Morgunblaðið - 16.12.1999, Qupperneq 59

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FIMMTUDAGUR 16. DESEMBER 1999 59
Frítt á Netið -
í boði hvers?
Eyjabökkum
má þyrma
ÞAÐ HEFUR ekki
farið fram hjá neinum
síðustu daga að byrjað
er að boða gjaldfrjálsa
netþjónustu sem á að
hefjast í kringum
næstu áramót. Hins
vegar hefm- skort á að
málið sé krufið þannig
að sannleikurinn að
baki viðskiptahug-
myndinni komi í ljós.
Afleiðing þess er sú að
ýmsar vangaveltur eru
í gangi um hvað sé hér
á ferðinni.
Með þessari gi-ein er
gerð tilraun til að svara
þeim spurningum sem
vakna þegar allt í einu er boðin án
endurgjalds þjónusta sem fram til
þessa hefur kostað neytendur á bil-
inu 1200 til 2000 kr. á mánuði.
Viðskiptahugmyndin
Gjaldfrjáls netþjónusta er ekki ný
af nálinni. Bretland reið á vaðið fyrir
rúmu ári og síðan hefur slík þjónusta
náð fótfestu í mörgum Evrópulönd-
um. Viðskiptahugmyndin er tiltölu-
lega einföld og byggist á reglugerð-
um Evrópusambandsins þar sem
kveðið er á um að símafélög verða að
gera með sér samtengisamninga til
að tryggja samkeppni. Þetta þýðir
fyrir Island að Landsíminn er skyld-
ugur að gera samning við Islands-
síma og Tal um skiptingu tekna af
símtali þar sem uppkallið hefst í kerfi
Landsímans, en númerið sem hringt
er í er hjá Tal eða Íslandssíma. Sama
gildir auðvitað ef uppkallið hefst hjá
Islandssíma eða Tal og hringt er í
landsímanúmer.
Þessar tekjur eru verulegar, því
gróft reiknað er símakostnaður
vegna tengingar við Netið hérlendis
álíka mikill og netþjónusta hefur ver-
ið að kosta fram til þessa. Símafyrir-
tæki sem á símanúmer netfyrirtæk-
isins fær hins vegai' aðeins hluta
skrefagjalda, eða um 40% af þeim.
Það er því ljóst að þessar tekjur einar
sér duga engan veginn til að reka frí-
þjónustu. Til að viðskiptahugmyndin
gangi upp þarf því meira að koma til.
Ef haldið er áfram að vísa í er-
lendar útfærslur byggist rekstrar-
grundvöllur fríþjónustu oftast á
tveim viðbótartekjuþáttum ásamt
kostnaðarlækkun. Tekjuþættirnir
eru annars vegar þjónustuver með
900 númeri þar sem viðskiptavinur-
inn gi-eiðir hátt mínútugjald fyrir alla
þjónustu og hins vegar auglýsinga-
tekjur á vefsíðum netþjónustufyrir-
tækjanna og með tölvupósti til við-
skiptavina þehTa.
Kostnaðarlækkanir byggjast á því
að veita án endurgjalds aðeins
grunnþjónustu s.s. tengingu við Net-
ið og tölvupóstfang. Greitt er fyrir
aðra þjónustu. Einnig fylgjast frí-
þjónustur vel með hegðun viðskipta-
vina sinna og losa sig við viðskipta-
vini sem „kosta of mikið“, þ.e.
viðskiptavinir sem eru iðnir við að
sækja stórai’ myndir, forrit, hljóð-
skrár og myndbandsskrár. Til að
lækka kostnað hefur það einnig tíðk-
ast að hafa færri innhringinúmer á
hvern notanda en í greiðandi þjón-
ustu, þannig að notandi í fríþjónustu
fær að jafnaði lakari þjónustu.
íslenskar aðstæður
Að mínu mati eru hins vegar ís-
lenskar aðstæður til að bjóða fríþjón-
ustu nokkuð frábrugðnar aðstæðum í
nágrannalöndunum. Þannig er t.d.
flutningur gagna (bandvídd) til ís-
lands mun dýi'ari en það sem ná-
grannalöndin þurfa að greiða fyrir
sama hlut. Ofan á þetta bætist að
skrefagjöld eru almennt lægri en í
Evrópu og tekjur af sölu auglýsinga
á vefnum hérlendis eru ekkert í lík-
ingu við það sem þær eru í nágranna-
löndunum. Allt eru þetta aðstæður
sem eru neikvæðar fyrir fríþjónustu
hérlendis.
