Morgunblaðið - 24.04.1999, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 24. APRÍL 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Faðmlag
við landið
Jón Leifs í Salnum
VORIN eru góður tími fyrir ljóð
og í viku bókarinnar þegar suin-
arið byrjar er tilvalið að gefa út
ljóðabók. Ein þeirra sem kom út í
vikunni heitir Blálogaland og er
eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur.
Hún er fædd 1973 og hefur áður
birt skáldskap í blöðum og tíma-
ritum og fengið fyrir hann viður-
kenningar. Þetta er fyrsta bók
Sigurbjargar.
Upphafsljóðið í Blálogalandi
heitir Föðurland og er svona:
„Landið þitt er snjó-
breiða / þú á gangi /
og ísbjörn í grennd."
Það gefur tóninn og í
ljóðununi sem fylgja á
eftir eru gjarnan
sterkar náttúrumynd-
ir og stundum ein-
hver grunur um
háska. Ljóðin kallast
á við norðlæga vetr-
arliti og dramatískt
veðurfar. Þau leika
með orð, eru einföld á
yfirborðinu og fáguð
en líka skapmikil.
„Bókin er dálítið
faðmlag við landið,"
segir Sigurbjörg þeg-
ar hún er spurð um
bókina. „En hér er ekki guðs-
græn náttúra þar sem horft er á
blómin vaxa heldur náttúra með
fjöllum, ís, snjó og himni. Bláloga-
land er að vissu leyti ísland. Eg
er mjög tengd íslensku landslagi.
Samanlagt hef ég búið í útlöndum
í um það bil tvö ár og þá hef ég
kannski skrifað tvö Ijóð á hálfs
árs fresti. Þegar ég bjó í Arabíu
var eyðimörkin ekki bara þar
heldur líka í höfðinu á mér. Þeg-
ar ég kom svo til íslands í frí
hljóp ég niður í fjöru og síðan
heim og byijaði að skrifa og
skrifa. Mig hafði einfaldlega vant-
að sjó og rok og liimin til þess að
komast í gang.
Ég byrjaði að skrifa þegar ég
var lítil og fram eftir aldri orti ég
heilu ljóðabálkana sem ég gaf
fólki við ýmis tækifæri, í afmælis-
gjafír og brúðargjafir. Bálkarnir
voru rígbundnir, með stuðlasetn-
ingu og rími. í fyrstu voru þeir
frumstæðir en svo fór ég að
kunna reglurnar og sætti mig
ekki við önnur ljóð en hin hefð-
bundnu. Seinna gekk ég svo í
gegnum einhvers konar trúskipti
og sá að ljóð þyrfti ekki rím til
þess að vera ljóð.
Mig langaði til að búa til fal-
TOMJST
Norræna húsið
GÍTARTÓNLEIKAR
Einleiksverk eftir Giuliani, Sor,
Legnani, Hiibler, Dowland, Britten,
Tarrega, Albeniz, Sörensen, Villa-Lo-
bos og Rojko. Magnus, Andersson,
gítar. Fimmtudaginn 22. apríl kl. 17.
SÆNSKI gítarleikarinn Magnus
Andersson hélt tónleika hér á landi
í fyrsta sinn í Norræna húsinu sum-
ardaginn fyrsta með mestmegnis sí-
gildum viðfangsefnum. Ekki þætti
manni ósennilegt, að þessi sérís-
lenzki tyllidagur, sem hvergi fyrir-
fínnst á almanökum annarra landa,
hafí haft sitt að segja um dræma að-
sókn; var hálfpínlegt að verða vitni
að því, að einn fremsti gítarleikari
Svía sem svo er kynntur skyldi að-
eins kalla fram fimmtán áheyrendur
að tveimur gagnrýnendum meðtöld-
um. En vonandi batnar staðan á
sunnudag, þegar Andersson mætir
aftur til leiks með nýrri dagskrá og
verkum eftir m.a. Karólínu Eiríks-
dóttur.
