Morgunblaðið - 31.03.1999, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
MIÐVIKUDAGUR 31. MARZ 1999 41
lags íslands árið 1966 og voru að-
eins 13 manns á stofnfundinum,
stærri var stétt jarðvísinda ekki á
þeim tíma. Þorleifur sat í fyrstu
stjórn félagsins og hefur æ síðan
verið einn virkasti félagsmaðurinn,
komið á allflesta fundi og yfírleitt
ekki látið fundarefnið athuga-
semdalaust fram hjá sér fara. A
þeim 33 árum sem félagið hefur
starfað hefur fjölgað í því um mm-
lega 200 manns og er það ekki síst
fyrir atbeina Þorleifs og samstarfs-
manna hans við Jarðfræðiskor Há-
skóla íslands að slík fjölgun gat
orðið. Er kennsla hófst í jarðfræði
við háskólann var Þorleifur einn
kennaranna og síðar prófessor. Þar
hefur hann starfað óslitið síðan,
þótt auk þess starfs hafí hlaðist á
hann ótal önnur störf á margvísleg-
ustu sviðum.
Þorleifur var ágætur kennari og
hafði bæði mikinn áhuga á starfí
sínu og á nemendum sínum, fylgd-
ist með þeim að námi loknu og
sagði ófáum til syndanna sem ekki
fóru rétt með „guðspjallið“ eða
settu fram órökstuddar fullyrðing-
ar sem honum líkaði ekki.
Störf Þorleifs í jarðfræði voru
einkum í jarðfræði kvarter-tíma-
bilsins, þ.e. síðustu tveggja milljóna
ára, en þá hafa skipst á ísaldir og
hlýskeið. Hann kortlagði sögu síð-
ustu ísaldar er jöklar fóru fyrir víst
að hopa fyrir um 10.000 árum síðan
og hafa fyrrum nemendur Þorleifs
síðan bætt við þá mynd, auldð og
lagað. Auk vinnu sinnar við jarð-
fræði hafði Þorleifur afskipti af um-
hverfismálum, félagsmálum og
ýmsum menningarmálum.
Við félagar í Jarðfræðafélagi Is-
lands höfum flestir verið nemendur
Þorieifs og sumir síðan samstarfs-
menn og munum nú sakna góðs og
tryggs vinar úr okkar röðum.
Stjórn Jarðfræðafélagsins vill fyrir
hönd félagsins þakka Þorleifi fyrir
ánægjulega samfylgd, mikið og
gott lífsstarf. Við vottum fjölskyldu
Þorleifs okkar dýpstu samúð á erf-
iðri stund.
Stjórn Jarðfræðafélags Islands.
Kveðja frá jarðfræðiskor
Með Þorleifi Einarssyni er geng-
inn einn af mætustu jarðfræðing-
um þjóðar vorrar. Hann var ákaf-
lega glöggur og kunnáttusamur
náttúruskoðari, minnugur með af-
brigðum og sérlega vel að sér í
sögu lands og þjóðar. Enda urðu
ferðalög með honum um landið
mörgum ungum manni ógleyman-
leg lífsreynsla og lærdómsrík. Þor-
leifur fylgdist mjög vel með í fræð-
unum en galt vai'hug við öllum
„kenningum" fyn- en hann taldi
þær hafa fengið staðfestingu. Þess
vegna komst „nýja jarðfræðin"
ekki inn í fyrstu útgáfur hans víð-
frægu kennslubókar sem kom út
fyrst 1968. Sú bók var frá upphafi
svo vönduð og vel skrifuð að hún er
enn, 30 árum síðar, afbragð ann-
arra kennslubóka í jarðfræði.
