Morgunblaðið - 03.10.1999, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
SUNNUDAGUR 3. OKTÓBER 1999 39
því sem hún tók sér fyi'ir hendur.
Blessuð sé minning Helgu Bjarg-
mundsdóttur.
Vigdís Pétursdóttir.
Hún amma mín, Helga Bjarg-
mundsdóttir er dáin. Hún átti við
veikindi að stríða síðustu árin en
hefur nú fengið hvíld. Hún skilur
eftir mikinn söknuð hjá okkur fjöl-
skyldunni enda var hún stór þáttur í
okkar lífi.
Það var kraftur í ömmu enda var
hún skörungur mikill. Hún var fædd
og uppalin á Vatnsleysuströnd þar
sem oft næðir og gustar og persónu-
leiki hennar endurspeglaði það.
Amma lét í sér heyra þegar henni
fannst sér misboðið og var hið mesta
hörkutól ef á það reyndi. Og aldrei
gat hún setið aðgerðarlaus. Oft gekk
mikið á enda var amma óstöðvandi í
því sem hún tók sér fyrir hendur.
Hún var mikil hannyrðakona, saum-
aði og prjónaði á alla fjölskylduna.
Og ekki nóg með það heldur gaukaði
hún oft einhverju að fjarskyldum
ættingjum, vinum og kunningjum og
jafnvel fólki tengdu fjölskyldunni
sem hún hafði aldrei séð. Allt var
þetta þvílíkt vandað og fallegt og af-
köstin engu lík.
Amma var þessi manneskja sem
gerði það sem gera þurfti. Og fyrir
sitt fólk hefði hún gert allt. Orðin
sjötíu og fírnrn ára gömul lét hún sig
ekki muna um að bera út Moggann
fyrir okkur þegar við fórum út úr
bænum. Og hún arkaði um í snjón-
um, í stórri skærfjólublárri úlpu með
kerru fulla af blöðum á eftir sér og
bar út. Ekki fannst henni það mikið
mál því hún var alltaf að reyna að
létta undir hjá okkur. Svona var
amma og hennar stóra hjarta.
Það er minnisstætt þegar Alli
bróðir bauð henni í innkaupaleið-
angur á upphækkaða, neongræna
jeppanum sínum. Ömmu fannst það
alveg sérlega dásamlegt og hið
besta mál þar sem Aðalsteinn átti í
hlut. Hann átti nú einu sinni þennan
bíl og því hlaut þetta að vera fyrir-
myndarbíll og vel brúklegur þrátt
fyrir ískyggilegt útlit. Ömmu fannst
nefnilega allt sem tengdist sínu
fólki svo frábært og framúrskarandi
að stundum þótti manni um of.
Amma var baráttukona í eðli
sínu. Ung glímdi hún við berkla og
einkenndust hennar æskuár af
þeirri baráttu þar sem hún var
meira og minna inni á spítölum. En
að kvarta og kveina yfir eigin hlut-
skipti átti ekki við hana. Það sama
gilti þegar hún veiktist á seinni ár-
um. Hún stóð sig alveg ótrúlega vel
og þrátt fyrir uppskurði og sjúkra-
húslegur var hún alltaf ákveðin í að
ná sér aftur. Ski'ef fyrir skref tókst
henni það framan af. Þegar enginn
trúði að hún mundi framar rísa úr
rekkju hélt hún sínu striki og kom
öllum á óvart með bata. Um uppgjöf
var aldrei að ræða. Þolinmæði og
æðruleysi hennar var engu líkt og
eiginlega óskiljanlegt.
En nú er amma fallin í valinn.
Hennar tími er kominn og hún var
undirbúin fyrir það. Hún hefur
kennt mér svo ótal margt og verið
Imikil fyrirmynd. Það var gott að
eiga hana að og ávallt hægt að leita
til hennar enda góð vinkona. Það er
skrítið að hún skuli ekki vera hjá
okkur og ég mun alltaf sakna henn-
ar en þó minnast hennar með gleði
og stolti.
Helga Björt.
Helga Bjargmundsdóttir lést 25.
september sl. á Reykjalundi, þeim
stað sem henni var kærastur þegar
frá eru taldar æskustöðvai'nar á
Vatnsleysuströnd.
