Morgunblaðið - 31.03.1999, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
VIÐSKIPTI
MIÐVIKUDAGUR 31. MARZ 1999 17
Fjallað var um stöðuna á alþjóðlegum fjármagnsmörkuðum á ársfundi Seðlabanka Islands í gær
FINNUR sagði íslendinga geta verið
sátta við þann árangur sem náðst
hefur á fjármagnsmarkaði. Fjár-
málastarfsemi væri nú almennt við-
urkennd sem mikilvæg atvinnugrein í stað
þess að vera talin milliliður sem litlu skilar í
þjóðarbúið. Oflugur fjármagnsmarkaður væri
nauðsynlegur hlekkur í samkeppnishæfni at-
vinnulífsins og einn af gr'undvallarþáttum nú-
tíma efnahagslífs. Ráðherrann benti þó á að
þrátt fyrir að mikið hafí áunnist, þá væru fs-
lendingar að sumu leyti aftarlega í saman-
burði við nágrannalöndin og tiltók sérstaklega
þrjú atriði í því sambandi.
í fyrsta lagi nefndi Finnur takmarkaða og
frekar einhliða tengingu íslenska fjármagns-
markaðarins við erlenda fjármagnsmarkaði.
Fjármagn streymir úr landi í kaup á verðbréf-
um erlendis, sér í lagi frá lífeyrissjóðum. Pó
svo erlend fjárfesting hafi aukist í atvinnu-
rekstri hér á landi á síðustu árum, þá fjárfesta
útlendingar nánast ekkert í íslenskum verð-
bréfum. Einnig virðast einstaka atburðir úti í
heimi sem koma róti á fjármálamarkaði í
kringum okkur hafa takmörkuð áhrif hér á
landi enn sem komið er.
í öðru lagi benti Finnur á meiri vaxtamun
og kostnað hér á landi en þekkist í nágranna-
löndum okkar. A síðustu misserum hefur þó
orðið breyting þar á. Þannig minnk-
aði vaxtamunur banka og sparisjóða
verulega á síðasta ári. Kostnaður
banka og sparisjóða sem hlutfall af
vaxtamun og þjónustutekjum er hins
vegar enn mun hærri hér heldur en í
löndunum í kringum okkur. Hagræð-
ingar er því augljóslega þörf í grein-
inni og ef litið er til þróunar í Evrópu
undanfarið, þá má búast við að það sé
einungis tímaspursmál hvenær sam-
runahrina gengur yfir íslenskan fjár-
magnsmarkað.
Að lokum benti Finnur á stóran
hlut ríkisins á fjármagnsmarkaði.
Hann sagði að þó margt hafi gerst á
þeim vettvangi, þá ráði ríkið enn yfir
meirihluta í þremur af fimm stærstu
fjármálafyrirtækjunum en ljóst má
vera að það ástand er tímabundið.
Stöndumst ekki
sanmnburö við
nágrannalöndin
Viðskiptaráðherra telur að á næstu árum verði að fara
út í miklar laga- og skipulagsbreytingar á íslenskum
fjármagnsmarkaði. Þá telur hann mikilvægt að horft
verði til breytinga á lagaumhverfi sparisjóðanna sem
geri þeim kleift að laga sig að breyttum aðstæðum á
fjármagnsmarkaði. Elmar Gíslason fylgdist með árs-
fundi Seðlabanka Islands í gær.
Morgunblaðið/Þorkell
BIRGIR Isleifur Gunnarsson, seðlabankasljóri, sagði mikilvægt að ná tökum á viðskipta-
hallanum, á ársfundi bankans í gær. Sitjandi eru Olafur G. Einarsson, formaður banka-
ráðs Seðlabanka íslands, og Finnur Ingólfsson, viðskiptaráðherra.
