Morgunblaðið - 13.05.1999, Blaðsíða 46

46 FIMMTUDAGUR 13. MAÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 13. MAÍ 1999 47

STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÚTGÁFA
ÍSLENSKRAR
TÓNLISTAR
STÓRHUGUR einkennir Philips-útgáfufyrirtækið sem
nú vinnur að því að koma út á geisladiskum upptökum
með mörgum fremstu píanóleikurum aldarinnar. Fyrstu
diskarnir komu út seint á síðasta ári en alls verða þeir um
200. Tveir diskar eru gefnir út í einu með 150 mínútum af
tónlist en allt safnið mun innihalda í kringum fimmtán þús-
und mínútur af píanóleik.
Islendingar ættu að veita þessu metnaðarfulla framtaki
athygli. A þessum vettvangi hefur áður verið bent á það
þarfa verkefni að koma upptökum á leik íslenskra tónlist-
armanna á aðgengilegt form en Ríkisútvarpið varðveitir til
dæmis töluvert af þeim. Annað, stærra og ekki síður mikil-
vægt, verkefni yrði að gefa út á nútímalegu formi heildar-
safn íslenskra tónverka.
Ljóst má vera að íslensk tónlist er að stórum hluta óað-
gengileg almenningi. Nokkuð af íslenskri tónlist er raunar
ekki heldur til útgefið á prenti sem veldur því að hún er yf-
irleitt ekki flutt. Nefna má sem dæmi hluta af æviverki
Sveinbjörns Sveinbjörnssonar, en ekki síður verk margra
helztu tónskálda aldarinnar
Það væri þarft verk að gera íslenska tónlist aðgengilegri
hlustendum. Utgáfa og kynning sænsks útgáfufyrirtækis á
verkum Jóns Leifs er gott fordæmi sem ætti að hvetja
menn til frekari dáða í þessum efnum. Verk Jóns Leifs
hafa ekki aðeins náð eyrum Islendinga í meira mæli en áð-
ur heldur og vakið mikla athygli á erlendri grund og má
þar ekki sízt nefna Svíþjóð og Þýzkaland. Framþróun í
tækni gerir útgáfu tónlistar æ auðveldari og ódýrari. Hins
vegar er ólíklegt að nokkur muni ráðast í slíkt stórvirki
sem heildarútgáfa á íslenskri tónlist er nema með atbeina
hins opinbera. Að minnsta kosti gæti hvatning af einhverju
tagi úr þeirri átt orðið til þess að meiri hreyfing kæmist á
útgáfu á íslenskri tónlist.
KONURÁ
NÝKJÖRNU ÞINGI
KONUM hefur fjölgað nokkuð á Alþingi eftir þingkosn-
ingarnar sl. laugardag. Þær eru nú 22 af 63 þingmönn-
um en voru 18. Flestar eru konur í þingflokki Samfylking-
arinnar eða 9 en í þingflokki Sjálfstæðisflokksins eru nú 8
konur og 3 í þingflokki Framsóknarflokksins. í þingflokki
vinstri grænna eru tvær konur. Athygli vekur að fjórar
konur bætast nú við í þingflokki Sjálfstæðisflokksins
þannig að fjöldi kvenna þar tvöfaldast.
Þessar tölur sýna, að í síðustu þingkosningum miðaði
töluvert í þá átt, að sæmilegt jafnvægi skapaðist á milli
karla og kvenna á Alþingi og ekki ólíklegt að enn meiri ár-
angur náist að fjórum árum liðnum. Konur sækja alls stað-
ar fram í ábyrgðarstöðum í þjóðfélaginu og þess sér nú
stað með áberandi hætti á vettvangi stjórnmálanna.
Talsmaður næst stærstu stjórnmálahreyfingarinnar í
landinu er kona. í forystu þingflokkanna hafa konur verið
að komast til aukinna áhrifa og líklegt má telja, að í næstu
ríkisstjórn íslands verði fleiri konur en nokkru sinni fyrr,
ef fram fer sem horfír. Konur eru einnig að komast til for-
ystu í einstökum kjördæmum. Þar má nefna Framsóknar-
flokk í Reykjaneskjördæmi, Vesturlandskjördæmi og
Norðurlandskjördæmi eystra, Sjálfstæðisflokk í Austur-
landskjördæmi, Samfylkinguna í Reykjavík, á Reykjanesi,
Suðurlandi og Norðurlandi eystra og Vinstri græna í Aust-
urlandskjördæmi.
