þorr-
ann; dóttirin Maui’een orðin fertug,
bitur og vonsvikin yfír því að sitja
uppi með umsjána yfir móðurinni, ill-
kvittinni nöldurskjóðu um sjötugt,
sem gerir sér upp veikindi og ýmsa
ógeðfellda kvilla til að halda
Maureen við efnið. Þó leikritið minni
um margt á verk írsku meistaranna
O’Casey, Synge, jafnvel Friel í
rustalegri persónusköpun og óhefl-
uðum samtölum, þá er höfundurinn
McDonagh greinilega af þeirri kyn-
slóð, sem tekur grimmd og geðveiki
fram yfir ljóðrænan texta og póli-
tíska undirtóna. Sem höfundi hefur
honum verið lýst sem eldfimri
blöndu af írskri leikhúshefð og nú-
tíma amerískri kvikmyndagerð í
anda Tarantinos og Scorsese.
„Það hefur nærri því komið okkur
á óvart hvað leikritið er gríðarlega
vel skrifað. Höfundurinn er svo ung-
ur og þetta er hans fyrsta leikrit en
það er ekki einni einustu setningu of-
aukið,“ segir María Sigurðardóttir
leikstjóri og leikararnir taka heils-
hugar undir það. Titill verksins,
Fegurðardrottningin frá Línakri, er
til marks um kaldhæðni höfundarins;
Meg situr og horfir á sjónvarpið alla
daga á meðan „fegurðardrottningin“
Maureen þornar upp og nærist orðið
eingöngu á hatri sínu og beiskju i
garð móðurinnar. Henni gefst mögu-
leiki á lausn þegar Pato Doo'ey biðm-
hana að flytjast með sér til Ameríku.
Hlutimir fara þó á annan veg og þai-
á Meg ekki hvað minnstan þátt og
bræði Maureen magnast
smám saman upp í geð-
veiki sem endar með
skelfingu.
Það eru leikkonurnar
Margrét Helga Jó-
hannsdóttir og Sigrún
Edda Bjömsdóttir sem
leika þessar ógæfusömu MEG Foley
mæðgur. Þær segjast um sínum.
fyrstar til að fallast á að
illskan í samskiptum
mæðgnanna sé ein af ráðandi til-
finningunum. „En þetta er líka leik-
rit um ástina og hvernig hægt er að
traðka í svaðið fallegustu tilfinning-
una sem til er af hreinni eigingirni,"
segir Sigrún Edda og líkir fyrsta at-
riði leikritsins við litla heimsstyi’j-
öld þar sem mæðgurnar berjast
með öllum tiltækum meðulum. „Og
það er bara byrjunin,“ bætir Mar-
grét Helga við. Illskan sprettur af
ótta og báðar eru mæðgurnar
hræddar við framtíðina. Meg óttast
mest að vera sett á gamalmenna-
hæli og Maureen óttast mest þá
framtíð sem blasir við að sitja yfir
Meg næstu tuttugu árin. „Ég ætla
að endast mjög lengi,“ segir Meg ill-
girnislega. „Ég hef bara kysst tvo
menn um ævina,“ segir Maureen
með eftirsjá. „Það var tveimur of
mikið,“ segir Meg og hefnir sín dag-
lega á dóttur sinni með því að hella
úr koppnum sínum yfir leirtauið í
eldhúsvaskinum. Pato Dooley kem-
ur sér fimlega undan að þiggja te-
bolla þegar hann uppgötvar hvernig
í pottinn er búið.
Pato Dooley er jafnaldri Maureen,
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
stjórnar af hörku úr ruggustóln-
Margrét Helga Jóhannsdóttir í
hlutverki sínu.
einlægur náungi sem vinnur í bygg-
ingarvinnu í London við ómann-
eskjulegar aðstæður. Þar snertir
höfundurinn á feimnismáli fyrir
bresk yfirvöld sem aldrei hafa viljað
viðurkenna að aðbúnaður írskra
verkamanna í Englandi hefur um
langan aldur verið fyiár neðan allar
hellur. Maureen hefur líka sögu að
segja af því er hún fór til Englands
25 ára gömul og skúraði gólf og þreif
klósett í Leeds. „Pato er raunveru-
lega hrifinn af Maureen og skrifar
henni bréf frá London þar sem hann
biður hana að koma með sér til
Boston í von um betra líf fyrír þau
bæði,“ segir Ellert A Ingimundar-
son sem leikur Pato. Hann sendir
Ray bróður sínum - leikinn af Jó-
hanni G. Jóhannssyni - bréfið og bið-
ur hann þess lengstra orða að koma
því persónulega í hendur Maureen.
Mikilvægi bréfsins fyrir framvindu
verksins er gríðarlegt og höfundur-
inn hikar ekki við að margundir-
strika mikilvægi þess í bráð-
skemmtilegu atriði milli Meg og Ra-
ys.
