Morgunblaðið - 24.04.1999, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 24. APRÍL 1999 33
Nýir kostir í boði
I koraandi Alþingiskosningum er óvenju niikið um
ný framboð. Oft hefur verið reynt að binda enda á
sundrungu vinstriaflanna er hófst þegar konimún-
istar klufu sig út úr Alþýðuflokknum 1930. Árið
1938 gekk Héðinn Valdimarsson úr Alþýðuflokkn-
um til liðs við kommúnista og stofnaður var Sa-
meiningarflokkur alþýðu - Sósíalistaflokkurinn. Al-
þýðubandaiagið varð fyrst til sem kosningabanda-
lag Sósíalistaflokksins og Málfundafélags jafnaðar-
manna, sem starfaði undir forystu Hannibals Valdi-
marssonar árið 1956 en var gert að formlegum
stjórnmálaflokki árið 1968. Þá yfirgáfu Hannibal
Valdimarsson og Björn Jónsson Alþýðubandalagið _
og stofnuðu Samtök frjálslyndra og vinstrimanna.Á
níunda áratugnum varð Bandalag jafnaðarmanna
til undir forystu Vilmundar Gylfasonar. Undir lok
sama áratugar boðuðu formenn A-flokkanna, þeir
Jón Baldvin Hannibalsson og Ólafur Ragnar Gríms-
son, samstarf „Á rauðu ljósi“. í þingkosningunum
1995 klauf Jóhanna Sigurðardóttir Alþýðuflokkinn
og stofnaði Þjóðvaka. I Morgunblaðinu í dag er
fjallað um bakgrunn Samfylkingarinnar og þær
umræður og átök, sem staðið hafa innan þeirra
flokka og flokksbrota, sem standa að myndun henn-
ar siðustu árin.
I næstu viku verður fjallað um aðra nýja stjórn-
málaflokka, sem koma fram á sjónarsviðið í Alþing-
iskosningunum 8. maí n.k., bakgrunn þeirra og
stöðu svo og smáflokka á borð við flokk húmanista
og Kristilega lýðræðisflokkinn.
Morgunblaðið/Kristinn
HELSTU fulltníar samstarfsaðilanna þriggja í samfylkingarviðræðunum, Guðný Guðbjörnsdóttir,
Sighvatur Björgvinsson og Margrét Frímannsdóttir.
Draumurinn
hittir
veruleikann
Eftir áratuga samkeppni og heitingar þurfti að beita mikilli lagni
til að eyða tortryggni milli A-flokkanna. Aðdragandi samfylking-
ar Alþýðuflokks, Alþýðubandalags og Kvennalista var ekki áfalla-
laus. Kristján Jónsson ræddi við ýmsa sem að málinu komu.
MARGIR segja að það
sé ekki fyrr en 1997
sem ótviræð teikn
fari að sjást á lofti
um að gamall
draumur vinstrimanna rætist; efnt
verði til sameiginlegs kosninga-
bandalags félagshyggjufólks, jafn-
aðarmanna og kvenfrelsissinna í
Alþingiskosningunum 1999. Árið
1996 sendir flokksþing Alþýðu-
fiokksins frá sér ótvíræða yfirlýs-
ingu um samstarf félagshyggjuafl-
anna og næsta ár er Alþýðubanda-
lagið, sem hafði ályktað um sam-
starf 1995, einnig með skorinorða
yfírlýsingu þar sem orðið sameig-
inlegt framboð er jafnvel nefnt.
Kvennalistinn tók í sama streng á
landsfundi sínum um haustið.
En hvernig gengu viðræðurnar
milli A-flokkanna og Kvennalista
um samstarf? Flestir sem þar
komu við sögu eða fylgdust vel með
vilja halda nafnleynd. Sumir voru
opinskáir og einn sagðist sýna með
því hve viss hann væri um að
verstu erfiðleikarnir væru að baki.