Þegar á þetta er litið til viðbótar því, að konur hafa stór-
aukið áhrif sín í sveitarstjórnum og konur eru í forystu
bæði meirihluta og minnihluta í borgarstjórn Reykjavíkur,
fer ekki á milli mála, að valdahlutföllin eru smátt og smátt
að breytast í stjórnmálunum og áhrif kvenna verða þar æ
meiri - eins og vera ber.
„StríðsglæpadómstóIIinn á eftir að
hafa veruleg áhrif til lengri tíma“
Lrklegt að Slobodan Milosevic, forseti Júgóslavíu, verði sóttur til saka fyrir stríðsglæpi
Náin tengsl eru á milli
þess að fá ráðamenn og
hermenn sótta til saka
fyrir stríðsglæpi og við-
bragða alþjóðasamfé-
lagsins við mannrétt-
indabrotum. Holly
Cartner, framkvæmda-
stjóri yfír mannréttinda-
málum í Evrópu og Mið-
Asíu hjá Human Rights
Watch, ræddi við Hrund
Gunnsteinsdóttur um
getu dómstólsins til að
framfylgja alþjóðalögum
og sækja stríðsglæpa-
menn til saka.
ALÞJÓÐLEGI stríðsglæpa-
dómstóllinn í Haag í málum
tengdum fyrrverandi Júgó-
slavíu (ICTY) var settur á
laggimar í maí 1993. Dómstóllinn var
stofnaður i því augnamiði að sækja til
saka þá sem fremja eða framið hafa
stríðsglæpi í löndum fyrrverandi Jú-
góslavíu frá 1. janúar 1991 til dagsins í
dag.
I júlí 1998 var send nefnd á vegum
dómstólsins til sambandsríkisins Jú-
góslavíu, sem samanstendur af Serbíu
og Svartfjallalandi, til að kanna stöðu
mála í Kosovo-héraði í Serbíu. I sept-
ember hófst svo undirbúningur að
frekari rannsókn á stríðsglæpum í
Kosovo.
Mannréttindasamtökin Human
Rights Watch (HRW) hafa frá árinu
1989 safnað gögnum um stríðsglæpi
og mannréttindabrot sem framin hafa
verið í Kosovo. Morgunblaðið ræddi
við Holly Cartner, framkvæmdar-
stjóra HRW í New York, yfir mann-
réttindamálum tengdum Evrópu og
Mið-Asíu, um rannsóknir á stríðs-
glæpum í Kosovo, hlutverk dómstóls-
ins og framvindu mála.
Serbneska ríkisstjórnin hefur ítrek-
að neitað fulltrúum glæpadómstóls-
ins um leyfi til að ferðast til
Kosovo og skoða staði þar sem talið er
að stríðsglæpir hafi verið framdir.-
Með þessu bíður sönnunarbyrði dóm-
stólsins mikinn hnekki og spurning-
ar vakna um það hvort það geti hugs-
anlega komið í veg fyrir að tak-
mark dómstólsins náist, þ.e.-
að sækja stríðsglæpamenn til saka.
Cartner segir þessar hindranir
vissulega skerða starfsgetu dómstóls-
ins en þrátt fyrir það hafi starfsmenn
hans og óháðra félagasamtaka eins og
HRW, getað safnað sönnunargögnum
þar sem þau liggja ekki síst í fram-
burði vitna og fómarlamba. Öll gögn
sem HRW safnar eru að sögn Cartner
lögð fyrir dómstólinn sem
svo metur hvort hann
muni yfirheyra vitnin.
En nægja frásagnir
einstaklinga einar og sér
til sakfellingar? Cartner
sagði líkamleg og önnur
áþreifanleg sönnunargögn og
verksummerki vissulega styrkja mál-
sókn verulega. Hins vegar hafi komið
fyrir að framburður vitna sé það eina
sem dómstóllinn hafi mál sitt á að
byggja.
Beri svo við, segir Cartner það
meginatriði málsóknar að fá sem
flesta vitnisburði um sama atburðinn.
Hún sagði HRW nota mjög nákvæma
aðferðafræði við gagnasöfnun sem
miðast við að vitnisburðir séu eins ná-
kvæmir og unnt er og að framburður
nokkurra vitna styðji hver annan.
