Morgunblaðið - 31.03.1999, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 31. MARZ 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Nýjar bækur
• „SOURCES of Economic
'Growth er eftir dr. Tryggva
Þór Herbertsson dósent við
viðskipta- og hagfræðideild
Háskóla Islands og forstöðu-
mann Hag-
fræðistofn-
unar Há-
skóla Is-
lands.
I kynn-
ingu segir
að hagvöxt-
ur sé lík-
lega eitt af
mikilvæg-
ustu rann-
sóknarefn-
um nútíma
hagfræði. Að leita ástæðna
þess að framleiðsla á mann
var 48 sinnum meiri í Banda-
ríkjunum en í Chad árið 1992
eða hvers vegna árlegur vöxt-
ur vergrar landsframleiðslu á
mann í Síngapúr var 6,3% að
meðaltali árin 1960-1992 en -
2,1% í Madagaskar á sama
tímabili sé áhugavert rann-
sóknarefni. Hvemig stendur
á því að lönd rísa úr blárri fá-
tækt og verða afar auðug, eða
öfugt? Hvaða hlutverki gegn-
ir hagstjórn í slíkri þróun?
Skiptir e.t.v. öllu máli að lönd
hafí yfír að ráða gnægð nátt-
úruauðlinda og séu vel stað-
sett landfræðilega? Spurning-
ar sem þessar era allt of víð-
feðmar að mati höfundar.I
staðinn reynir hann að fjalla
um afmarkaðri spurningar
sem era tengdar viðfangsefn-
inu, s.s. hvernig hagvöxtur
ræðst af menntun, verðbólgu,
gnægð og stjórnun náttúru-
auðlinda.
Útgefandi er Háskólaútgáf-
an. Bókin er 134 bls. og með
atriðaorðaskrá. Verð 2.900 kr.
Tónverk eftir Atla Ingólfsson frumflutt á tónlistarhátíð í Berlín
Arditti-strengj akvartett-
inn lék fyrir fullu húsi
NÆR tíu ár eru liðin frá falli
Berlínarmúrsins. Berlín telst
nú til helstu stórborga Evr-
ópu og óhætt er að fullyrða að að-
dráttarafi hennar byggist fyrst og
fremst á stórkostlegu menningarlífí.
„Die Musik-Biennale“, sem er al-
þjóðleg samtíðartónlistarhátíð, var
nú haldin í 17. skipti og sannaði enn
og aftur að hún er ómissandi þáttur í
menningar- og listalífi borgarinnar.
Dagskráin var að vanda fjölbreytt.
Hinar heimsþekktu sinfóníuhljóm-
sveitir borgarinnai' héldu stórtón-
leika og frumflutt voru verk ungra
höfunda frá öllum heimshornum. Að
þessu sinni var boðið upp á frum-
flutning alls 30 verka á aðeins tíu
dögum. Flest þeirra voru samin sér-
staklega að beiðni aðstandenda há-
tíðarinnar.
Síðan 1993 hefur verið lögð
áhersla á að kynna hvert ár einn
áratug tónlistarsögunnar eftir 1945.
I ár lýkur verkefninu með tónlist
áttunda áratugarins. Þýðingarmikil
verk úr austri og vestri voru flutt og
oftar en ekki er um helmingur
áhorfenda að kynnast verkunum í
fyrsta skipti. Attundi áratugurinn
var mjög mikilvægur tími fyrir
þýsku þjóðina. í stað heiftarlegra
átaka í orðræðu austurs og vesturs
einkenndi hana vaxandi mai'gbreyti-
leiki og spenna á milli þjóðarhlut-
anna dvínaði til muna. Listamenn
bentu á hættuna sem fylgdi í kjöl-
farið, óhlutlægni og afskiptaleysi
eftir geðþótta hvers og eins þegar
allt virðist leika í lyndi. Tónskáld
sem sýndu þessari þróun andstöðu í
tónsmíðum sínum skipuðu þar af
leiðandi veigamikinn sess I dag-
ski'ánni í ár, þeir Helmut Lachen-
A nýafstaðinni tónlistarhátíð í Berlín var
tónverkið HZH eftir Atla Ingólfsson frum-
flutt af hinum kunna Arditti-strengj akvart-
ett. Rósa Erlingsdóttir kynnti sér dagskrá
hátíðarinnar og átti stutt spjall við Atla.
mann, Morton Feldman
og Luigi Nomo.