Nýjasta útgáfan kom út 1991, tals-
vert endurskoðuð og í litum. Flest-
um þeim sem þekktu Þorleif eða
unnu með honum er hann
harmdauði. Hann var liti'íkur mað-
ur, gat verið stríðinn og stundum
þótti manni hann nokkuð óbilgjarn
í málflutningi, en slíkir voru per-
sónutöfrar hans, ef hann vildi, að
ómögulegt var að vera reiður við
hann lengi. Hann var skemmtileg-
ur í samræðum, hvort sem var um
jarðfræðileg efni eða önnur, fróður
og með félagslega þroskaðar skoð-
anir - bar málstað náttúrunnar og
þeirra sem minna mega sín fyrir
brjósti. Náttúruvernd, eða tillits-
semi við náttúruna, var honum
mikið áhugamál, og eftir fráfall
Sigurðar Þórarinssonar fór Þor-
leifur fyrir jarðfræðingum á því
sviði.
Auk sinnar ágætu kennslubókar
og kennslustarfa við Háskólann
lagði Þorleifur mikið til íslenzkra
jarðvísinda með rannsóknum sín-
um, einkum loftslags- og gróður-
farssögu landsins á ísöld og nútíma.
Sumt af því tengdi hann sögu þjóð-
arinnar, eins og frjókornarann-
sóknirnar sem hann tók upp af tals-
verðu kappi á 7. áratugnum og kom
svo áfram til nemenda sinna við
Háskólann.
Þorleifi var ofarlega í huga hag-
nýti jarðfræðinnar sem honum
þótti skorta skilning á meðal ráða-
manna, og víst er að hann hefði
sómt sér vel sem jarðfræðingur á
verkfræðistofu við undirbúning og
eftirlit mannvirkja. En engu síður
sómdi hann sér sem háskólakennari
og rithöfundur, enda sagði Nóbels-
skáldið víst við hann eitthvað á
þessa leið þar sem þeir sátu báðir á
fundi í stjórn Máls og menningar:
„Hvað er svona ritfær maður eins
og þú að eyða tímanum í stjórnar-
fundi? Þú ættir bara að skrifa.“ -
Skáldið var kannski ekki rétti mað-
urinn til að tala svona!
Sjálfur á ég Þorleifi mikið upp að
unna frá þeim 35 árum sem liðin
eru síðan við kynntumst. Ekki sízt
gerði hann mér það vinarbragð að
kynna mig fyrir meginlandi Evrópu
og Evrópumenningunni, en honum
hafði þótt það allalvarlegur ljóður á
mínu ráði að hafa aldrei komið
austur fyrir Ermarsund. Hann
hvatti mig til að sækja um Hum-
boldt-styrk og fara í kennsluleyfi til
Þýzkalands, sem ég gerði og hef
jafnan síðan talið til ágætustu til-
viljana ævinnar.
Þorleifur Einarsson var val-
menni, gagnheiðarlegur og rétt-
sýnn. Eins og flestum sem fullorðn-
ir eru hafði honum orðið sitthvað
mótdrægt um dagana, og tekið því
misvel, en um þær mundir sem
hann dó virtist hann einmitt vera
sérlega sáttur við tilveruna og
hugsa gott til framtíðarinnar. Fyrir
hönd samstarfsmanna við jarð- og
landfræðiskor raunvísindadeildar
Háskólans færi ég ástvinum Þor-
leifs innilegar samúðarkveðjur um
leið og við þökkum honum fyrir
samfylgdina.
Sigurður Steinþórsson.
Kveðja frá nemendum
við jarð- og landfræðiskor
Háskóla Islands
í dag kveðjum við prófessor Þor-
leif Einarsson, mætan kennara og
fræðimann. Þorleifur var skipaður
prófessor í jarðfræði árið 1975 eftir
að hafa kennt við skorina síðan
1969. Ekki veit ég hve mörgum
verðandi jarð- og landfræðingum
hann kenndi um ævina en svo segir
mér hugur að hann gleymist okkur
öllum seint, svo minnisstæður per-
sónuleiki sem hann var. Þekking
hans á viðfangsefninu vai' með
hreinustu ólíkindum, enda var hann
ötull í rannsóknum sínum sem helst
beindust að loftslagssögu íslands á
ísöld og jarðlagafræði. Við nemend-
ur hans fengum oft að heyra
skemmtilegar sögur sem tengdust
rannsóknum hans og störfum hér
heima og erlendis og það er mikil
synd að honum skyldi ekki auðnast
að halda þeim áfram.