„Til að mynda getur vitni að atburði
Reuters
STRÍÐSGLÆPADÓMSTÓLLINN í Haag rannsakar stríðsglæpi sem framdir hafa verið í fyrrverandi Júgdslavíu
frá 1991 til dagsins í dag. Hér sjást sérfræðingar að störfum í Lion-kirkjugarðinum í Sarajevo þar sem fjöldagröf
fannst í nóvember sl. frá Bosm'u-stríðinu, 1992-1995.
Lög eru
ekki „samn-
ingsatriði“
lagt áherslu á að karlar hafi verið að-
skildir frá konum á sama tíma og ann-
að vitni að sama atburði, leggur
áherslu á hversu margir hafi fallið í
valinn. Með svona sönnunargögnum
reynum við að setja atburðarásina í
samhengi og fá upp heildarmynd.“
Cartner sagði sönnunarbyrði vissu-
lega fara eftir aðstæðum og að stund-
um væri aðeins eitt vitni að atburði,
sem þó gæti nægt til að fá af honum
heildarmynd.
Cartner sagði það gífurlega mikil-
vægt að ríki sem tæki við flóttafólki
legði dómstólnum lið með því að ræða
við flóttafólkið og skrá niður gögn um
stríðsglæpi sem framdir hafa verið í
Kosovo.
„Einnig höfum við hvatt þau lönd
sem hafa hernaðarleyniþjónustu eins
og Bretland og Bandaríkin, og hafa
haft njósnara á svæðinu, til að láta
dómstólinn hafa aðgang að öllum þeim
gögnum sem þau búa yfir.“
Cartner sagði þá vinnu ganga ágæt-
lega. „Undanfarnar vikur höfum við
heyrt að breska stjómin ætli að láta
dómstólinn hafa mikið magn af upp-
lýsingum. Bandaríska stjómin hefur
nú þegar gert það, en þó hefur hún
verið treg til þess því hún vill ekki eiga
á hættu að það komist upp hver heim-
ildarmaðurinn, eða njósnarinn, er.“
Cartner sagði það skoðun HRW að
nafn njósnarans þurfi ekki að gefa
upp. „Eg tel að Bandaríkin ættu að
leggja sig meira fram við að láta dóm-
stólnum upplýsingar í té en þau hafa
gert til þessa. Þörfin á því er einfald-
lega það mikil fyrir störf dómstólsins."
Alþjdðasamfélagið ræður miklu
um árangur ddmstdlsins
HRW og önnur óháð félagasamtök
og mannréttindahópar hafa gagnrýnt
alþjóðasamfélagið fyrir að
hafa ekki beitt serbnesku
ríkisstjórnina nægilegum
þrýstingi til að framfylgja
ákvæðum dómstólsins og
virða alþjóðleg mannrétt-
indi. Skortur á slíkum
þrýstingi hafi alvarleg áhrif á störf
dómstólsins þar sem virkni hans bygg-
ist að verulegu leyti á því að þessi
þrýstingur sé til staðar.
„Já, við höfum verið mjög áhyggju-
full yfir því að Bandaríkjastjórn,
ásamt öðrum aðilum alþjóðasamfé-
lagsins, hefur bmgðist seinlega við því
að taka á mannréttindabrotum sem
framin hafa verið í Kosovo, allt frá ár-
inu 1989. HRW hefur safnað gögnum
um mannréttindabrot í Kosovo frá
þeim tíma og höfum við ítrekað skráð
upplýsingar um kúgun gegn Kosovo-
Albönum. Bandaríska ríkisstjórnin
brást ekki nægilega hratt og vel við
þessum mannréttindabrotum.
Það er mat HRW að ef rétt hefði
verið tekið á málum þá og ríkisstjórn
Serbíu beitt pólitískum þrýstingi hefði
það getað komið í veg fyrir það sem
nú er orðið í Kosovo og Serbíu.
Ég vil líka leggja áherslu á að er
Dayton-friðarviðræðumar í Bosníu
fóra fram beittum við alþjóðasamfé-
lagið miklum þrýstingi í þá átt að
handtaka þá sem þegar höfðu verið
ákærðir fyrir stríðsglæpi. Bandaríkja-
stjóm var þá sérstaklega treg til og
var meira að segja lengi að viður-
kenna rétt NATO hersveita í Bosníu
til að handtaka einstaklinga sem
höfðu verið ákærðir.
