Morgunblaðið - 16.12.1999, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 16. DESEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Bókin
MIKILVÆGUSTU
TUNGUMÁL JARÐAR
er 300 síður
og kostar
2478 krónur
www.tunga.is
Gíróseðlar Uggja frammi í
öllum bönkum, sparisjóðum
mr á nncthúcum
Þú getur þakkað fyrir þitt hlutskipti
Gefum bágstöddum von
MA5TER
Hitablásarar
Reykjavík: Ármúla 11 - sími 568-1500
Akureyri: Lónsbakka - síml 461-1070
Nuddnám
hefst 10. janúar nk.
Nuddnámið tekur eitt og hálft ár. Út-
skriftarheiti er nuddfræðingur.
Námö er viðurtennt af menntamál-
aráðuneytinu og Félagi íslenskra
nuddfræðnga. Uppiýsingar í síma
567 8921 virka daga M. 13-17.
Hægt.er að sætga um f síma, á
staðnum eða fá sent umsóknareyðu-
blað.
Kynningarfrvöld í kvöld kl. 20.00,
Nuddskóli
Guðmundar
Smiðshöfða 10,1í2Rvfk
2. og 3, hæð
LISTIR
Drepum til
að lifa
LAUFEY er aðalpersónan í sam-
nefndu verki eftir Elísabetu Jök-
ulsdóttur. Hún býr við harðræði
og hefur farið á mis við ást og um-
hyggju. Litla systir hennar fær
hins vegar hvort tveggja og Lauf-
ey leitar huggunar í dagdraumum.
Þ., önnur aðalpcrsóna, býr við
sama skort og Laufey. Hans hug-
arheimur og dægrastytting vekur
lesandanum hroll.
Þú hefur skrifað ljóð, leikrit og
sögur en þetta er fyrsta skáld-
sagan. Er öðruvísi að skrifa skáld-
sögu? „Það er bæði líkt og ólíkt.
Ég hef skrifað örsögur og ljóð og
þar snýst baráttan um hvert orð.
En þegar ég var komin með
ákveðið vald yfir sögunni og farin
að kynnast henni fannst mér gam-
an að tengja saman persónurnar
og byggja upp spennu. Þetta er
reyfarakennd spenna, þar sem hún
gengur út á það hvort önnur aðal-
persónan muni fremja glæp. Ör-
sögurnar mínar hafa haft sérstak-
an endi og þegar kom að því að
Ijúka við Laufeyju naut ég góðs af
því. Hann varð dramatískur," seg-
ir Elísabet.
Hver var aðdragandinn að verk-
inu? „Ég var alls ekki á leiðinni
heim að skrifa daginn sem ég kom
við hjá Guðmundu Elíasdóttur,
söngkonu. Hún sagði við mig:
„Farðu heim og skrifaðu, því sögu-
persúnan þín er vannærð.“ Mér
fannst þetta mjög dularfullt. En ég
fór heim og þá var Laufey heima
hjá mér og vildi fá að komast að
með þessa sögu. Hún hótaði öllu
illu ef ég héldi ekki áfram og ég
sem reyki rúman pakka af sígar-
ettum á dag reykti ekki eina ein-
ustu sígarettu, sat bara og skrifaði
og skrifaði eins og ég væri að
bjarga lífi nn'nu. I heila fímm daga
var þessi saga að dettifossast upp
úr mér. Svo lokaði ég hana niðri í
heilt ár því mér fannst að það gæti
ekki verið góð saga sem væri
skrifuð á fímm dögum, og byijaði
aftur að reykja. Þar með hætti
sagan. Svo lauk ég við hana ári
seinna. Lokabaráttan kostaði blóð,
svita og tár,“ viðurkennir Elísabet.
Sjónarhornið er óvenjulegt. Það
skiptist stöðugt milli tveggja per-
sóna. Þær eru einmana og af-
skiptalitlar og lifa í hrollvekjandi
heimi. Þær ganga á ystu nöf til að
uppskera ást og athygli, til að lifa
af.