Samfylkingin þyldi vel að rætt
væri um hindranirnar sem hefðu
orðið á vegi hennar.
Ótvírætt umboð Sighvats
Ljóst virðist af samtölum við al-
þýðuflokksmenn að þótt veruleg
toi-tryggni væri þar á bæ vildu
menn ganga langt og Sighvatur
Björgvinsson fékk í reynd ótvírætt
umboð 1996 til að leggja til sameig-
inlegt framboð.
„Það kom mér á óvart að margt
af eldra fókinu var ótrúlega já-
kvætt,“ segir Sighvatur. „Það hafði
vissulega áhyggjur af málum eins
og varnarmálum en jafnvel gamhr
og gegnir stjórnmálamenn sem
hafa staðið lengi í þessum slag milli
A-flokkanna eru mjög sáttir við
niðurstöðuna.
Minn gamli lærifaðir í flokknum,
Gylfi Þ. Gíslason, skipai1 heiðurs-
sætið á lista Samfylkingarinnar í
Reykjavík, það segir sína sögu.“
Menn segja Sighvat hafa unnið
markvisst. „Hann hófst strax
handa með viðræðum við Margréti,
dró úr umsvifum flokksins, áhersla
var lögð á að greiða skuldir, Al-
þýðublaðið lagt niður,“ segir al-
þýðuflokksmaður í Reykjaneskjör-
dæmi. „Þingflokkar Þjóðvaka og
krata voru sameinaðir og fólk búið
undir meiri uppstokkun. Sumum
fannst Sighvatur fara of hratt en
ég held að ekki sé hægt að segja að
hann hafi þurft að kvarta undan
skorti á stuðningi í flokknum. Það
var eining um markmiðið. Og Sig-
hvatur lagði allt undir, það kom í
ljós að hann hafði veðjað á réttan
hest þótt þetta liti oft illa út.
Kannski má segja að nauðsyn-
legt hafi verið, svona sálfræðilega,
að Alþýðuflokkurinn sýndi að al-
vara væri á ferð, flokkurinn stefndi
að því að leggja sjálfan sig niður
smám saman ef Samfylkingin
kæmist á koppinn. Einhver varð að
ríða á vaðið.“
Margrét Frímannsdóttir segist
hafa verið falið það verkefni á
landsfundi Alþýðubandalagsins
1995 að vinna að samfylkingu.
„Vinstrimenn hafa auðvitað fengið
áður gullin tækifæri til að samein-
ast, t.d. 1978. En við höfum alltaf
klúðrað þeim vegna þess að undir-
búningurinn hefur verið lítill og
menn hafa vaðið áfram, ætlað sér
of stóra hluti strax, kannski ekki
gefið sér nægan tíma og ekki sýnt
störfum og stefnu þeirra flokka og
samtaka sem um ræðir nægilega
virðingu."
Sumir segja að með formlegum
klofningi Alþýðubandalagsins sé
búið að gera þar ákveðna hunda-
hreinsun. Erfiðustu andstæðingar
Alþýðuflokksins í kvótamálum og
talsmenn hefðbundinnar framsókn-
arstefnu í t.d. byggðamálum séu
horfnir á braut. Er Sighvatur sam-
mála?
„Samfylkingin fylgir ekki fram-
sóknarstefnu í byggðamálum, það
er alveg ljóst," segir hann. „Við
viljum skoða þau mál frá nýju sjón-
arhorni vegna þess að þær aðgerð-
ir sem menn hafa notað hafa aug-
ljóslega ekki skilað árangri. En ég
vil ekki orða þetta þannig að þetta
sé einhvers konar hundahreinsun.
Steingn'mur og félagar hans tóku
sjálfir þá ákvörðun að vilja ekki
vera með, þeir voru ekki „hreinsað-
ir“„.
Sighvatur segir ennfremur að
Kvennalistinn hafi haft veruleg
áhrif á verkefnaskrána sem lögð
var fram fyrir skömmu.