Það setti aukastrik í reikninginn
hvað fremur þurr salur Norræna
hússins gerir lítið fyrir veikróma
klassískan gítar, sem líklega þarf
lega bók og ef fegurðin er ein-
hvers staðar þá grunar mig að
liana sé að finna í sambandi gleði
og háska. Já og fegurðin er líka
alls staðar, ekki bara í síðkjólum
og kórónum á sviði. Fallegustu
ljóð sem ég hef lesið eru til dæmis
ort af ítölsku skáldi ofan í skot-
gröfum í fyrri heimsstyrjöldinni.
Hann var umkringdur látnum
mönnum og hélt sjálfur að hann
væri á sömu leið og þeir.
Ég er ekki berdreymin en ég
hef komist að því að
stundum yrki ég fyrir
hlutum. Ljóð verður
til og svo löngu síðar
upplifi ég sjálf að-
stæðurnar sem það
lýsti. En yfírleitt yrki
ég um það sem ég hef
þegar fundið, séð eða
reynt. Og oft er eins
og Ijóðið sé til áður
en það er ort og það
getur tekið mann
tíma að finna það.
Maður byijar og veit
að þetta á ekki að
vera svona og vinnur
þangað til að maður
finnur: Já, svona á
það að vera!
Eins og ljósmyndari framkallar
á pappír það sem hann sér þá
framkalla ég mína sýn eða hugs-
un með orðum á pappír. Og það
er ekki sama með hvaða orðum.
Það tekur mislangan tíma að
finna þau réttu. Sum ljóð eru eins
og polaroid-myndir, þau fram-
kallast strax, önnur þurfa miklu
lengri tíma.
Það er undarlegt að þurfa allt í
einu að svara því hvers vegna ég
skrifa. Hingað til hef ég bara
skrifað og aldrei velt því fyrir
mér hvers vegna ég get ekki
hætt. Af óútskýranlegum ástæð-
um hef ég vanið mig á að skrifa
Ijóð í stað þess að mála, syngja
eða tala út í eitt.“
För
Tálga sverð úr innvið
að höggva mér leið
gegnum skóginn
kannski
verð ég lögð í gegn fyrir vikið
kannski mæti ég gömlu ljóni
kannski er þetta ekki skógur
heldur runni
en allur er varinn góður
þorpsfíflið sver
allra hljóðfæra mest á góðri svörun
að halda, og hefði að því leyti verið
betra að nota t.a.m. litla kirkju,
Hafnarborg eða Hásali. A móti
komu munnlegar kynningar einleik-
arans, sem voru sérlega fróðlegar,
íbyggnar og vel orðaðar á skýrri
sænsku. Hlustendum var þannig,
við forkynningu á Tilbrigðum
Mauros Giulianis um stef eftir
Hándel Op. 107 („The Harmonious
Blacksmith"), gerð grein fyrir út-
hverfa og glæsilega ítalska gítar-
skólanum, sem staðið hefði í skugga
hins mun þekktari en hlutfallslega
íhugulli spænska stíls, allt frá því er
Segovia dró götuhljóðfærið inn í
konsertsalina. Tilbrigðin voru alls
fimm, útheimtu mikla fími, og And-
ersson dró hvergi undan hraða, þótt
kostaði smá fúsk á stöku stað. Tveir
menuettar eftir Fernando Sor voru
síðan leiknir af þokka, en hefðu
mátt sitja aðeins betur í rytma. Tvö
örverk komu næst, „Capriccio" eftir
TOMLIST
Salurinn
KAMMERTÓNLEIKAR
Sigrún Eðvaldsdóttir, Finnur Bjarna-
son, Marta Haildórsdóttir, Orn Magn-
ússon og Camerarctica kvartettinn
skipaður Hildigunni Halldórsdóttur,
Sigurlaugu Eðvaldsdóttur, Guðmundi
Kristmundssyni og Sigurði Halldórs-
syni fluttu tónlist eftir Jón Leifs.