Það var ekki einungis á sviði
jarðfræðirannsókna sem Þorleifur
vann ómetanlegt starf. Hann lagði
metnað sinn í að vekja athygli
framámanna í atvinnulífinu á hag-
nýtu gildi jarðfræðinnar og skapaði
með því tækifæri fyrir unga jarð-
fræðinga til að nýta menntun sína í
starfi. Þannig má segja að hann
hafi fest störf jarðfræðinga í sessi
hérlendis og það ber að þakka.
Fyrst og fremst erum við, núver-
andi og fyrrverandi nemendur Þor-
leifs, slegin yfir fráfalli hans og
þakklát fyrir að hafa kynnst þess-
um merka manni sem átti svo stór-
an þátt í að móta fræðin sem við
stundum og hyggjumst stunda. Við
viljum votta honum okkar hinstu
virðingu og fjölskyldu hans og sam-
starfsfélögum vottum við okkar
dýpstu samúð.
F.h. Fjallsins, félags jarð- og
landfræðinema við HÍ.
Herdís Helga Schopka.
í dag kveðjum við Þorleif Ein-
arsson jarðfræðing. Lát hans kom
snöggt og öllum að óv.örum - en
þannig var Þorleifur, hann var sí-
fellt að koma á óvart.
Við stofnun Landverndar, land-
gi'æðslu- og náttúruverndarsam-
taka Islands árið 1969 var Þorleifur
einn þeirra frumkvöðla sem þar
áttu hlut að máli. Þeir áttu það allir
sameiginlegt að vilja auka land-
græðslu og náttúruvernd í landinu.
Þeim þóttu aðgerðir stjómvalda í
þá veru of hægar og máttleysisleg-
ar og vildu knýja fram hraðari að-
gerðir. Fyrir þeirra atbeina varð
m.a. hin svokallaða þjóðargjöf árið
1974 að veruleika. I þessu umhverfi
beitti Þorleifur þekkingu sinni á
náttúra landsins og hann lagði mál-
staðnum til krafta sína um langt
skeið. Fyrir honum var landvernd-
arhugsjónin ekkert afmarkað verk-
efni né tímabundið átak, heldur
ákveðin lífssýn.
Hann átti sæti í stjórn Land-
verndar frá upphafí og allt til ársins
1989 og var hann foimaður þeirra í
tíu ár. A þeim tíma var unnið að
fjöldamörgum málefnum náttúru-
verndar og landgræðslu og oft var
tekist hressilega á milli andstæðra
skoðana, því þannig er málum nátt-
úruverndar farið að þar er um sí-
fellda baráttu fyrir málstaðnum að
ræða. Oft er það þannig að þeir
sem fyrstir kveikja eldana fá ekki
notið þeiraa og þannig var um mörg
baráttumálin sem voru á borðum
Landverndar undir stjórn Þorleifs,
og sem þykja nú á dögum sjálfsagð-
ir og einfaldir hlutir. Af mörgu er
að taka en m.a. má minnast þess er
hann lagði mikla áherslu á í um-
ræðunni um aðgerðir í land-
græðslumálum þjóðarinnar að best
færi á að nota fjármuni almennings
til að styrkja bændur til upp-
græðslu svo þeir „gætu notað þekk-
ingu sína, reynslu og tæki milli
sauðburðar og sláttar“ til að græða
landið. Þá var þetta talað fyrir
daufum eyrum en í dag er raunin
önnur og hefur gamalt landvernd-
arfólk fagnað því, þar á meðal Þor-
leifur.