Þrátt fyrir það vant-
ar ekki mikið upp á að
fríþjónusta á Netinu
geti staðið undir sér
hérlendis. Skiptir þar
miklu máli að virk sam-
keppni hefur skapast á
gagnaflutningi til út-
landa þar sem nú hafa
þrír innlendir aðilar
fjárfest í 45 MB sam-
bandi út úr landinu Enn
er ekki ljóst hver á að
greiða það sem upp á
vantar, og þá hvort
samkeppnisstofnun
leyfir að óskyldur
rekstur greiði netþjón-
ustuna niður.
Samkeppni
En hvernig snúa þessar hræringar
að fyiirtæki því sem undirritður veit-
ir forstöðu, Margmiðlun hf., og hópi
netþjónustuíyi'irtækja sem kalla
Internetáskriftir
Full ástæða er fyrir
Samkeppnisstofnun að
kalla fram rekstraráætl-
anir allra fyrirtækja
sem veita fríþjónustu,
segir Stefán Hrafnkeis-
son, og veita þeim að-
hald með því að krefjast
þess að ekki sé um nið-
urgreiðslur að ræða.
mætti frumkvöðla Netsins hérlendis
og ekki flokkast undir símaíyiii'tæki?
Við fyrstu sýn virtist staðan von-
laus, því slík fyrirtæki hafa ekki
möguleika á samtengisamningum
með þeim stutta fyrirvara sem gefinn
var. Þannig var allt útlit fyrir að þeir
fengju ekki sneið af símagjöldunum,
sem er stærsti tekjupóstur fríþjón-
ustu erlendis. Hins vegar hófust
fljótlega viðræður við Landsímann
um að þeir gerðu við netþjónustur
sérstaka netþjónustusamninga, sem
gæfi þeim tækifæri á að keppa við
símafyrirtækin á jafnréttisgrund-
velli. Niðurstaða þess máls var að að
núverandi netþjónustur fá slíkan
samning án þess að stofna til kostn-
aðar við stofnun símafyiirtækis.
Gera má ráð fyrir að samkeppni
næstu mánuði komi fram í ýmsum
myndum, og eins og erlendis má gera
ráð fyrir að netþjónustur giipi til
ráðstafana til að halda sínum við-
skiptavinum. Augljósasta leiðin er sú
að byggja gjaldskrá upp á veittri
þjónustu, þ.e. gefa viðskiptavininum
val um þá þjónustu sem hann kýs að
fá og grundvalla gjaldskrá á að í
hverjum gjaldflokki sé sambærileg
framlegð af viðskiptavininum.
Þannig má gera ráð fyrir að þjón-
ustuaðilar bjóði betri þjónustu fyrir
sambærilegt verð og greitt er í dag,
lækkað verð á sambærilegri þjónustu
að teknu tilliti tO kostnaðarlækkana
og tekna sem nú skapast af skrefa-
gjöldum. Fríþjónusta mun síðan
væntanlega byggjast á tekjum af
skrefagjöldum, auglýsingum og
tekjum af 900-númerum sem geta
verið drjúgai'.
Hver borgar?
í mínum huga er ljóst að jafnt á
Islandi sem annars staðar í Evrópu
er það skipting skrefagjalda, grund-
völluð á reglugerðum Evrópusamb-
andsins um samtengingu símafyrir-
tækja, sem greiðir megnið af
kostnaði fríþjónustu. Yfii'fært þýðir
það að Landssíminn eða eigendur
hans, íslenska þjóðin, borgar brús-
ann. Það má því segja að við séum að
sjá skólabókardæmi um hvernig
samkeppnisreglur Evi'ópusamban-
dsins tryggja neytendum lægra
vöruverð. Við skulum því þakka þeim
stjórnmálaöflum sem börðust fyrir
inngöngu íslands i EFTA og berjast
'fyrir inngöngu íslands í Evrópusam-
bandið frekar en bönkunum fyrir fría
netþjónustu.
Hvað verður Adam
lengi í Paradís?
Ekki er ljóst hvort viðskiptahug-
mjmdin um fría nettenginu gangi án
niðurgreiðslna á Islandi, eins og að-
stæður eiu í dag, þótt það væri ósk-
andi. Hins vegar liggur fyrir að önn-
ur reglugerð Evrópusambandsins
sem mun væntanlega hafa áhrif á frí-
þjónustu ef litið er til lengri tíma, en
hún kveður á um að símafyrirtæki
með einokunai'aðstöðu verði að hátta
sinni gjaldskrá samkvæmt kostnað-
argreiningu. Gagnvart Landssíman-
um þýðir þetta að uppbygging gjald-
skrár þarf að brejúast, þannig að
fastakostnaður (uppbygging síman-
etsins) þarf að greiðast með föstum
mánaðargreiðslum og breytilegur
kostnaður þarf að greiðast með
skrefagjöldum. Samkvæmt mínum
skilningi hefur Landssíminn lítið um
múlið að segja, þar sem Póst- og
fjarskiptastofnun fer með lögsögu í
málinu. Mjög líklegt er að endirinn
verði sá að fastagjald hækki, en
breytilegur kostnaður lækki vonandi
til hagsbóta fyrir neytendur sem
borga þá réttlátt gjald fyrir símat-
enginguna og réttlátt gjald fyrir
nettenginguna ef við gefum okkur að
markmiðum Evrópusambandsins sé
náð þar sem samkeppni ríkir og ekki
sé verið að greiða niður eina þjónustu
með annarri.