I Suðurkoti á Vatnsleysuströnd
kynntust foreldrar hennai', þau
Bjargmundur Hannesson og Sól-
veig Jónasdóttir, sem kom þangað
sem vertíðarstúlka árið 1917.
Foreldrar Bjargmundai’ og
seinna hann sjálfur og eiginkona
hans, Sólveig, lifðu þar af sjósókn
og sjálfsþurftarbúskap, héldu
nokkrar kindur og eina kú. Sólveig
Jónasdóttir hafði lært saumaskap af
frú Agústu Svenson í Reykjavík og
þótti fær saumakona á sinni tíð.
Fátækt var í Suðurkoti þessi
fyrstu búskaparár þeirra Bjarg-
mundar og Sólveigar. Dætur þeiiTa,
þær Helga og Ingveldur, urðu því
að byrja að vinna fyrir sér eins
fljótt og kostur var. Tólf ára gömul,
eftir aðeins fjögurra vetra skóla-
göngu, er Helga send að heiman í
vist og síðar vinnumennsku. Næstu
átta ár fer hún víða um, m.a. til
Hafnarfjarðar, Borgarfjarðar, Flóa
og loks í fisk til Keflavíkur. Þessi ár
fyrh' tvítugt er Helga hins vegar að
búa sig undir framtíðina. Hún er
staðráðin í að afla sér menntunar og
ætlar að læra til ljósmóðurstarfa.
Hún sparar saman af því lága kaupi
sem verkafólk þess tíma fékk í sinn
hlut og undirbýr sig undir námið
með því að vera viðstödd fæðingar
undir handleiðslu ljósmóður eins og
þá var skylt. En margt fer öðruvísi
en við ætlum.
Þegar Helga stendur á tvítugu,
ki'aftmikil ung stúlka, staðráðin í að
bjóða bágum aðstæðum birginn og
komast til mennta, þá ríður áfallið
yfir. Hún smitast af berklum árið
1939, sjúkdómnum sem hafði lagt
föður hennar að velli tólf árum áður,
þegar hún var aðeins tólf ára gömul.
A því árí 1939 voru berklar ekki
jafn afdráttarlaus dauðadómur og
verið hafði árið 1926 þegar Bjarg-
mundur faðir hennar smitaðist.
Samt lést Qöldi íslendinga, ungir
sem aldnir, úr berklum þau ár sem
Helga barðist við sjúkdóminn, fyrst
á Vífilsstöðum 1939 til 1941 og síðar
á Reykjalundi 1946 til 1951. Enginn
gat sagt fyrir um hver myndi sigrast
á þessum vágesti, sem kallaður var
„hvíti dauðinn". Þannig létust fjórar
fyrstu herbergissystur Helgu á Víf-
ilsstöðum, allt konur í blóma lífsins.
Ahrifamikil heimildarmynd Ein-
ai's heitins Heimissonai', Hvíti
dauðinn, fjallaði um þessa tíma og
tók Einar m.a. viðtal við Helgu í
myndinni. Dvöl hennar á Reykja-
lundi 1946 til 1951 var henni afar
hugleikin. Staðurinn var í uppbygg-
ingu, en upphaf hans árið 1945 voru
hermannabraggar sem setuliðið
hafði skilið eftir. SÍBS hafði verið
stofnað árið 1938 og stóð það fyrir
öllum framkvæmdum og fjármögn-
un þeirra.
Byrjað var að byggja á staðnum
undir röggsamri stjórn Odds Ólafs-
sonar læknis, bæði vinnustofur og
íverustaði fyrir sjúklinga.
Helga hreifst, þrátt fyrir sjúk-
dóminn, af þeim eldmóði sem ein-
kenndi uppbygginguna á Reykja-
lundi, „allir voru sem einn, sjúkling-
ar sem heilbrigðir," sagði hún okk-
ur. Uppfrá því tók hún þátt í starfi
SIBS allt til þess að heilsa og kraft-
ar þrutu fyrir fáeinum árum.
Oddur Ólafsson læknii', sem
Helga virti umfram flesta sem hún
kynntist, hafði ráðið ungan múrara-
meistara, Aðalstein Sigurðsson, til
að stýra byggingum á Reykjalundi.