Fyrir unnendur nú-
tímatónlistar var tón-
leikaröð hins heims-
þekkta og vinsæla Ar-
ditti-str engj akvartetts
einn af hápunktum há-
tíðarinnar. Á þremur
dögum þrennir tónleik-
ar þar sem flutt voru
verk alls tíu tónskálda,
þar á meðal yerk Atla
Ingólfssonar. Ófáir nutu
þess kvöld eftir kvöld að
hlýða á nútímatónlist
samda sérstaklega fyrir
þessa fjóra listamenn.
Húsfyllh' var á öllum
tónleikunum og áheyrendur voru frá
sér numdir af snilld hljóðfæraleikar-
anna, sem var ákaft fagnað jafnt á
tónleikunum sem af gagnrýnendum
Berlínardagblaðanna sem einnig
fóru lofsamlegum orðum um tón-
skáldin. Atli Ingólfsson sagði það
vera gaman að flytja verk fyrir
áheyrendur sem auðsýnilega þekkja
til nútímatónlistar í borg þar sem
hún virðist tilheyi'a meginstraumi
menningarlífsins.
Tæknin er háþróuð, sem heyra má
á snilldarlegum heildarhljómi, en
áheyrandinn þekkir
vai"t einstök hljþðfæri
hvert frá öðru. í sam-
anbui'ði við hefðbundna
kvartetttónlist er tón-
listin mun fínlegri og
fyrir tilstilli ferundar-
og sexundarhljóma
myndast svifbraut
jafnra og stöðugra
tóna. Og í sömu andrá
hvínandi hljóð mismun-
andi tónbrigða. Tæknin
er allt í senn ríkari,
margbreytilegri og
flóknari, sem snertir
ekki aðeins flutninginn
heldur einnig tónsmíð-
ina sjálfa. Ef ekki er til
nútímakvartett getur tónskáldið
ekki samið fyrir hann og ef tónsmíð-
in er ekki fyrir hendi verður sömu-
leiðis ekld til kvartett. Að hann skuli
samt sem áður vera til er næiri því
ónáttúrulegt. I þeim skilningi er Ár-
ditti-strengjakvartettinn undur og
þannig var fjallað um hann í
berlínsku blöðunum.
Árið 1998 fagnaði kvartettinn 25
ára afmæli. Allt frá stofnun hans
1974 hefur hann notið heimshylli og
orðstírs sem snilldarlegur túlkandi
samtíðartónverka sem og verka frá
Atli Ingólfsson
fyrri hluta tuttugustu aldarinnar.
Flest þekktari tónskáld samtímans
hafa samið tónverk fyrir kvartettinn
en starfsferillinn státar af nöfnum
tónskálda eins og Femeyhough,
Nono, Stockhausen og Xenakis svo
einhver séu nefnd. Árið 1992 hlaut
kvartettinn hin eftirsóttu verðlaun
„International Music Critics Award“
og á komandi sumri verða hljóðfæra-
leikararnh' verðlaunaðir fyrir ævi-
starf sitt með tónlistarverðlaunum
E rnst-von-Siemens-sj óðsins.
Á fyrstu tónleikum Arditti-kvart-
ettsins var verk Atla Ingólfssonai’
HZH (Haut-Zunge-Herz - húð-
tunga-hjarta) frumflutt. Á sömu tón-
leikum lék kvartettinn verk hinna
þekktu tónskálda Estrada, Femey-
hough og Nono, sem öll voru samin á
áttunda áratugnum. HZH er fyrsta
verkið sem Atli semur fyrir strengja-
kvartett. Það var pantað af Biennale-
hátíðinni og sérsamið fyiTi' Arditti-
kvartettinn og er leikið á hefðbundin
hljóðfæri. En í fyrri verkum Atla hafa
tilraunir hans með samblöndun
hljóma ráfrænna og hefðbundinna
hljóðfæra hlotið mikla athygli. Atli
segh’ HZH vera einna mest mótað af
tungumálinu og mismunandi hljóðfalli
þess. „Ég ímynda mér landslag,
landslagið er sýn, ég reyni ekki að út-
skýra hana með orðum. Þá ímynda ég
mér hvemig þessi sýn er færð í orð
og hún verður að orðræðu. Orðræðan
þróast síðan í vers þar sem hún fær
eiginleika bragarháttai'ins. Á sama
tíma byrjar taktui'inn að hafa áhrif á
tungumálið. Ég ímynda mér hvemig
takturinn öðlast á vissum tíma eigið
líf og hann verður sterkaiá en tungu-
málið og að lokum að hreinu sálrænu
landslagi. Ég ímynda mér landslag...“
Leyndir draum-
ar rætast enn
LEIKLIST
Mögnleikhúsið við
II1 e in m
Leikféiagið Leyndir
draumar
HERBERGI 213
eftir Jökul Jakobsson. Leikstjórn og
leikmynd: Sigurþór Albert Heimis-
son. Búningar og leikmunir: Leyndir
draumar. Ljósahönnun: Geir Magn-
ússon. Ljós og hljóð: Gísli Bjöm
Heimisson. Leikendur: Guðjón B.