Breytingar á
lausafj árreglum
Ekkert lát
á lítlánaaukiiingu
Finnur vék máli sínu að þeirri um- I
ræðu sem átt hefur sér stað um nýjar I
reglur Seðlabankans um lausafjár- I
skyldu og vexti sem bankinn greiðir I
viðskijitabönkum og sparisjóðum af I
bundnu fé. Hann sagði mikilvægt að
deilurnar á milli bankastjóra viðskiptabank-
anna og Seðlabankans verði farsællega til
lykta leiddar og vonandi að þær breyttu lausa-
fjárreglur sem Seðlabankinn kynnti í gær
stuðli að lausn málsins. „Hér skiptir tvennt
mestu máli. Annarsvegar er brýnt að draga úr
erlendum skammtímaskuldum lánastofnana.
Petta hefur Seðlabankinn ítrekað bent á og er
auðvitað sjónarmið sem ekki má líta fram hjá í
ljósi stöðu innlendra efnahagsmála og þeirra
kosta sem blasa við. Hins vegar þarf að gæta
þess að nýjar lausafjárreglur skaði ekki það
uppbyggingarstarf sem unnið hefur verið á
þessum vettvangi undanfarin ár. Verkefnið er
því alveg skýrt, þ.e. finna þarf leið til að draga
úr umræddum skammtímaskuldum án þess að
tefla í tvísýnu skilvh'kni fjármagnsmarkaðar-
ins,“ að sögn Finns.
„Utlánaaukning banka og sparisjóða á síð-
ustu tólf mánuðum er meiri en samræmst get-
ur stöðugleika í efnahagsmálum til lengi-i tíma
litið. Nýjustu tölur um útlánaaukningu benda
einnig til að ekkert lát sé á henni. Fjármálafyr-
irtæki þurfa að huga vel að gæðum útlána við
þær aðstæður sem nú ríkja. Við enim nálægt
toppi hagsveiflunnar eftir langvinnt hagvaxtar-
skeið. Pótt spár Þjóðhagsstofnunar og alþjóða-
stofnana bendi eindregið í þá átt að Islendingar
geti vænst áframhaidandi hagsældar á næstu
árum, og núverandi hagvaxtarskeið verði því
hið lengsta í sögunni, þá sýnir reynslan erlend-
is ft'á að bankar þurfa að fara að öllu með gát
þegar hagvaxtarskeið hefur staðið jafn lengi
yfjr eins og það hefur gert hér á landi.“
Lagabreytinga þörf
Mikilla laga- og skipulagsbreytinga er þörf
á íslenskum íjármagnsmarkaði á næstu árum,
að mati viðskiptsjráðherra. Petta á t.d. við lög
um viðskiptabanka og sparisjóði annars vegar
og lög um aðrar lánastofnanir hins vegar. í
þessu sambandi sagði Finnur sérstaklega
mikilvægt að horft verði til breytinga á
lagaumhverfi sparisjóðanna sem geri þeim
kleift að laga sig að breyttum aðstæðum á
fjái-magnsmarkaði. Þannig væri hægt að gera
breytingar á rekstrarformi þeirra, opna fyrir
möguleika til að auka eigið fé sparisjóða á
markaði og stækka hóp eigenda að sparisjóð-
SEÐLABANKI íslands tilkynnti í gær
uni breytingar á lausaíjárreglum lána-
stofnana sem tóku gildi 21. mars síðast-
liðinn og eru þær eftirfarandi:
Aðlögunartími að reglunum er lengd-
ur um 1 mánuð og verður fjórir mánuð-
ir. Þá er leyfilegt lausaíjárhlutfall á
fyrsta tímabili lækkað í -12% og mun
hækka um 3% mánaðarlega uns reglurn-
ar taka að fullu gildi 21. júli' næstkoni-
andi.
Takmarkanir á leyfilegri dagsstöðu
eru felldar niður.
Inniend og erlend lán við lánastofnan-
ir, sem upphaflega voru til lengri t.íma
en eins árs, teljast aldrei til lausafjár,
hvorki eigna né skulda.