„Til dæmis í jafnréttismálum
kynjanna og þá ekki síst í sam-
bandi við fæðingarorlof. En þær
höfðu einnig mjög sterkar skoðanir
í auðlindamálunum og voru okkur
Alþýðuflokksmönnum mjög sam-
mála í þeim málum. Við höfum
breytt okkar stefnu í virkjanamál-
um einfaldlega vegna þess að
heimurinn er ekki sá sami og hann
var, aðstæður hafa breyst. Virkj-
unaráform verður að endurskoða
til samræmis við nýja stefnu í um-
hverfismálum sem ekki síst tekur
tillit til hagsmuna fólks á norður-
slóðum."
Einn vandinn var að menn óttuð-
ust í báðum flokkunum að illt byggi
undir. Sumir viðmælendur úr báð-
um A-flokkum minntust á „Mann-
ránskenninguna" og „Landvinn-
ingastefnuna“. Var þá meðal ann-
ars átt við að kratar ætluðu sér
bara enn eina ferðina að næla sér í
einstaka liðsmenn Alþýðubanda-
lagsins, eins og oft áður í sögunni.
Sama undirhyggjan réði reyndar
hjá Alþýðubandalaginu þótt mögu-
leikarnir væri minni, sögðu menn.
Samstarfstalið og samfylkingar-
hugmyndirnar væru aðeins yfir-
skin. Báðir flokkarnir vildu auk
þess klófesta leifar Kvennalistans.
Alþýðubandalagsmenn veltu fyr-
ir sér mótleikjum, til vonar og
vara. Margrét Frímannsdóttir
lagði sig t.d. fram um að halda
góðri vináttu við Jóhönnu Sigurð-
ardóttur.
„Margrét taldi síðla árs 1997
ljóst að Alþýðubandalagið gæti
klofnað, samfylkingarhugmyndin
gæti samt strandað, meðal annars
vegna persónudeilna og hvar stæði
hún þá með nýjan vinstriflokk
Steingríms J. á bakinu? Hún vildi
eiga möguleika á að safna þá liði,
vildi ekki láta krötunum alla mögu-
leika eftir. Góðai- líkur væni á að
Jóhanna gengi til liðs við Alþýðu-
bandalag sem búið væri að losna
við gamla gengið, nú eða ný sam-
tök undir forystu Margrétar,"
sagði heimOdarmaður með rætur í
báðum A-flokkum.
En þrátt fyrir þetta virðist sem
Sighvatur og Margrét hafi fljótt
sannfærst um að sæmileg heilindi
væru í viðræðum þeirra. Hinn fyrr-
nefndi naut þess að hafa Alþýðu-
flokkinn tiltölulega óskiptan á bak
við sig. „Þetta fór í taugarnar á
mörgum. í Alþýðubandalaginu
sögðu sumir við Margréti að samn-
ingsstaða hennar væri allt of veik
þá stundina gagnvart krötunum
vegna úlfúðarinnar hjá okkur. En
hún hélt sínu striki, hún er
þrautseig,“ segir áhrifamaður í Al-
þýðubandalaginu.
Hitnar í kolunum
Margrét fékk öflugra umboð á
landsfundi haustið 1997 til að halda
áfram viðræðum en nú var orðið
ljóst að heitt var í kolunum í Al-
þýðubandalaginu og þá fyrst og
fremst í þingflokknum. Staðfesti
Ragnar Arnalds í samtali við blaða-
mann að sumarið ‘97 hefðu menn
áttað sig á að til átaka og jafnvel
klofnings gæti komið.
En málinu var frestað fram á
aukalandsfund sumarið 1998, þar
sem klofningurinn varð staðreynd.
Átök á landsfundinum 1997 um
auðlindamál tengdust að líkindum
deilunni um sameiginlegt framboð.