Fimmtudagskvöld kl. 20.30.
1. MAÍ næstkomandi verða liðin
hundrað ár frá fæðingu Jóns Leifs.
Þess verður minnst með ýmsu móti;
Kammersveit Reykjavíkur, Sinfón-
íuhijómsveit Islands og fleiri halda
tónleika til að minnast tónskáldsins.
Fyrstu afmælistónleikarnir voru í
Salnum að kvöldi sumardagsins
fyrsta. Þar lék Camerarctica kvar-
tettinn Variationi pastorale, eða Til-
brigði við tema eftir Beethoven frá
þriðja áratugnum, í útgáfu tón-
skáldsins fyrir strengjakvartett, og
kvartettinn E1 Greco frá miðjum
sjöunda áratugnum. Marta HaO-
dórsdóttir söng Þrjú kirkjulög op.
12 við sálma Hallgríms Pétursson-
ar, og Finnur Bjarnason söng Þrjú
sönglög op. 23 og Þrjá sögusöngva
op. 24 og lék Örn Magnússon með
þeim á píanó. Örn lék líka einleiks-
verk eftir Jón; Píanólög op. 2, Valse
lento, Prelúdíu og Ballöðu og
Strákalag op. 49. Þá lék Sigrún Eð-
valdsdóttir Studie op. 3 fyrir ein-
leiksfiðlu.
Það er ekki langt síðan Sinfómu-
hijómsveit Islands lék Variationi
pastorali fyrir hljómsveit. Það var
ánægjulegt að heyra nú kvartettút-
gáfu verksins, því sá búningur fer
verkinu talsvert betur. Engu að síð-
ur vantaði nokkuð á að flutningur
verksins væri eins og best verður á
kosið, hann var daufur og tilþrifalít-
ill, og vantaði nokkuð á snerpu.
Leikur Arnar Magnússonar í píanó-
lögum Jóns verður hins vegar ör-
ugglega lengi í minnum hafður. Þar
skein í gegn sú alúð og vinna sem
Örn hefur lagt í við að stúdera
þessa tónOst. Innrænn og fíngerður
Valse lento var sem kOðmjúkur
seiður í höndum Arnar, í þungstíg-
um marsi Islands farsælda fróns
magnaðist upp sterk og dramatísk
stígandi og í Ballöðu var einnig fal-
legt ris og mikil spenna þar til stef
Jóns sprakk út í tignarlegu niður-
lagi. Þetta var dýnamískur, yfirveg-
aður og fullkomlega músíkalskur
fiutningur. Marta Guðrún Halidórs-
dóttir söng Kirkjulög op. 12a við
sálma Hallgríms Péturssonar.
samstarfsmann Paganinis, Luigi
Legnani, og „Reisswerk" e. þýzka
módernistann Klaus Húbler er
frumflutt var í Darmstadt; hljóm-
laust en kostulegt skijáf um háls og
bak gítarsins, líkt og leikið væri af
fingrum og handarbaki fram.
Stokkið var aftur um fjórar aldir
að Fantasíu lútusnillingsins
Dowlands, sem Andersson lék mjög
vel með skýrum hermikontra-
punkti, og sem síðasta atriði fyrir
hlé fjaraði hið litríka en ögn lang-
dregna „Nocturnal“ Brittens fallega
út með tilvitnun í lag sama meist-
ara.