Óskarsson, Júlia Ilannam, Guðrún
Ágústsdóttir, Margrét J. Guðbergs-
dóttir, Sigrún Valgeirsdóttir, Ragn-
heiður Sigjónsdóttir. Fmmsýning
laugardaginn 27. mars
ÁÐUR en leiksýningin hófst var
lesið ávarp Vigdísar Finnbogadótt-
ur í tilefni þess að þennan laugar-
dag var dagur leikhússins um
heimsbyggðina alla. Þetta var
áheyrilega samið hátíðarávarp fyrir
alla og margt í því áreiðanlega satt.
Að fara í leikhús er nefnilega bráð-
nauðsynlegt fyrir andlega velferð
okkar, rétt eins og að stunda kynlíf.
Leikhúsi svipar til kynlífs að því
leyti að því oftar sem maður fer því
betra og því nauðsynlegra. Svo lítur
enginn mann homauga þótt maður
geri víðreist: sjái sem flest og sumt
undarlegt á mörgum stöðum, jafn-
vel á afskekktum tímum. Fjöllyndi
hugans grasserer í leikhúsinu og
frelsar.
Þetta frelsi þekkja þau í Leynd-
um draumum og skenkja áhorfend-
um með því að tileinka það sjálfum
sér á sviðinu. Herbergi 213 eftir
Jökul Jakobsson hentar þessum
hópi eins og hann var tiltækur núna
allvel (og áhugamannaleikhópum
yfir höfuð), ekki síst vegna þess að
ráðleysi á sviði sem á stundum og
eðlilega skilur áhugaleikara frá at-
vinnuleikaranum verður hér að
túlkunaraðferð á því annarlega and-
rúmi sem textinn býður heim. Ekki
svo að skilja að Leyndir draumar
deyi ráðalausir núna fremur en
fyrri daginn, því þessi uppsetning
er ein sú besta sem ég hef séð til
þeirra á undanförnum árum. Þeir
þrír leikarar sem mest mæðir á
standa sig með ágætum. Júlía
Hannam, betri hér en nokkru sinni
fyrr, nær að skapa bælda kvenper-
sónu sem er ekki öll þar sem hún er
séð og Guðjón B. Óskarsson er vel
vandræðalegur sem skipulagsfræð-
ingurinn sem ánetjast vef
þorpskvennanna og tvífari sósu-
gerðarmannsins sáluga, sem hlust-
aði á léttklassík og lét frá sér spak-
mæli á borð við: Óræfín eru ónumið
land. Og ekki bregst Guðrún
Ágústsdóttir í hlutverki móðurinnar
sem enn heldur í trosnaðan nafla-
streng sonar síns. Hún skapar trú-
verðuga „skvettu“. Þær sem með
veigaminni hlutverk fara mega
einnig una vel við sinn hlut.
Sigurþór Albert Heimisson leik-
stjóri gerði einnig leikmyndina.
Það er vel til fundið að hengja á
veggina þessar sóðalega væmnu
klisjumyndir sem Islendingar
keyptu áður fyrr til að hengja upp
á veggina hjá sér eftir viku fyllirí á
Majorku og halda að sé list. Þær
formgera tilfinningaklámið sem
Jökull veittist að og Leyndir
draumar afhjúpa svo ágætlega í
Möguleikhúsinu við Hlemm um
þessar mundir.
Guðbrandur Gíslason
Richard
Wagner-
félagið sýn-
ir Parsifal
RICHARD Wagner-félagið á Is-
landi sýnir á myndbandi óper-
una Parsifal eftir Hans-Jiirgen
Syberg frá árinu 1982 í Nor-
ræna húsinu laugardaginn 3.
apríl kl. 13.
Óperan Parsifal, var var síð-
asta verk Wagners, var frum-
sýnd í Bayreuth 26. júlí 1882 og
er eina verk hans sem skrifað
er sérstaklega fyrir Festspiel-
haus. Það var upphaflega
ásetningur hans að verkið yrði
einungis flutt einu sinni og að-
eins fyrir útvalda áheyrendur,
en hugmyndir hans þróuðust á
þann veg að Parsifal skyldi
endurfluttur á þriggja ára
fresti, en eingöngu í Bayreuth.