Varð Oddur þannig örlagavaldur í
lífi þeirra Helgu og Aðalsteins. Þau
felldu hugi saman og þegar Helga
hafði náð fullri heilsu fluttist hún
inn á heimili Aðalsteins á Hring-
braut 30 í Reykjavík. Giftu þau sig
skömmu síðar, eða árið 1953.
Á Hringbraut 30 bjuggu saman í
stórfjölskyldu foreldrar Aðalsteins,
tvær systur hans og fjölskylda ann-
arrar þeirra. Nú bættist Helga í
hópinn og tók við búsforráðum á
efri hæð hússins af tengdamóður
sinni, Ólafíu Jónsdóttur frá Tungu í
Fljótshlíð.
Þéttbýlt var á Hringbraut 30 og
börnin mörg. Þrátt fyrir það var
ávallt laust rúm eða sæti við matar-
borð fyrir ættingja fjölskyldunnar
úr Fljótshlíð, Eyrarbakka og úr
Vestmannaeyjum. Voru þeir enda
tíðir gestir. Þarna eignuðust Aðal-
steinn og Helga bömin sín fjögur og
ólu þau upp á Hringbrautinni æsku-
ár þeirra.
Arið 1956 fluttist ég á heimili
þeirra. Kjörmóðir mín, systir Aðal-
steins, lá banaleguna á sjúkrahúsi
og átti ég heimili hjá þeim hjónum í
fimm ár. Ár mín á Hringbraut 30
einkennast í endurminningunni
öðru fremur af áreynslulausu sam-
býli þriggja kynslóða, með leigjend-
ur í kjallara, sem ávallt voru eins og
fjölskyldumeðlimir.
Sigurður afi, sem verið hafði
steinsmiður, smíðaði handa okkur
haglega hluti úr tré jafnt sem fiski-
beinum og fór með okkur á góðviðr-
isdögum út í kartöflugarð, sem
hann ræktaði í Vatnsmýrinni. Ólafía
amma kenndi okkur bænir og ýmsa
lífsvisku, sem ég hef síðar reynt að
tileinka mér, auk þess sem hún
prjónaði sokka, vettlinga og lamb-
húshettur á alla í fjölskyldunni, en
einnig á fátæk börn í bænum sem
hún heyrði af.
Allt í kring voru ævintýralendur;
Hallargarður og Hljómskálagarður,
Þjóðminjasafnið, þar sem við krakk-
arnir vorum daglegir gestir og höfð-
um mestan áhuga á beinagrind af
fommanni sem þar var sýnd. Loks
Melavöllurinn sálugi, sem við svindl-
uðum okkur inn á, til að fylgjast með
knattspymuhetjum þess tíma, þeim
Þórólfi Beek, Herði Felixsyni og
Ríkharði Jónssyni, svo aðeins þiír
séu nefndir af fjölmörgum sem við
dáðum og þekktum með nafni.
Á þessum áram kynntist ég ætt-
ingjum Helgu af Suðurnesjum.
Minnisstæðust er Stína frænka,
Kristín Jónasdótth', móðursystir
Helgu úr Keflavík. Hún kom reglu-
lega í höfuðstaðinn ávallt uppábúin í
íslenskum upphlut. Helga hafði milli
stríða í sjúkdómnum árin 1941 til
1945 búið hjá henni í Keflavík og
m.a. unnið fyrir sér með sauma-
skap, er hún hafði lært af Sólveigu
móður sinni. Ingveldur systir Helgu
var tíður gestur, Helgu mjög ná-
komin og ávallt sem ein af fjöl-
skyldu hennar og Aðalsteins. Tíðar
vora heimsóknir okkar krakkanna
með Helgu suður á Strönd eins og
það hét. Þar, á Vatnsleysuströnd-
inni, átti Helga stóran hóp ættingja
og vina sem hún hélt tryggð við til
hinstu stundar.
Árin liðu, Helga missti mann sinn
Aðalstein langt um aldur fram árið
1979 og árið áður Ingveldi systur
sína. Börnin fjögur, sem voru auga-
steinai' og megininntak lífs hennar,
uxu úr grasi. Þeirra þroski og ham-
ingja, jafnvel þeirra tómstunda-
störf; skátar, tónlistarstúss bræðr-
anna og hjálparsveitir, allt var
henni jafn hugleikið.