Hefðu Radovan Karadzic og Ratko
Mladic, tveir æðstu leiðtogar her-
sveita Serba í Bosníu-stríðinu, verið
handteknir snemma árið 1996 hefði
það gefið serbnesku ríkisstjórninni
mjög sterk skilaboð um að stríðsglæp-
ir væra ekki liðnir. I staðinn era þess-
ir tveir, hæst settu mennimir sem
ákærðir hafa verið til þessa, enn
frjálsir ferða sinna. Hvers konar
skilaboð sendir það þá Milosevic um
það hversu alvarlega alþjóðlega sam-
félagið lítur á stríðsglæpi?
Hér tel ég að alþjóðasamfélagið hafi
bragðist hlutverki sínu og af því eram
við að súpa seyðið í dag.
Það á ekki að líðast að Milosevic
svíki samkomulag eins og gerðist í
október er Milosevic sveik samkomu-
lagið vikum eða jafnvel dögum eftir að
gengið var frá því.“
En hvers vegna þessi tregða af
hálfu alþjóðasamfélagsins til að grípa
til aðgerða?
„Það tel ég mega rekja til þess að
menn töldu Milosevic eina manninn
sem framfylgt gæti friðarsamkomu-
laginu í Bosníu af hálfu Serba. Hann
var álitinn raunsæismaður og að
mörgu leyti góður samningsaðili. Því
miður hefur síðar komið í ljós að það
er hann sem skapar deilur og þegar
hann hefur náð pólitísku markmiði
sínu með þeim, stígur hann fram sem
sáttaraðili."
Cartner sagði það sína skoðun að
umheimurinn hafi tekið þátt í leik-
brögðum Milosevics. „Ég tel alþjóða-
samfélagið hafa komið sér í algjöra
sjálfheldu, því nú er komin upp sú
staða að Milosevic er sá eini sem hægt
er að semja við vegna þess að öðram
hefur ekki verið veitt rými til samn-
inga. Það er mjög stórt vandamál,"
sagði Cartner.
Sem stendur sagði Cartner engan
aðila standa uppúr sem hægt væri að
semja við í Serbíu. „En við vitum ekki
fram ef alþjóðasamfélagið færi að
koma fram við Milosevic sem stríðs-
glæpamann.
Það verður að viðurkennast að hann
er sá valdamesti, en það er nauðsyn-
legt að styðja önnur öfl í landinu til að
annar valkostur komi hugsanlega
fram á sjónarsviðið."
En fyrirfinnst annað slíkt afl í Ser-
bíu?
„Ég held að það séu sterkir einstak-
lingar í Serbíu sem era fulltrúar raun-
veralegs lýðræðis en því miður held
ég að hópurinn sé ekki mjög stór
núna. Ef fólk fengi hins vegar að tjá
sig vitum við ekki hvemig þau mál
gætu þróast með tímanum. Við þá
kúgun sem verið hefur í Serbíu sl. ár
gagnvart stjórnarandstöðunni, mann-
réttindahreyfingunni og óháðum fjöl-
miðlum, er mjög erfitt að gera sér
grein fyrir tilvist þeirra og hversu
fjölmennur þessi hópur er.“
Geta dómstólsins til að
framfylgja alþjóðalögum
Serbneska ríkisstjómin lítur á deil-
una í Kosovo sem innanríkismál og
segir lögsögu dómstólsins ekki ná til
Júgóslavíu. Undir þessum formerkj-
um hefur ríkisstjórnin meinað fulltrú-
um dómstólsins frá Júgóslavíu og
hindrað þannig störf þcirra. Hvaða
ráðum getur dómstóllinn beitt til að
framfylgja lögum við slíkar aðstæður?
„Því fýlgja vissulega vandamál er
ríkisstjórnir virða alþjóðalög að
vettugi. En á sama tíma er þetta ein
önnur sönnun þess að júgóslavnesk
yfirvöld brjóti alþjóðalög í sífellu."
Cartner sagði lögsögu dómstólsins
hins vegar liggja skýrt fyrir og að
júgóslavneska stjómin virtist vera sú
eina sem efaðist um það.