Ónýttar erlendar veltilánaheimildir
teljast til lausafjár á móti erlendum
reikningsskuldum og nýttum erlendum
veltilánum, sem teljast til lausaskulda.
Millibankalán vegna afurðalána teljast
ekki til lauss Ijár þótt þau séu til 90 daga
eða skemmri tíma, enda liggi fyrir samn-
ingur um framhald slíkrar lánafyrir-
greiðslu.
Fyrsta útreikningstímabil samkvæmt
breyttum reglum verður frá 21. mars til
20. aprfl 1999.
Valur Valsson, bankastjóri íslands-
banka, segir að með þessum breyting-
um á lausafjárreglunum hafi Seðla-
bankinn komið til móts við sjónarmið
lánastofnana og tekið af reglunum
nokkra agnúa sem margir töldu óæski-
lega. „Mikilvægast er þó að Seðlabank-
inn er reiðubúinn til að hefja nú þegar
vinnu við þróun nýrra lausafjárreglna
sem geta leyst núverandi reglur af
hólmi. Eg vænti þess að sú vinna geti
hafist næstu daga.“
íslandsbanki
hækkar vexti
íslandsbanki tilkynnti í gær um hækk-
un vaxta á flestum tegundum inn- og út-
lána frá næstu mánaðamótum og nemur
hækkunin 0,1-0,35%.
I frétt frá bankanum er vísað til ný-
legrar vaxtahækkunar Seðlabankans og
nýrra lausafjárkrafna. Fram kemur að
þótt Seðlabankinn hafi breýtt þeim régl-
uin nokkuð frá fyrstu gerð, þá liggi nú
þegar fyrir að þær þrengi mjög að fjár-
magnsmarkaði og kalla á að bankarnir
dragi úr vexti útlána. Að mati forsvars-
manna íslandsbanka hafa aðgerðir
Seðlabankans framkallað nokkra hækk-
un markaðsvaxta og því ljóst að þær
hafa nú þegar tilætluð áhrif.
Að sögn Vals, er útlit fyrir nokkra
óvissu á markaði á næstunni. Islands-
banki mun fylgjast með þróun mála og
breyta vöxtum aftur ef þurfa þykir.
unum sem taki þátt í rekstri þeirra á við-
skiptalegum forsendum.
Onnur lög sem þarfnast endurskoðunar á
næstu árum, með hliðsjón af breyttum að-
stæðum, eru t.d. vaxtalög, lög um verðbréfa-
sjóði og lög um Seðlabanka íslands. Á öðrum
sviðum þar sem þróunin er hröð þarf að setja
ný ákvæði í lög, t.d. um rafeyri. Jafnframt tel-
ur Finnur mikilvægt að sátt náist um skipulag
greiðslumiðlunar í landinu og settar verði
hlutlægar reglur um aðgang að greiðslumiðl-
unarkerfum.
Yfir 5% hagvöxtur
Hagnaður af rekstri Seðlabankans á síðasta
ári var liðlega 1,5 milljarðar króna. Talsverður
hluti hagnaðarins stafaði af breyttri aðferð við
færslu erlendrar verðbréfaeignar bankans
sem nú er færð á markaðsvirði. Skattgreiðsla
bankans til ríkissjóðs nam liðlega 500 milljón-
um króna, þannig að hagnaður eftir skatta
nam tæpum einum milljarði. í lok ársins námu
gengisbundnar erlendar eignir um 40% af
heildareignum bankans og skuldir í erlendum
gjaldmiðlum um 16% af heildarskuldum.
I ræðu Birgis Isleifs Gunnarssonar, seðla-
bankastjóra, kom fram að hagvöxtur hér á
landi mældist yfir 5% á síðasta ári, þríðja árið í
röð, sem er einstakt meðal iðnríkja, en í evru-
löndum er áætlað að hagvöxtur hafi
verið 2,9% á síðasta ári og 3,9% í
Bandaríkjunum. Hagvöxturinn hér á
landi var í meginatriðum knúinn
áfram af stóraukinni innlendri eftir-
spurn, bæði fyrirtækja og heimila.