Sjálf hóf Helga töluverð afskipti
af félagsmálum eftir að hún varð
ein. Sinnti hún m.a. sjálfboðastarfi
og sat í stjóm Reykjavíkurdeildar
SIBS og sömuleiðis starfaði hún
fyrir og sat í stjórn Kvenfélags Frí-
kirkjunnar í Reykjavík. Fríkirkjan í
Reykjavík var okkar kirkja.
Þegar heilsu og kröftum Helgu
tók að hraka fyrir u.þ.b. sex áram
uppskar hún ríkulega þá alúð og
elsku sem hún hafði sýnt bömum
sínum og þeirra fjölskyldum. Öll
voru þau boðin og búin að létta
henni lífið með heimsóknum, ferða-
lögum innanlands sem utan og synir
hennar, báðir góðir tónlistarmenn,
héldu henni jafnvel tónleika á Land-
spítalanum er hún lá þar á árinu
1998.
Ást þeirra á Helgu kallaði það
besta fram í þeim. Annar sonur
hennar, Ævar, sem búsettur er í
Svíþjóð, var svo snortinn af veikind-
um móður sinnar vorið 1998 að þau
urðu honum tilefni til eftirfarandi
ljóða.
Ort á leið heim til Svíþjóðar í apr-
fl 1998:
Um kvöldið er ég kvaddi þig
ég kynntist því að nýju,
hve vel þú hefur verndað mig
og veitt mér ást og hlýju.
Pín ljúfa hönd hún lýsti mér,
sem Ijós á vegi mínum.
Þetta vil ég þakka þér
með þessum fáu línum.
Og mánuði síðar í maí 1998 þegar
fréttir bárast til Svíþjóðar um að
heilsa Helgu færi versnandi:
Eg feginn væri fugl um sinn
sem ferðast veginn langan.
Komið niður á koddann þinn
og kysst þig blítt á vangann.
(Ævar Aðalsteinsson.)
Kveðskapur Ævars gladdi móður
hans mikið og las hún þessi Ijóð hans
og önnur sem hann sendi henni, fyrir
okkur sem heimsóttum hana.
Eg heimsótti Helgu í nokkur
skipti sl. vetur og vor á Reykjalund.
Hún var þá orðin máttfarin, en hélt
sínum gamla hressleika og andlegri
reisn. Fylgdist vel með öllu, fékk
Morgunblaðið í áskrift daglega og
var komin með farsíma.
Hún gerði sér ljóst að hverju
stefndi og hafði af æðraleysi leyst
upp heimili sitt á Kleppsvegi í
Reykjavík. Hún var stolt og glöð yf-
ir að fá að dvelja á Reykjalundi, þar
sem henni var sýndur mikill sómi og
umhyggja. Eg er stödd erlendis og
get því ekki fylgt Helgu Bjarg-
mundsdóttur síðasta spölinn. Eg vil
með þessum fáu línum votta þessari
hreinskiptnu, hjartagóðu og
greindu konu virðingu mína og
þakka fyrir samfylgdina. Bömum
hennar og fjölskyldum þeirra sendi
ég innilegar samúðai-kveðjur.
Margrét Sigrún Björnsdóttir.
Það hefur sennilega verið einhvem-
tímann á sjötta áratugnum að tvær
konur, Guðbjörg og Ólafía hittust
fyrir tilviljun í mjólkurbúðinni á
Ljósvallagötunni. Þetta kom nokk-
uð oft fyrir þar sem Guðbjörg bjó á
Ljósvallagötu 30 og Ólafía á Hring-
brautinni á móti Þjóðminjasafninu.
Þær áttu greinilega skap saman því
þær urðu bestu vinkonur og höfðu
alltaf samband eftir þetta. Svo var
það í lok maí 1961 að móðir mín fær
þær fréttir frá mömmu sinni, Guð-
björgu, að tengdadóttir Ölafíu,
Helga Bjargmundsdóttir hafi eign-
ast tvíbura. Móðir mín var þá langt
gengin með sjálf og um tveimur og
hálfum mánuði síðar dró sá fyrst
andann sem þetta skrifar. Um sjö
áram seinna fór ég að tala um þessa
nýju vini mína sem ég hafði eignast
í Álftamýrarskólanum, tvíbura-
bræðurna Örvar og Ævar. Þama
vora þeir þá komnir, synir Helgu.