Lokaorð
Ljóst er að viðskiptahugmyndin
um fríþjónustu virðist vera að ganga
upp í löndunum í kring um okkur.
Hins vegar, eins og bent vai' á, eru
aðstæður öðruvísi hérlendis.
Það er að mínu mati ástæðulaust
fyi'ir Samkeppnisstofnun að stoppa
fríþjónustu sem byggist á viðskipta-
hugmynd sem gengur upp, þ.e. að
ekki sé verið að greiða hana niður.
Hins vegar er full ástæða fyrir Sam-
keppnisstofnun að kalla fram rekstr-
aráætlanir allra fyrirtækja sem veita
fríþjónustu og veita þeim aðhald með
því að krefjast þess að ekki sé um
niðurgreiðslur að ræða. Það væri síð-
an ekki úr vegi að krefjast rauntalna
nokkrum mánuðum síðar til að
tryggja að samkeppnisreglum sé
fylgt. Tímabundin niðurgreiðsla net-
þjónustu er ekki til hagsbóta fyrir
neytendur.
Undanfarin ár hefur Margmiðlun
náð að reka netþjónustu sína með
eðlilegri framlegð ásamt því að
stækka í takt við markaðinn. A
hverju ári frá stofnun þjónustunnar
fyrir fimm árum hefur Margmiðlun
aukið markaðshlutdeild sína og
bendir allt til þess að sama niðurs-
taða fáist fyrir árið í ár. A sama tíma
hafa stærstu keppinautarnir, að því
er virðist, verið að reka sína þjónustu
undir núllinu. Samkvæmt þessu telj-
um við okkur betur í stakk búna til að
reka fríþjónustu en aðrir.
Margmiðlun lítur á hræringarnar
sem nú eru að eiga sér stað sem tæki-
færi, því öllum ógnunum fylgja tæki-
færi. Við munum því ekki sitja auðum
höndum og horfa á fríþjónustu eyði-
leggja þá uppbyggingu sem átt hefur
sér stað undanfarin fimm ár, heldur
taka þátt af fullum krafti og treysta
því að Samkeppnisstofnun tryggi
eðlilegar samkeppnisaðstæður á
þessum markaði.
Sem stendur er allt útlit fyrir að
neytendur njóti góðs af fríþjónustu
og það eina sem hægt er að segja er
njótið vel og vonandi lengi.
Höfundur er forstjóri
Margmiðlunur hf.
MEÐ því að virkja
Jökulsárnar á Brú og
Fljótsdal saman í
Kárahnjúkavirkjun er
ekki þörf á miðlunar-
lóni við Eyjabakka.
Þannig væri hægt að
þyrma hinni ómetan-
legu náttúruperlu sem
fæstum blandast leng-
ur hugur um að felst í
sérkennilegu lífríki
Eyjabakkanna. Um
leið er líklegt að Aust-
firðingar geti nýtt sér
stærri hlut af óbeisl-
aðri orku í vatnsföllum
norðan Vatnajökuls en
þeir gætu ella. Þessi
leið gefur því möguleika á mun
stærra álveri en nokkru sinni verð-
ur hægt að reka með Fljótsdals-
virkjun einni.
Stóriðja
Það hljóta því að vera
góð býtti fyrir Austfírð-
inga, segir Össur
Skarphéðinsson, að láta
Fljótsdalsvirkjun
í skiptum fyrir stór-
virkjun sem framleiðir
gott betur en þrefalt
meira rafmagn.
Fljótsdals vir kjun
ekki hagkvæmust
Fjórir virkjunarkostir eru álitleg-
astir norðan Vatnajökuls: Virkjun
Jökulsár á Fjöllum með Arnardals-
lóni er að sönnu óraunhæf þar sem
hún skerðir Dettifoss. Fljótsdalsv-
ú-kjun væri ákjósanleg ef ekki
þyrfti að fórna Eyjabökkum. Virkj-
un Jökulsár á Brú við Kárahnjúka
er ofarlega á baugi og loks má
nefna sameiginlega virkjun Jökuls-
ár á Fljótsdal og Jökulsár á Brú
með þeim hætti að Kárahnjúkalón
nýttist sem miðlun fyrir vatnasvið
beggja.