Cartner segir hlutverk alþjóðasam-
félagsins vera gríðarlega
miMlvægt er kemur að
getu dómstólsins til að
framfylgja alþjóðalögum.
„Til að framfylgja lögunum
getur alþjóðasamfélagið til
að mynda beitt hernaðar-
legu valdi, til dæmis líkt og gert var í
Bosníu. Aðrar leiðir era þá að beita
pólitískum og efnhagslegum þrýst-
ingi. Sá þrýstingur sem serbnesk
stjórnvöld hafa verið beitt hefur ekki
verið nægur. Einnig er gífurlega mik-
ilvægt að handtaka ákærða stríðs-
glæpamenn til að sýna að alvara liggi
að baki dómstólnum," sagði Cartner.
Meðan samið er við Milosevic
vakna spurningar um það hvort hann
muni nokkurn tíma verða sóttur til
saka fyrir stríðsglæpi sem hann er
sagður skipuleggja. Cartner sagði
Þarf að hand-
taka stríðs-
glæpamenn
hvaða lýðræðislegu öfl gætu stigið | það hins vegar liggja ljóst fyrir að
dómstóllinn þjónaði ekki pólitískum
hagsmunum; að lög væra ekki „samn-
ingsatriði."
„Liggi óumdeilanlegar sannanir
fyrir því að Milosevic og hersveitir
undir hans stjórn hafi framið stríðs-
glæpi ætti að sakfella hann. Ég geri
ráð fyrir að er dómstóllin hefur byggt
upp mjög sterkt mál gegn Milosevic
þá muni hann verða ákærður," sagði
Cartner.
„Reyndar verður dómstóllinn að fá
leyfi til að fara inn í landið til að geta
handtekið Milosevic, sem gæti orðið
erfitt. Hins vegar kemur það ekki í
veg fyrir að hægt sé að gefa út hand-
tökuskipun á hendur honum. Nú þeg-
ar era líklega tU næg sönnunargögn
til að sakfella hann, bæði frá Bosníu-
stríðinu og nú í Kosovo. Ég hef trú á
því að Milosevic eigi eftir að verða
ákærður og tel að dómstóllinn sé að
vinna að því núna. Það væri mikU-
vægur þáttur í starfi hans að kæra
Milosevic.
Varðandi það að samþykki Milos-
evies þurfi að liggja fyrir tU að full-
trúar dómstólsins fari inn í Júgó-
slavíu til að handtaka hann er rétt að
minnast þess að hersveitir NATO
fóra inn í serbneska lýðveldið Sprska
í Bosníu gegn vilja stjórnvalda þar og
handtóku stríðsglæpamenn,“ sagði
Cartner.
Vonandi að dómstóllinn dragi úr
stríðsglæpum í framtíðinni
En hvað um meðlimi frelsishers
Kosovo, KLA? Eru serbnesk stjórn-
völd ekki í góðri aðstöðu til að stjórna
sönn unarbyrðinni ef það er í þeirra
valdi að veita rannsóknaraðilum og
öðrum fulltrúum dómstólsins leyfí til
að fara inn í Júgóslavíu og þá hvert
þeirfara?
„Vissulega er það svo. Hins vegar
hefur HRW tekist að afla gagna á
stöðum þar sem talið er að serbneskir
hermenn hafi framið stríðsglæpi.
Þetta var gert með leyfi serbneskra
stjórnvalda. En eins og við vitum var
aðgangur þó ekki alltaf leyfður.“
Styrkur dómstólsins hefur verið
sagður liggja ekki síst í því að hann
muni draga úrlíkum á að stríðsglæpir
verði framdir. Að hermenn og yfir-
menn herja hætti við að fremja
stríðsglæpi er þeir hugsi um afleið-
ingar gjörða sinna og að þeim verði
refsað fyrír þær, líkt og í borgaraleg-
um samfélögum. Hefur dómstóllinn í
raun þessi áhrif er út á vígvöllinn er
komið?
„Stríðsglæpir munu líklega alltaf
verða framdir, þvi miður. Hins vegar
er eina leiðin til að draga veralega úr
þeim í framtíðinni að gera ráðamönn-
um og hershöfðingjum grein fyrir að
hegðun þeirra muni sæta rannsókn.