Ekkert mál innan náttúruvernd-
ar var það lítið að Þorleifur væri
ekki tilbúinn að Ijá því lið ef hann
gat. Ljúf og skemmtileg er sú
minning þegar jarðfræðiprófessor-
inn stóð í búðarglugga á miðjum
Laugaveginum umluktur alls kon-
ar sorpi, vegfarendum til mikillar
gremju, en þá var hann að vekja
athygli á því verkefni Landvernd-
ar sem hét „sorp, mengun og end-
urvinnsla“. Markmiðið var að
vekja fólk til umhugsunar um hvað
félli til af sorpi frá hverjum ein-
staklingi á ári. Þannig var Þorleif-
ur, blátt áfram, hlédrægur ef því
var að skipta; það var málstaður-
inn sem skipti máli, ekki persóna
hans.
Það var gott að leita ráða hjá
Þorleifí því að þekking hans á nátt-
úru íslands var yfirgripsmikil og
ítarleg. Hann skammaðist sjaldan
en þegar hann skaut upp annarri
öxlinni, ýtti henni fram, glettnis-
glampi kom í augun og hann sagði:
„Þetta er óhemju vitlaust." Þá var
eins gott að hugsa málin upp á
nýtt.
Eftir að Þorleifur hætti sem for-
maður Landverndar fylgdist hann
vel með samtökunum og sem fyrr
var hann boðinn og búinn til að
leggja góðum málum lið. Það var
mikið öryggi að vita af honum og
geta leitað til hans ef á bjátaði.
„Hvað segir Landvernd núna?“
sagði hann þegar hann leit inn á
Skólavörðustígnum og þá var farið
hressilega yfir allt sviðið, málin
rædd og gengið í smiðju hans.
Þorleifur var baráttumaður í
orðsins fyllstu merkingu, hvort sem
það var fyrir bættum hag þeirra
sem minna mega sín eða fyrir hag
Islands sem hann unni svo heitt.
Island var hans land, það átti
hug hans og elsku. Þorleifur var
eins og landið, fullt af andstæðum,
fjölbreytileika lífsins og átökum -
hrjúft á yfirborði, undir niðri ólg-
andi kvika sem gat brotist út við
ólíklegustu aðstæður en jafnframt
svo undurblítt og gjöfult þegar bet-
ur var að gáð.
Eg þakka Þorleifi samfylgdina á
grýttum vegi náttúra- og umhverf-
isverndar, og ástvinum hans votta
ég samúð mína. Blessuð sé minning
hans.
Auður Sveinsdóttir.
Þeir fræðimenn, sem koma þekk-
ingu sinni og hugmyndum á fram-
færi með svo einföldum og auðskilj-
anlegum hætti, að jafnvel leikmenn
skilja hvað þeir eru að fara, era oft-
ar en ekki vanmetnir og jafnvel öf-
undaðir af starfsbræðram sínum.
Eins kemur fyrir, að menn ofmeta
fræðimenn sem í raun ekki kunna
til hlítar sitt fag en slá um sig með
óskiljanlegum kenningum og orða-
gjálfri. Þorleifur Einarsson pró-
fessor tilheyrði fyrri hópnum. Bók
hans Jarðfræði íslands, saga bergs
og lands, sem við lásum í þriðja
bekk MR, er lýsandi dæmi um
hvernig á að skrifa kennslubók í
raunvísindum. Það var fyrsta
kennslubókin sem samin var í jarð-
fræði frá því að Guðmundur G.
Bárðarson gaf út bók sína árið
1921. I inngangi bókar sinnar vitn-
ar Þorleifur í Konungs skuggsjá
þar sem svo segir: „Þar er og
mannsins náttúra að forvitna og sjá
þá hluti, er honum eru sagðir, og
vita, hvort svo er, sem honum var
sagt, eða eigi.“ Þorleifur taldi, að
jarðfræðinni svipaði um margt til
sagnfræði þótt hún teldist til raun-
vísinda og yrðu því ályktanir og
túlkanir því oft persónubundnar.