Það telst tæpast til frumlegustu
MAUREEN krefur Meg um sannleikann með því að skella hendi
hennar á heita eldavélarhelluna. Sigrún Edda Björnsdóttir og Mar-
grét Helga Jóhannsdóttir.
MAUREEN reynir að ganga fram af Meg þegar
Pato Dooley er í heimsókn.
hugmynda í leikritagerð að hengja
atburðarásina á afdrif sendibréfs, í
Þjóðleikhúsinu um þessar mundir
blaktir 100 ára gömul atburðarás
Brúðuheimilisins einmitt á innihaldi
bréfs. „Þetta er í rauninni gamal-
dags leikrit. Gamaldags í þeim
skilningi að það er byggt upp á
hefðbundinn hátt, persónusköpunin
er hefðbundin og umgjörðin sömu-
leiðis. En um leið er allt sem í því
gerist mjög öfgakennt," segir María
Sigurðardóttir leikstjóri. Hún segir
jafnframt að þau Steinþór Sigurðs-
son leikmyndar- og búningahönnuð-
ur hafi verið sammála um að búa
verkinu raunsæja umgjörð.
„Grimmdin sem birtist í samskipt-
um persónanna verður að mínu mati
miklu áhrifameiri og sannari ef bak-
grunnurinn er raunsær, fremur en
stílfærður leikhúsheimur,“ segir
María.
Þau rifja upp að í upphafi æfinga-
tímans hafi þau fengið sálfræðing til
að lesa leikritið með sér og meta
hversu trúverðugt samband mæðgn-
anna væri. „Hún sagði að þetta væri
ótrúlega sannfærandi samskipta-
mynstur sem þarna kæmi fram. Hún
var viss um að höfundurinn þekkti
svona fólk því annars gæti hann ekki
lýst því svo nákvæmlega,“ segir
María.
„Þær eru bara lokaðar inni í sínu
mynstri, sínum heimi, sem er mjög
þröngur og þær nærast á þessum
neikvæðu og sjúku samskiptum,"
segir Sigrún Edda. „Það sem ein-
kennir þetta fólk er framtíðarleysið
sem það býr við. Atvinnumöguleikar
eru engir, þeir sem eru á staðnum
eru þar af því að þeir komast ekki
burt. Slíkar aðstæður setja mai’k sitt
á fólk,“ segir María. Og þarf líklega
ekki að leita til írlands til að finna
hliðstæður við þannig búsetu- og at-
vinnuástand. „En ég held líka að
svona samskipti eigi sér stað í hús-
um hér í Reykjavík ekki síður en
annars staðar. Þetta er ekkert annað
en fangelsi hugans. Þröngsýni og
grimmd," segir Sigrún Edda.
„Kjarkleysi," bætir Ellert Ingi við.
Aðrir sem koma að uppfærslunni
eru þeir Kári Gíslason ljósahönnuður
og Baldur Már Arngrímsson hljóð-
meistari.
Fæddist fullskapað leikskáld
Honum hefur verið lýst sem
blöndu af Orson Welles, Mu-
hammed Ali og Liam Gallagher.
Sjálfur segist hann ekki sjá
ástæðu til að þegja yfir eigin
ágæti. „Ég kýs fremur Mu-
hammed Ali-aðferðina. Segðu öll-
um að þú sért bestur og stattu svo
við það.“ Þannig lýsir leikritahöf-
undurinn Martin McDonagh sjálf-
um sér sem fyrir tæpum þremur
árum var algjörlega óþekktur 25
ára gamall, ómenntaður atvinnu-
leysingi í Suður-London. í dag er
hann eitt þekktasta leikskáld á
Vesturlöndum sem náði þeim
sjaldgæfa árangri á síðasta ári að
tvö leikrita hans voru samtímis í
gangi í leikhúsum á Broadway í
New York.