Launahækkanh- á árunum 1997 og
1998 leiddu til þess að ráðstöfunar-
tekjur jukust verulega, atvinna jókst
og skattalækkanir komu einnig til. I
heild er talið að kaupmáttur ráðstöf-
unartekna á mann hafi vaxið um 9% á
árinu. Einkaneysla jókst hins vegar
enn meira eða um 11%. Þessu til við-
bótar jókst fjárfesting í íbúðarhús-
næði um rúmlega 5% í framhaldi af
samdrætti á árinu 1997. Heimilin
fjármögnuðu því aukna neyslu og
fjárfestingu að hluta með lántökum,
og jukust skuldir heimilanna um
14,1% frá upphafi til loka ársins.
Birgir Isleifur sagði að þrátt fyrir
öran vöxt eftirspumar, miklar launa-
hækkanir tvö síðustu ár og minnk-
andi atvinnuleysi, þá hafi verðbóiga
verið mjög lítil á árinu. Vísitala
neysluverðs hækkaði aðeins um 1,3%
á síðasta ári, en hækkun frá fyrra ári
var 1,7%. Hann sagði ljóst að án að-
haldssamrar stefnu í peningamálum, þá hefði
verðbólga orðið meiri. Spá Seðlabankans í
janúar gerir ráð fyrir því að verðbólga verði
1,9% milli ára, en 2,2% frá upphafi til loka
þessa árs. Áfram eru því horfur á lítilli verð-
bólgu.
Viðskiptahalli jókst verulega frá fyrra ári
og enginn vafi á því, að mati seðlabankastjóra,
að mikilvægasta verkefni hagstjórnar í náinni
framtíð er að koma böndum á hann. „Ljóst er
að tímabundnar ástæður hafa nokkru ráðið
um halla ársins 1998. Par má nefna flugvéla-
viðskipti, birgðasöfnun álvera og innflutning
fjárfestingarvöru í tengslum við stóriðju og
virkjanaframkvæmdir á árinu. Ætla má að um
40% viðskiptahallans eigi rætur í slíkum þátt-
um sem líklegir eru til að skila auknum út-
flutningi í framtíðinni. Eftir standa þá um 20
milljarðar króna sem nauðsynlegt verður að
bregðast við svo komist verði hjá því að lang-
tímajafnvægi raskist í þjóðarbúskapnum,“ að
sögn Birgis ísleifs.
„Þjóðhagslegur sparnaður á íslandi er með
því lægsta sem gerist meðal þróaðra ríkja og
var á síðasta ári 15,9% af landsframleiðslu.
Hlutfall fjármunamyndunar af landsfram-
leiðslu hefur hækkað töluvert á allra síðustu
árum og var í fyrra 22,3%. Þjóðhagslegur
sparnaður dugar því engan veginn til að fjár-
magna fjárfestinguna.“
Lausafjárreglurnar
ekki til vinsælda fallnar
I ræðu sinni fjallaði Birgir Isleifur einnig
um nýju iausafjárreglur Seðlabankans, sem
hafa verið gagnrýndar allnokkuð. Hann sagði
alveg ijóst að!slíkar reglur væru ekki til vin-
sælda fallnar enda fela þær í sér aðhald, og
ljóst að sumar lánastofnanir a.m.k. þurfa að
taka sig verulega á til að uppfylla þær.
„Einnig var við því búist að viðskipti drægjust
saman á einhverjum mörkuðum, ekki síst
þeim sem hafa stuðst við skammtímalán er-
lendis. Markaðir sem byggjast á miðlun lausa-
fjár milli banka hafa einnig eðlilega dregist
saman á meðan bankar eru að átta sig á og
laga sig að hinum nýju reglum.“ Seðlabanka-
stjóri sagði hins vegar ekkert benda til annars
en að þau viðskipti falli að nýju í eðlilegan far-
veg að þeirri aðlögun lokinni."