Hans skoðanir fóru ekki ávallt sam-
an við skoðanir annarra.
Það var ómetanlegt að fá að
kynnast Þorleifi í ferð jarðfræði-
nema til Noregs vorið 1981. Nokkr-
ir makar jarðfræðinema slógust í
hópinn og sáu hreint ekki eftir því.
í þessari ferð kynntumst við Þor-
leifi vel. Hann var frábær leiðbein-
andi, góður félagi, mikill gleðimað-
ur og hrókur alls fagnaðar. Það var
upphafið að áralangri vináttu og
margar urðu spjallstundirnar
seinna yfir kaffibolla á skrifstofu
hans í Jarðfræðihúsinu. Það var
einnig gaman að hitta Þorleif á
fórnum vegi. Hann gaf sér alltaf
tíma til að spjalla um lífið og tilver-
una og hafði mjög ákveðnar skoð-
anir á hlutunum. Hann var mjög
fróður um menn og málefni, í senn
skemmtilegur, fordómalaus og hlýr
í viðmóti. Það er mikil eftirsjá að
Þorleifi Einarssyni, bæði sem per-
sónu og fræðimanni. Hann var að
ýmsu leyti á undan sinni samtíð og
hafði mikinn áhuga á tengslum
jarðfræðinnar við aðrar óskyldar
fræðigreinar svo sem læknisfræði,
þ.e. geomedicine. Með Þorleifí Ein-
arssyni fer mikill vísindalegur fróð-
leikur og mannvit. Við hjónin vott-
um fjölskyldu hans okkar dýpstu
samúð.
Elinóra Inga Sigurðardóttir
og Júlíus Valsson.
Veturinn 1968-9 gekk hljóðlátur,
rauðbirkinn maður inn í kennslu-
stofu okkar jarðfræðinema á fyrsta
ári, kynnti sig og fór að tala um
jarðsögu Islands. Ekki var fyrir-
lesturinn á námsskránni þennan
fyrsta vetur, sem jarðfræði var
kennd við verkfræði- og raunvís-
indadeild, en Þorleifur Einarsson
hafði þó átt hlut að undirbúningi
námsbrautarinnar. Fyrr en varði
var strandlengjan við vestanvert
Tjörnes og saga jarðlaganna þar
komin á töfluna og vafðist ekki fyr-
ir þessum forfallakennara. Seinna
fengum við nemendurnir að kynn-
ast yfirburða þekkingu Þorleifs á
sögu bergs og lands í námi og sum
okkar einnig í starfi. Þorleifur lagði
sig fram um að greiða götu nem-
enda til framhaldsnáms, hvarvetna
virtist hann þekkja vel til erlendra
háskóla og var ólatur að hvetja
nemendur sína til menntunar. Mér
er Ijúft að minnast þess, að allt frá
námsáranum lagði Þorleifur mér
lið og ráð, bæði í námi og starfi.
Sumarið 1972 réðst ég sem aðstoð-
aimaður hjá honum, ferðinni var
heitið á Tjörnes i samfylgd er-
lendra jarðfræðinga, og rifjuðust
þar upp kennslustundir og rabb
milli nemenda og kennara, en úti í
náttúrunni vöknuðu einnig heillandi
spumingar. Þorleifur hafði ákaf-
lega gaman af ferðalögum og nátt-
úruskoðun og hafði næmt auga fyr-
ir samspili landsins og náttúraafl-
anna í tímans rás. Fyrir honum ’v
myndaði náttúran eina heild, eitt
smáblóm gat dvalið hugann jafn-
lengi og fallegur gígur eða foss.
Handtak hans var létt en hlýtt, vin-
samlegt en ekki krefjandi. Þannig
var viðhorf hans, jákvætt og velvilj-
að, og enginn þurfti að efast um að
hugur fylgdi máli. Hann lagði
mörgum góðum málefnum lið, bar-
áttan stundum erfið og siglt undir
áföllum, en kjölfestan var góð og
seinustu árin var brimgarðurinn að
baki.