Barceiónumeistarinn Francisco
Tarrega var næstur á skrá með
þrem kunnum smáverkum, „La-
grima“ („Tár‘j, „Adelita" og
„Recuerdos de La Alhambra"; allt
ágæta vel flutt, einkum fyi'stnefnt,
sem streymdi flosmjúkt og syngj-
andi, þó að maður hafí heyrt sívirka
bakgrunnstremólóið við minning-
Rödd Mörtu er sem sniðin fyiir
þessi lög, björt og tær. Vængjaðar
melismur lagsins Vertu guð faðir
faðii' minn svifu hátt yfir minimal-
ískum og þungum fímmundar-
hljómum píanósins eins og andi sem
losnar úr viðjum efnisins. Allt eins
og blómstrið eina er hrífandi fallegt
í útgáfu Jóns. Þar er lagið flúraðra
en í þeirri útgáfu sem venjulega er
sungin, en þannig heyrði Jón það
sungið af gamalli konu á Vestur-
landi á árunum uppúr 1920. Upp,
upp mín sál er tígulegt lag, bjart og
rismikið. Marta söng iögin vel, en
einhvern veginn nær píanóið ekki
þeirri dýpt og þeirri þyngd, sem
orgel nær í flutningi þessara laga,
en þannig era lögin oftar flutt. Sig-
rún Eðvaldsdóttir lék Stúdíur op. 3,
Prelúdíu og fúghettu. Sígilt fonn
prelúdíu og fúgu er uppistaða þessa
verks, en rammíslensk fimmund er
uppistaða tónferlisins. Ef hægt er
að segja að verk sé „of mikið" spO-
að, þá átti það við um leik Sigrúnar.
Það vai’ of mikið í lagt, með heitu,
þungu víbrató og rómantískum
innileik. Kaldari og fjarlægari
stemmning og meiri yfirvegun er
meira í anda verksins. Þetta er auð-
vitað spurning um smekk í túlkun,
og sannarlega lék Sigifin verkið
mjög vel, þrátt fyrir þessa skoðun
gagnrýnanda. Finnur Bjarnason og
Örn Magnússon fluttu tvö sett af
söngvum, Þrjú sönglög op. 23 við
ljóð Sigurðar Grímssonar og Hall-
dórs Laxness og Þrjá sögusöngva
við kvæði úr Egils sögu, Kormáks
sögu og Njálu. Túikun Finns á
þessum hljómrænu og hljómmiklu
lögum var gríðarlega sterk og fal-
leg, og samspO þeirra Arnar frá-
bært.
Síðustu tvö verkin á efnisskránni
vora frá síðustu árum tónskáldsins,
Strákalag op. 49 frá 1960 og Þriðji
strengjakvartett Jóns, E1 Greco frá
1965. Örn Magnússon lék Strákalag
af miklum þrótti. Verkið er byggt á
stefi sem Jón samdi í rímnalagastfl,
og það er síðan útfært í tilbrigðum.
Hrynjandi verksins er sterki þráð-
urinn, hinn þungstígi, þjóðlegi slag-
ur í taktinum 1, 2, 3, 4 - 1, 2, 3 - 1,
2, 3, 4 - 1, 2 eins og mörg þeirra
þjóðlaga sem Jón Leifs notaði mest
í verkum sínum. Lokaverkið á efn-
isskránni, kvartettinn E1 Greco, er
byggt á áhrifum þeim sem Jón
Leifs varð fyrir ei' hann kynntist
verkum spænska málarans E1
Greco. Þetta er eitt magnaðasta
verk Jóns, stíllinn fullþroskaður og
verkið hlaðið höfundareinkennum
hans. Verkið var ágætlega leikið, en
það vantaði herslumun að það næði
arnar úr Ljónagarðinum í Al-
hömbru leikið stöðugi-a en þetta.
Umritun Tarregu á Sevillu, píanó-
stykki Albeniz, var sennilega full-
hröð og varð fyrir vikið að sæta
nokkrum óróleika. Hið örstutta
„Angelús Waltz“ eftir Danann Bent
Sörensen einkenndist af tvírödduð-
um tremólóum og komst vel til
skila. Heitor Villa- Lobos var öðrum
fremur sá „er kom gítarnum til að
syngja“, og var það sannmælt um
túlkun Anderssons á frægu Forspili
nr. 1 í valstakti og um líðandi niður-
lag hinnar annars fremur hvössu
Æfíngar nr. 11. Hafði gítaristinn
sænski gott lag á að draga fram
„rómantísku bogana" sem hann
kallaði í tóntaki brasílska tónskálds-
ins.