Frá sjónarhóli virkjunar- og stór-
iðjusinna er síðasti kosturinn sá
langbesti. I fyi'sta lagi myndi sam-
tenging Jökulsánna gefa af sér ríf-
lega þrefalda þá orku sem yrði til
við Fljótsdalsvirkjun. Þessa stór-
virkjun mætti gera enn hagkvæm-
ari með því að veita til hennar vatni
af hinu úrkomuríka
hraunasvæði. I öðru
lagi myndi förgun
Eyjabakka vegna
Fljótsdalsvirkjunar
leiða til mikillar hækk-
unar á verðmæti gróð-
urlenda og búsvæða
sem eftir væru á svaíð-__
inu norðan Vatnajök-"f
uls og því stórlega
draga úr líkum á að
virkjun Jökulsár á Brú
við Kárahnjúka stæð-
ist umhverfismat. í
þriðja lagi myndi verð
á framleidda orkuein-
ingu ekki hækka við að
virkja árnar saman og
aukin hagkvæmni nást þar sem ekki
þyrfti eins löng jarðgöng. í fjórða
lagi er líklegt að þokkaleg sátt náist
um þessa leið yrði hún valin beinlín-
is til að þjTma Eyjabökkum.
Illskásti
kosturinn
Sameiginleg virkjun Jökulsár á»"
Fljótsdal og Jökulsár á Brú um
Kárahnjúkalón felur í sér mun
minni fórnarkostnað en felst í missi
Eyjabakka. Hún er því illskásti
kostui'inn verði á annað borð virkj-
að norðan Vatnajökuls. Illu heilli
hefur hún notið alltof lítillar athygli
í umræðunni. Samvinnunefnd um
svæðisskipulag miðhálendisins
mælti þó með henni og í bréfi til
umhverfisnefndar Alþingis frá
Landmótun ehf.er hún studd mjög
sterkum rökum. Þessi leið er einnig^
rædd í skýrslu Landsvirkjunar um
Fljótsdalsvirkjun. Þar er hún slegin
út af borðinu þrátt fyrir að einu
ókostir hennar séu sagðir þeir að
„vandamál kunna að verða vegna
aurburðar í inntakslón við Jökulsá á
Fljótsdal, auk þess sem tilhögunin
hentar aðeins mjög stórum orku-
kaupanda..."
Þetta er ákaflega undarleg rök-
semd. Austfirðingar segjast þurfa
480 þúsund tonna álver til að stöðva
fólksflótta suður. Er það ekki stór
orkukaupandi eða er hik á Norsk
Hydro? Orkan úr Fljótsdalsvirkjun
dugar ekki einu sinni fyrir 120 þús-
und tonna álveri. Það hljóta því að
vera góð býtti fyrir Austfirðinga að
láta Fljótsdalsvirkjun í skiptum fyr->
ir stórvirkjun sem framleiðir gott
betur en þrefalt meira rafmagn.
Varla eru menn svo fastir í skot-
gröfunum að förgun Eyjabakka sé
orðin markmið í sjálfu sér, - eða
hvað?
Höfundur er alþingismaður.
SK0LAV0RÐUSTIGUR5 tcu
•> I ICTUMC DCVIM AC*^ I — I ....
3 LISTHUS REKIN AF
15 LISTAMÖNNUM
INGA ELIN
ÓFEIGUR
MEISTARIJAK0B
Bylting
I
Fjölnota byggingaplatan
sem allir hafa beðið eftirl
VIR0C byggingaplatan er fyrir veggi, loft og gólf.
VIR0C byggingaplatan er eldþolin, vatnsþolin,
höggþolin, frostþolin og hljóðeinangrandi.
VIR0C byggingaplatan er umhverfisvæn.
VIR0C byggingaplatan er platan sem
verkfræðingurinn getur fyrirskrifað nánast blint.
Staðalstærð: 1200x3000x12 mm.
Aðrar þykktir: 8,10,16,19, 22, 25, 32 & 37 mm.
Mesta lengd: 305 cm. Mesta breidd: 125 cm
Viroc utanhússklæðnlng
ÞÞ
&CO
Leltift upplýslnga
Þ.ÞORGRÍMSSON & CO
ÁRMÚU 29 S: 553 8640 8 568 6100
Stefán
Hrafnkelsson
Össur
Skarphéðinsson