Að þeir verði saksóttir, sakfeUdir og
þeim refsað ef hegðun þeirra reynist
brjóta alþjóðalög. Við vonum að refs-
ingar fyrir stríðsglæpi komi til með
að hafa sömu áhrif og gengur og ger-
ist í borgaralegum samfélögum þar
sem lögregluvald ríkir.
Ég tel að lög dómstólsins eigi eftir
að hafa áhrif á einstaklinga í hernum.
Þó svo að þeir verði ekki handsamað-
ir strax þá geti þeir t.d. ekki ferðast
úr landi. Ef við tökum
Arkan sem dæmi, þá er ef
til vill ekki líklegt að hann
náist í Serbíu í dag. [Arkan
er alræmdur foringi vopn-
aðra sveita sjálfboðaliða
sem sagðir eru fremja
hræðUeg grimmdarverk í Kosovo í
dag, líkt og í Bosníu-stríðinu] Hins
vegar mun Milosevic ekki alltaf verða
við völd og ný stjórn mun líklega ekki
vilja vernda fólk eins og Arkan. Við
leggjum áherslu á að þrýstingur verði
settur á þessa aðila með því að frysta
bankainnistæður þeirra og beita öðr-
um efnahagslegum þrýstingi. Áhrifa
dómstólsins mun gæta tU lengri tíma
og þau munu verða hermönnum og
ráðamönnum víti til varnaðar. Hinn
kosturinn sem við höfum er að við-
halda algjöru refsileysi sem er ekki
fýsilegur kostur.“.
ÞÝSKUR verðbréfamiðlari f kauphöllinni í Frankfurt les dagblað fyrr á árinu þar sem greint er frá afsögn Oskars
Lafontaines sem fjármálaráðlierra. Rudi Dornbusch segir í grein sinni að brotlending Lafontaines sé gott dæmi
um hvað megi og hvað megi ekki í þýskri efnahagsumræðu.
Þýska skjaldbakan
og bandaríski hérinn
Hefur áráttan til ofstjórnunar staðið þýsku
efnahagslífí fyrir þrifum. Hagfræðiprófessor-
inn Rudi Dornbusch spyr þessarar spurning-
ar og veltir fyrir sér muninum á þýsku og
bandarísku efnahagsiífí.
Project Syndicate.
UMRÆÐUR um efnahagsmál hafa
verið fyrirferðarmiklar í Þýskalandi
næstum allan þennan áratug og
mörgum spumingum verið varpað
fram. Meðal annars hafa menn velt
því fyrir sér hvort sveigjanleikinn á
þýskum vinnumarkaði sé nógu mik-
ill; hvort launin séu of há og hvort
verið geti, að ofstjómunaráráttan sé
farin að standa eðlilegum framförum
fyrir þrifum. Hvemig eiga þýsk fyr-
irtæki að standa sig í samkeppninni
þegar þau eru bundin í báða skó af
ríkisvaldinu og verkalýðsfélögunum?
Fáum dettur í hug að fara banda-
rísku leiðina en flestir eru sammála
um, að eitthvað verði að breytast.
Þótt orðin séu til alls fyrst þá hef-
ur fátt bitastætt komið út úr þessari
umræðu og hún steinþagnaði raunar
fyrr á árinu þegar Oskar Lafontaine,
fyrrverandi fjármálaráðherra, kom
með alveg nýtt innlegg í hana.
„Skattleggjum fyrirtækin meii-a"
var að hans mati lausnin á þýska
efnahagsvandanum.
Það tók atvinnulífið nokkurn tíma
að ná vopnum sínum á nýjan leik eft-
ir þetta útspil Lafontaines en það og
eftirminnileg brotlending hans
sýndu vel hvað það er, sem má og
má ekki í þýsku samfélagi.
Lafontaine virðist hafa gleymt þeirri
meginsannfæringu þýskra jafnaðar-
manna, að ekki megi stugga við
neinum. Það má ekki troða fyrir-
tækjunum um tær eins og
Lafontaine gerði og það má ekki
styggja verkalýðsfélögin eins og
Gerhard Schröder kanslari gerði
þegar hann gældi við Thatcher/Bla-
ir-aðferðina í því skyni að örva efna-
hagslífið.
Hver er munurinn?