Tónleikunum lauk með „Passing
Away“ slóvenska háðfuglsins Uros-
ar Rojkos, furðuáhrifamiklu nú-
tímaverki þrátt fyrir sáraeinfalda
grannhugmynd - sítrekað klukkutif
mflli tveggja strengja, þar sem
formbyggingin var reist á stöðugt
stigbreytandi litaáferð og dýnamík.
Lýsingin hljómar þurrpumpuleg, en
í hnitmiðaðri endursögn Anders-
sons á gítarinn var útkoman aOt
önnur - fersk og hugfangandi frá
upphafi til enda.
Ríkarður Ö. Pálsson
að kveikja þann neista sem í því
býr. Tii þess hefði þurft enn meiri
snei'pu og enn meiri dýnamík. Það
er sorglegt ef íslenskir tónlist-
arunnendur ætla að missa af því
tækifæri sem gefst um þessar
mundir, að heyra fjölmörg og fjöl-
breytt verk Jóns Leifs í flutningi
okkar bestu tónlistaiTnanna. Því
miður vora allt of fáir í Salnum
þetta indæla vorkvöld. Nú þegar
verið að draga mörg þessara verka
fram í dagsljósið eftir langa þögn
gefst það einstaka tækifæri að
heyi'a íslenska tónlistarmenn takast
á við og máta sig við þessi verk. Þar
er í raun verið að skapa mörgum
þeim verkum, sem hafa legið í
glatkistunni aOt of lengi, nýtt Of.
Bergþóra Jónsdóttir
VERK Daða Guðbjörns-
sonar sem sýnd eru á
Álftanesinu minna á vorið.
Daði Guð-
björnsson sýn-
ir á Alftanesi
DAÐI Guðbjörnsson sýnir
málverk í Haukshúsum á
Álftanesi 24. og 25. apríl. Daði
á rætur að rekja á Alftanesið
og ólst þar upp fram á ung-
lingsár.
Það er Lista- og menningar-
félagið Dægi-advöl á Álftanesi
sem stendur fyrir sýningunni.
Húsið er opið frá kl. 14-18
báða dagana.
Fiðlu- og
píanótónleikar
á ísafirði
SIGRÚN Eðvaldsdóttir fiðlu-
leikari og Selma Guðmunds-
dóttir píanóleikari halda tón-
leika í sal Grunnskólans á Isa-
firði á morgun, sunnudag, kl.
16-,
Á efnisski'á tónleikanna eru
sónötur fyrir fiðlu og píanó eft-
ir Robert Schumann og W.A.
verka eftir
Brahms,
Bartók og Jón
Leifs.
Frá árinu
1986 hafa þær
Sigrún og
Selma marg-
sinnis leikið
saman á tón-
leikum, bæði
hér heima og
erlendis, m.a.
héldu þær
tónleika í
Camegie Hall
árið 1995. Þær
hafa gefið út
tvær geisla-
plötur.
Sigrún Eð-
valdsdóttir
hefur hlotið
margs konar
fyrir leik sinn.
Hún starfar nú í Reykjavík
sem konsertmeistari Sinfóníu-
hijómsveitar íslands.
Selma hefur haldið fjölda
einleikstónleika hér heima og
erlendis og gefið út nokkrar
geislaplötur.
Tónleikarnir eru á vegum
Tónlistarí'élags ísafjarðar og
eru áski'iftartónleikar Tónlist-
arfélagsins.
Sigurbjörg
Þrastardóttir
Ferskt og
hugfangandi
Mozart, auk
Signín
Eðvaldsdóltir
' Selma Guð-
mundsdóttir
viðurkenningar
i