Margrét reyndi að treysta stöðu
sína og um leið rétta Alþýðuflokkn-
um sáttahönd með því að nálgast
flokkinn í þessum málaflokki.
Viðræðurnar héldu áfram og
haustið 1997 ákvað Kvennalistinn
að taka þátt í þeim.
Farin var sú leið vorið 1998 að
safna öllu sem sameiginlegt þótt í
stefnuskrám flokkanna tveggja og
Kvennalistans og á þeirri vinnu og
starfi málefnahópa byggðist mál-
efnaski-áin sem birt var sl. haust,
„Oskalistinn". Þótti ýmsum sem
þar væri enn þá fremur reynt að
breiða yfir ágreininginn en finna
málamiðlun.
„Stefnuskrá flokka, og það á við
alla flokka, er sambland af einstök-
um verkefnum, t.d. hver eigi að
vera skattleysismörk og þess hátt-
ar en einnig framtíðarmúsík, lýsing
á því þjóðfélagi sem menn vilja búa
í,“ segir Sighvatur. „Hún er því
uppsuða ólíkra viðfangsefna. Mál-
efnaskráin var þess konar sam-
bland og varð því svolítið grautar-
leg eins og önnur slík plögg.“
Samið var um samstarf þing-
flokkanna 1998-1999. En eftir var
erfiðara verkefni, nefnilega að
koma saman verkefnaskrá fyrir
næsta kjörtímabil. Lokaniðurstaða
í þri starfi birtist ekki opinberlega
fyrr en nú í apríl.
Á fundum formanna A-flokk-
anna, sem oft voru haldnir á skrif-
stofum þeirra í Austurstræti og
Vonarstræti, voru stundum fleiri
fulltrúar, meðal annaira Rannveig
Guðmundsdóttir og Svavar Gests-
son. Eftir að Kvennalistinn bættist
við voru þær Guðný Guðbjörns-
dóttir og Þórann Sveinbjarnardótt-
ir stundum á fundunum. Hins veg-
ar varð strax Ijóst að Þjóðvaki, sem
var nær allur genginn í Alþýðu-
flokkinn, fengi ekki aðild sem
formlegt „fjórða afl“. Jóhanna neit-
aði að ganga aftur í Alþýðuflokkinn
en fékk þó sem sárabót fyrir u.þ.b.
ári sæti í 10 manna stýrihópi sam-
fylkingaraðilanna þar sem annars
vora þrír fulltrúar frá hverjum.
Mun Margrét hafa lagt áherslu á
að Jóhanna mætti ekki einangrast
og ræddi málin við hana á einka-
fundum. Sighvatur var tortrygginn
á fundi með Margréti og Guðnýju í
árslok 1997 og spurði Margréti
hvort hún ætti í einhverju leyni-
makki með Jóhönnu. Það vildi
Margrét ekki kannast við.
„Og Kvennalistinn var beggja
blands. Hann var á móti því að Jó-
hönnu yrði hampað um of, taldi víst
réttilega að þá yrði hlutur hans
minni en ella. Guðný tók undir þá
skoðun að Jóhanna mætti ekki
„fara í fýlu“ en benti krötunum á
að Jóhanna væri þeirra Þjóðvaka-
vandamál. Sighvatur mun hafa ver-
ið reiðubúinn að veita Jóhönnu að-
ild að viðræðunum ef hún gæti
komið inn í þær á vegum Alþýðu-
flokksins með einhverjum hætti,“
sagði ónefndur heimildai-maður.
Erfítt að hundsa Jóhönnu
Staða Jóhönnu var sérkennileg í
öllu þessu ferli. Hún hafði of mikið
persónufylgi til að þorandi væri að
hunsa hana en var jafnframt víða
óvinsæl vegna þess sem kallað var
„stöðugur einleikur hennar í póli-
tík“.
Niðurstaðan vai'ð sú að bæði
Margrét og Sighvatur ræddu sam-
einingarmálin á einkafundum með