Breska vikuritið The Economist
varpaði því fram nýlega hvort
Þýskaland og Evrópuríkin yfirleitt
stæðu sig nokkuð svo illa í saman-
burði við Bandaríkin. Hagvöxtur og
framleiðniaukning hafa verið meiri í
Bandaríkjunum en Evrópu síðustu
tvo áratugina og því mætti ætla, að
Reuters
STYTTA af rithöfundinum
Friedrich Schiller fyrir framan
höfuðstöðvar Deutsche Bank í
Frankfurt. Ekki óttast öll þýsk
fyrirtæki innrás á Bandaríkja-
markað og á síðasta ári festi
Deutsche Bank kaup á Bankers
Trust, áttunda stærsta banka
Bandaríkjanna, og myndaði þar
með stærsta banka heims.
lífskjörin þar hefðu batnað að sama
skapi. Ef svo er ekki, er þá ekki allt
tal um „amerísku leiðina“ bara eins
og hvert annað froðu-
snakk?
Það kann að vera rétt
og hugsanlegt er, að lítil
samkeppnisgeta og lítill
sveigjanleiki séu forsend-
urnar fyrir langvarandi
árangri í efnahagsmálunum.
Frumkvæði
og framtak
skipta mestu
Kannski stöndum við á tímamótum,
kannski er ameríska sápukúlan að
springa og nú þegar unnt að slá því
fóstu, að þetta hafi aldrei getað
gengið, ekki með þennan viðskipta-
halla, lítinn spamað og velsæld, sem
byggðist á pappírspeningum.
Ef aðeins er miðað við hagvöxtinn
hafa þó Bandaríkin staðið sig betur
en Þýskaland sl. 20 ár, 2,8% til jafn-
aðar á móti 2,2%. Það er þó ekkert
stórkostlegt og jafnvel þótt það geri
35% á hálfri öld, þá er engin ástæða
til að falla í stafi.
Að treysta á sjálfan sig
Hér munar þó meiru en þessu.
Bandaríkin hafa unnið bug á óvini
sínum númer eitt, verðbólgunni, en
Þjóðverjar hafa orðið að láta í minni
pokann fyrir erkifjanda sínum, at-
vinnuleysinu. Það virðist vera komið
til að vera. Bandaríkjamenn hafa
líka haft betur í glímunni við annan
óvin, fjárlagahallann, sem blés út á
stjórnarárum Reagans. Ríkissjóður
skilar afgangi og er að greiða niður
skuldir en þýska stjórnin hefur aftur
á móti reynt að vinna sér tíma með
svokölluðum Waigel-samningi.
í þriðja lagi og sem mestu máli
skiptir hefur áhugi Bandaríkja-
manna á kapitalismanum og eigin
ábyrgð aukist en í Þýskalandi er enn ”
litið á ríkisvaldið sem lokasvarið.
Þýskir ráðherrar og ríkisstarfsmenn
treysta því, að til sé nokkuð, sem
heiti þekkingarsamfélag, og land,
sem búi við góða menntun, muni
ávallt verða í fremstu röð. Þeir hafa
gleymt því, að mikilvægara háskóla-
gráðunni er að treysta á sjálfan sig,
sitt eigið frumkvæði og framtak. An
þess er menntunin eins og hjólalaus
bíll, ekki ósvipaður öðram en hreyf-
ist ekki úr stað.
Meðalmennskan
Til er lítil saga af stórri, þýskri
samsteypu, sem vildi kaupa banda-
rískt hátæknifyrirtæki. Starfsmenn-
imir heimafyrir risu þá upp á aftur-
fætuma og mótmæltu hástöfum:
„Við getum gert það sama og Banda-
ríkjamennirnir,11 sögðu þeir og þegar
spurt var hvers vegna þeir hefðu þá
ekki gert það, var svarið
þetta: „Við höfum ekki
verið beðnir.“
Þetta er meðalmennsk-
an í hnotskurn. Þjóðverj-
ar eins og Japanir standa
sig nú aðeins vel í meðal-
tækninni. Hátæknin vefst fyrir hinu
agaða og inngróna starfsumhverfi r
þar sem stjórnendur eru meira
metnir en gráðugir framkvæmda-
menn.
Höfundurínn er Ford-prðfessor við
Tækniháskólann í Massachusetts
(MIT) og áður helsti efnahagsráðgjafi
Alþjóðabankans og Alþjóðagjaldeyrís-
sjóðsins. *