Við ferðalok Þorleifs Einarsson-__
ar vil ég færa honum þakkir fyrir
samfylgdina. Öllum aðstandendum
hans votta ég djúpa samúð.
Jón Eiríksson.
Við atvinnudeild Háskólans
starfaði hópur náttúrufræðinga og
rannsóknarmanna í iðnaði um
miðja þessa öld. Þá var sú stofnun
miðstöð hinna ýmsu verksviða
raunvísinda og hagnýtra rann-
sókna á náttúruauðæfum landsins.
I þennan hóp kom Þorleifur Ein-
arsson, þá ungur námsmaður í
jarðfræði, og við það hófust okkar
kynni. Eg hafði áhuga á gi'óður-
sögu landsins og Þorleifur hafði
lagt stund á frjókornarannsóknir,
sem var þá ný tækni, til þess að
kanna plöntuleifar í jarðvegslögum
og varð lykill að upplýsingum um
gróðursögu. Við ræddum mikið um
þessi sameiginlegu áhugamál og
ferðuðumst talsvert saman um
landið og skoðuðum til dæmis forn
kornræktarsvæði. Þorleifur var þá
að vinna að doktorsverkefni sínu
um veðurfars- og gróðurbreyting-
ar að lokinni ísöld, en ritgerð um
það efni varði hann í Köln 1961.
Seinna urðum við nánir samstarfs- '
menn og þátttakendur í rannsókn-
um á Surtsey. Naut Þorleifur þess
að vera sá jarðfræðingur, er sá
goskeiluna hlaðast upp af yfírborði
sjávar og verða að eyju. Hann
fylgdist síðan grannt með fram-
vindu í uppbyggingu eyjarinnar og
ritaði um það bókina Gosið í Surts-
ey, sem út kom á fjórum tungu-
málum. Þorleifur var snemma
mjög glöggur á að lesa úr þeim
rúnum sem náttúruöfl hafa rist í
umhverfið á umliðnum öldum.
Varð hann því manna rýnstur á
þær umhverfisbreytingar, sem
orðið hafa hér um og eftir síðasta
jökulskeið. Þessi eiginleiki hans .
auk ritfærni varð til þess, að hann
gat auðveldlega samið um jarð-
fræði góða yfirlitsbók. Jarðfræði,
saga bergs og lands kom fyrst út
1968. Sú bók hefur reynst öllum al-
menningi haldgóð kennslubók í
jarðsögu, ekki síður en nemendum
í skólum.
Gamla atvinnudeildarhúsið varð
fljótt of lítið til að rúma aukna
starfsemi í náttúrufræðum og rann-
sóknum á sviði atvinnuvega. Ein-
stök verksvið dreifðust út um allan
bæ og ýmis sérsvið rofnuðu úr
tengslum við Háskólann. Margir
hafa saknað samvinnunnar á Há-
skólalóðinni. Þar áttu sér stað dag- .
leg skoðanaskipti manna á hinum •-
ýmsu sviðum raunvísinda. Þorleifur 7
var einn þeirra, sem hörmuðu
þessa sundrun, og minntist oft góðu
áranna í nábýlinu, þar sem hægt
var að deila geði við samstarfsmenn
annarra sviða.
Þorleifur var sífellt að glíma við
lausnir á einhverjum jarðfræðileg-
um viðfangsefnum og sem áhuga-
samur fræðari hafði hann unun af
því að miðla öðrum af þekkingar-
forðanum. Það gerði hann á sinn
eftirminnilega gamansama hátt.
Slíkum gefandi mönnum er gott að _
kynnast.
Eg sendi börnum Þorleifs og öðr-
um aðstandendum samúðarkveðjur
mínar.
Sturla Friðriksson.
• Fleiri minningargreinar um
Þorleif Einarsson bíða birtingar og
munu birtast íblaðinu næstu daga.