McDonagh sló í gegn með meiri
tilþrifum með fyrsta sviðsverki
sínu, Fegurðardrottningunni frá
Línakri, en nokkur höfundur hefur
gert í bresku leikhúsi í langan
tíma. Hann hefur skrifað sex leik-
rit á þeim þremur árum sem nafn
hans hefur verið á lofti. Verð-
launaleikritið Fegurðardrottning-
una frá Línakri skrifaði hann að
eigin sögn á átta dögum og hafði
lítið fyrir því. „Það var ekkert mál,
eitt atriði á dag í átta daga.“ í öðru
viðtali sagðist hann hafa verið fjór-
ar vikur að skrifa það. Fegurðar-
drottningin frá Línakri er eitt
þriggja verka sem mynda þríleik,
hin tvö eru A Skull in Connemara
og The Lonesome West. Síðari tvö
leikritin hafa ekki fengið jafn góð-
ar viðtökur og Fegurðardrottning-
in enda nánast ómögulegt annað
en dala, svolítið eftir jafn ótrúlegar
viðtökur á íyrsta verki. Sjálfum-
gleði McDonaghs hefur orðið til
þess að gagnrýnendur eru sagðir
bíða með blóðbragð í munni eftir
að honum mistakist. Enn hefur
honum ekki mistekist og slapp
óskaddaður yfir hindrunina sem
gjarnan er sögð fylgja því að slá í
gegn með fyrsta verki og mis-
takast síðan að fylgja velgengninni
eftir með öðru verkinu. „Hann
fæddist í þennan heim fullskapað
leikskáld," segir Richard Eyre
sem var leikhússtjóri við breska
þjóðleikhúsið til 1997. Hinn þekkti
leikhúsfræðingur og gagnrýnandi
Robert Brustein í New York hefur
sagt að McDonagh sé....skærasta
stjarnan sem lýsi inn á leiksvið 21.
aldarinnar".
Hann hefur fengið orð á sig fyr-
ir að vera stóryrtur og orðhákur
hinn mesti. Hann varð frægur að
endemum þegar hellti sér yfir Se-
an Connery við afhendingu Even-
ing Standard-verðlaunanna 1996.
„Ljúfur sem lamb og mjög fær
fagmaður," segja samstarfsmenn
hans úr leikhúsinu sem hafa ekki
verið af verri endanum. Irska leik-
stýran Gari-y Hines valdi Fegurð-
ardrottninguna til sýningar úr
tugum handrita þegar Hines var
leikhússtjóri Druid-leikhússins í
Galway á írlandi. Hines fylgdi síð-
an verkinu til Royal Court-leik-
hússins í London þar sem það var
frumsýnt í mars 1996. Og í þriðja
sinn sviðsetti Hines Fegurðar-
drottninguna í Atlantic-leikhúsinu
í New York í febníar á síðasta ári.
Breska þjóðleikhúsið réð
McDonagh á höfundarlaun í eitt ár
1996 og afrakstur þess varð Aran-
þríleikurinn svokallaði sem dregur
nafn sitt af Ai-an-eyjaklasanum úti
fyrir ströndum írlands. Verkin í
þríleiknum heita The Cripple of
Inishmaan, the Lieutenant of Inis-
hmore og The Banshee of Inis-
heer. Leikstjórinn Nicolas Hytner
sviðsetti The Cripple á Cottesloe-
sviði þjóðleikhússins og var frum-
sýningin í janúar 1997.
McDonagh er fæddur í Suður-
London af írsku foreldri og uppal-
ÍRSKÆTTAÐI Ieikritaliöf-
undurinn Martin McDonagh.
inn þarj sjálfur hefur hann aldrei
búið á Irlandi og segist hafa lært
hina írsku mállýsku er hann skrif-
ar leikrit sín á af föðurbræðrum
sínum og öðru frændfólki í heim-
sóknum sínum til írlands. Sjálfur
talar hann með dæmigerðum
Lundúnahreim og þótti Lundúna-
gagnrýnendum sem leikið hefði
verið á þá er upp komst að
McDonagh var litlu írskari en
þeir. „Ég er sögumaður og skrifa
um írland eins og ég sé það fyrir
mér og því hefur verið lýst fyrir
mér,“ segir hann. Hann hætti í
skóla 16 ára gamall og hefur
lengst af verið atvinnulaus, lærði
leikritun af kvikmyndum af eigin
sögn, enda aldrei farið í leikhús og
aldrei lesið leikrit. Hann segist
halda upp á kvikmyndagerðar-
mennina Quentin Tarantino og
Martin Scorsese og skrifa í anda
þeirra. Gagnrýnendur hafa verið
tregir til að trúa þessari uppruna-
lausu sköpunarsögu leikrita-
skáldsins og segja hann örugglega
betur lesinn en hann vilji vera
láta. Bent hefur verið á að leikrit-
ið The Cripple of Inishmaan sé
hugvitssamleg blanda af verkum
írsku höfúðskáldanna þriggja
Synge, Casey og Yeats. „Aldrei
lesið neitt _ eftir þá,“ segir
McDonagh. „Ég fer sjaldan út og
sef mikið. Stundum hangi ég bara,
horfi klukkustundum saman út
um gluggann, horfi á fuglana eða
stari bara út í loftið.“ Hann segist
helst langa til að skrifa kvik-
myndahandrit en hefur til þessa
hafnað öllum tilboðum sem
streymt hafa til hans frá
Hollywood. Hann segist ætla að
nota sýningalaunin frá leikhúsun-
um til að framleiða eigin kvik-
mynd. Það á að verða írskur
„spaghetti-vestri".