Við urðum strax mestu mátar og ég
fór að venja komur mínar á heimili
þeirra í Safamýrinni og þeir hjá
okkur í Fellsmúlanum. Og þrátt
fyrir að Helga og Aðalsteinn hafi
flutt úr Safamýrinni, fyrst á Hverf-
isgötuna og síðan í Barðavoginn,
hefur vinátta okkar bræðranna
haldist óslitin. Minningar mínar frá
samskiptunum við Helgu og hennar
fjölskyldu era fyrir löngu orðnar
hluti af mér. Eg man t.d. að oft
komum við glorsoltnir til Helgu um
miðjan dag og hámuðum í okkur ný-
bakaðar kleinur. Slík var lystin að
Helga hafði ekki fyrir að tína klein-
urnar upp á diska heldur átum við
beint upp úr stampinum. Við þau
tækifæri hurfu ófáir lítrar af mjólk.
Síðan vora það jólaboðin, en Helga
hélt alltaf fjölskylduboð á annan í
jólum og mér var alltaf boðið. Svona
gæti ég lengi talið. Það er nú þannig
að þær fyrirmyndir sem maður hef-
ur era mjög mikilvægar varðandi
innviði manns eigin vitundar því svo
læra börnin sem fyrir þeim er haft.
Ekki ætla ég að telja upp allt það í
fari Helgu sem hefur haft áhrif á
mig til betri vegar en tvennt vil ég
þó minnast á hér. Hún var alltaf já-
kvæð og hún var alltaf þakklát fyrir
sitt hlutskifti og það sem hún hafði.
Hún sem missti pabba sinn ung og
ólst upp við mikla fátækt og hún
sem fékk berkla og þurfti að liggja
fyrir heilu misserin. En hún var
alltaf þakklát fyrir það góða í lífinu.
Gæfan fylgdi henni líka og sem
dæmi átti hún miklu bamaláni að
fagna. Og nú, þegar jólaboðin hjá
Helgu verða ekki fleiri er mér efst í
huga þakklæti fyrir þá gæfu að hafa
fengið að kynnast henni og hennar
fjölskyldu svona vel. Þau kynni hafa
sannarlega gert mig að betri manni.
Eg votta systkinunum og öllum
aðstandendum samúð mína.
Birgir Jóhannesson.
Hjartans þakkir til allra sem sýndu okkur
samúð og hlýhug við andlát og útför föður
okkar, tengdaföður og afa,
FRIÐRIKS HJALTASONAR,
síðast til heímilis
í Dísarási 6,
Reykjavík.
Sérstakar þakkir til starfsfólks hjúkrunar-
heimilisins Skógarbæjar.
Sigurbjörg Þorvarðardóttir, Isleifur Valtýsson,
Sigurgeir Friðriksson, Guðbjörg Ríkharðsdóttir,
Ásta Friðriksdóttir, Sturla Geirsson,
Ólafur Þór Gunnarsson, Elínborg Bárðardóttir
og barnabörn.
+
Þökkum innilega samúð, hlýhug og styrk við
andlát og útför okkar ástkæru móður, tengda-
móður, ömmu og langömmu,
SVÖVU KRISTJÁNSDÓTTUR,
Lönguhiíð 23.
Kristján Auðunsson, Anna Fríða Bernódusdóttir,
Margrét Auðunsdóttir, Konráð Þórisson,
barnabörn og barnabarnabarn.
Kæru vinir! Þökkum auðsýnda samúð vegna
andláts okkar elskulega föður
STEFÁNS ÞÓRARINS
GUNNLAUGSSONAR.
Guð veri með ykkur öllum.
Börnin og fjöiskyldur.
Lokað
Vegna útfarar RÓSU JÓNSDÓTTUR fellur öll kennsla niður eftir
hádegi í Tónmenntaskóla Reykjavíkur mánudaginn 4. október nk.
Tónmenntaskóli Reykjavíkur.