Bann Wagners við að flytja
Parsifal utan Bayreuth var
fljótt virt að vettugi og reið
Metropolitan óperan í New
York á vaðið með frumsýningu
sinni á aðfangadag árið 1903.
Þetta vakti mikla reiði Cosimu
Wagner, en upp frá þessu var
farið að sýna Parsifal víðar.
Parsifal er sunginn af Rein-
er Goldberg, Amfortas af
Wolfgang Schoene, Gurnem-
anz af Robert Lloyd, Klingsor
af Aage Hauglandl og Kundry
af Yvonne Minton. Leikarar
fara með hlutverk á skermin-
um að undanteknum Robert
Lloyd.
Kvikmyndin tekur 255 mín-
útur í flutningi. Sungið er á
þýsku en enskur skjátexti.
í hörðum heimi
KVIKMYNPIR
B í 6 h ö 11 i n, K i' i n g 1 a n
og Stjörnubíó
„PAYBACK" ★★★
Leikstjóri: Brian Helgeland.
Handrit: Helgeland og Donald E.
Westlake. Aðalhlutverk: Mel Gib-
son, Gregg Henry, Maria Bello,
Deborah Unger, William Devane,
Lucy Alexis Lui, James Coburn.
Warner Bros. 1999.
EINHVER harðsvíraðasta
sakamálamynd sem gerð var á
sjöunda áratugnum hét „Point
Blank“ eða Af stuttu færi eftir
John Boorman með Lee Marvin.
Hún olli nokkrum straumhvörf-
um með sínum andstyggilegu
persónum og frásagnarmáta sem
brotinn var upp með endurliti.
Leikstjóranum Brian Helgeland,
sem gerði handrit „L.A. Con-
fídential", og Mel Gibson tekst
með endurgerðinni „Payback" að
fanga hina móralslausu veröld
svika, ástleysis og óvinskapar
fyrri myndarinnar og bæta við
talsverðu af svörtum húmor.
Sagan er byggð á gamalli bók
eftir Donald E. Westlake sem
heitir „The Hunter" og það verð-
ur ekki annað sagt en hún gangi
í endurnýjun lífdaga á hvíta
tjaldinu.
Útlit myndarinnar, hið blá-
kalda, grófgerða og regnvota
borgarlandslag, þjónar vel þess-
um nútímavestra um gegndar-
lausa þrákelkni krimmans
Porters, sem svikinn hefur verið
af félögum sínum eftir vel
heppnað rán. Annar svikarinn er
eiginkona hans. Hinn er vinur
sem skilur hann eftir í blóði sínu
með tvö skot í bakinu. Porter
dregst aftur á lappir og fær bót
meina sinna og leitar þeirra sem
sviku hann og þess sem er mikil-
vægara honum en allt annað,
peninganna.
Hlutverkið, hin dæmigerða
harðhausarulla amerískra saka-
málasagna, klæðir Gibson vel.
Hann er rúnum ristur í andlitinu
eftir erfitt líf á jaðrinum og allt
sem hann gerir eins og felur í sér
dauðaósk; það er eins og honum
geti ekki staðið meira á sama eft-
ir öll svikin. I þessu finnur Gib-
son sitt granítandlit og leggui' til
atlögu við andstæðingana er
flestir þjást af uppblásnu egói.
Gregg Henry, sem kannski ein-
hverjir muna eftir sem syni Nick
Nolte í Gæfu og gjörvileika, er
stórkostlega bilaður sem ma-
sókisti með brenglað veruleika-
skyn, William Devane og James
Coburn, nýbakaður óskarsverð-
launahafi, eru valdsmannslegir
sem varðhundar Samsteypunn-
ar, óskilgreindra glæpasamtaka
borgarinnar og Kris Kristoffers-
son er glæpaforinginn en á svo-
lítið erfitt innan um sér mun
stórkallalegri leikara. Kvenhlut-
verkin era sömuleiðis ágætlega
mönnuð, Unger sem dóphaus og
eins konar femme fatale mynd-
arinnar og Maria Bello sem
kærasta Gibsons og Lucy Lui er
unaðsleg sem dýrvitlaus sadisti.
Þær gerast varla svartari fílm
noir sögurnar en þessar eða
skemmtilegi-i. Höfundarnir
sáldra niður húmornum á réttu
stöðunum svo hún verður næst-
um því að skopstælingu á harð-
hausamyndum. Með því að feta
þá mjóu línu hefur hún sigur.
Arnaldur Indriðason