„Lífíð er svo sterkt, Iffíð í fru-
munum. Lífíð kallar
endalaust á útsmogn-
ar aðferðir til að
halda áfram að lifa.
Þá á ég við hvernig
manneskjan brýtur öll
lögmál, þegar um það
er að ræða að bjarga
lífínu. Manneskjan
getur verið tilbúin að
brjóta siðferðislögmál
vegna þess og þá er
hún komin í vítahring,
því það er svo aftur
spurning hvort mann-
eskjan geti haldið
áfram að lifa, þegar
hún hefur brotið sið-
ferðislögmál.
Stundum valda áföll klofningi
persónuleikans. Við búum til aðra
persónu til að bera áfallið fyrir
okkur. Það er spurning hvort
Laufey sé fáviti eða hvort hún hafí
breytt sér í fávita til að afneita því
sem hefur komið fyrir hana. Þ.
finnur engan annan farveg fyrir
sína orku en að skipuleggja glæp.
Hann er hættulega einmana,
“segir Elísabet.
„Við gerum þetta stundum, við
drepum eitthvað í okkur til að
geta haldið áfram að lifa.“
Það er honum að kenna að
allt er að síga þar sem ég
er aumust. Hann hefur
komið svo lengi að ég er
hætt að vita eitthvað um tímann.
Svo fer hann fram og segir: Er ekki
allt í lagi? Og hún segir: Allt í lagi?
Þá fer hann og kemur
ekki heim aftur fyrren
eftir marga daga. A
eftir fæ ég krampa til
að rétta við það sem
hefur sigið. En það
sígur samt. Óveðrið
fer í veggfóðrið og
það hreyfist þangað
til herbergið snýst á
ógnarhraða. Og tár
streyma niður kinn-
arnar. En ég kann ráð
við því. Ég set tárin í
rifuna mína. Fyrst tek
ég tárin og klístra
þeim í skítugt gólfið
svo þau klístrast sam-
an við rykið og skit-
inn. Það er sérstök rifa í gólfinu
sem ég treð þeim í.
Tárarifan. Hún er mjög djúp.
Veistu hvað ég kalla hana? Þessa
sem notar augun í mér? Hörku-
aumingjann. Hún er aumingi sem
þolir ekki hörku og svo ég skil varla
hvernig hún getur verið til. Ein-
hvern daginn sting ég úr mér aug-
un frekar en að leyfa henni að nota
mín augu. Hún fær ekki einu sinni
ekkasog þegar hún grætur, tárin
leka bara niður einsog klístraðir
regndropar niður rúðu og stundum
þegar hún reynir að troðast í gegn
með tárin set ég dauðar flugur und-
ir augnlokin. Ef það dugar ekki
geri ég allt stíft. Ég get gert allt
stíft. Líka hjartað.
tír Laufeyju.
Elísabet K.
Jökulsdóttir
Vestfírsk fyndni
BÆKUR
G a m a n m á I
HUNDRAÐ OG EIN NÝ
VESTFIRSK ÞJÓÐSAGA.
2.
Gísli Hjartarson tók saman. Vest-
firska forlagið, Hrafnseyri, 1999,
116 bls.
ÞAÐ virðist engin þurrð vera á
gamansögum hjá Vestfirðingum.
Fyrir réttu ári kom 101 saga úr
prentsmiðjunni frá sama safnanda
og nú kemur annar skammtur jafn-
stór. Gísli Hjartarson er augljós-
lega iðinn við að halda þeim til
haga. í inngangi sínum boðar hann
framhald á næsta ári, svo að eitt-
hvað á hann enn í pokahorninu.
Það er dálítið fróðlegt að íhuga
hvað endurspeglar mannlíf í ýms-
um sveitum eða héröðum landsins.
Vestfirðingar segja gamansögur
hver af öðrum og njóta þess
bersýnilega. Skringileg tilsvör,
furðulegar uppákomur og hlægileg
mistök verða þeim tilefni til kátínu.
Skagfirðingar búa til
smellnar eða meinhæðn-
ar vísur af svipuðum til-
efnum (segja raunar
líka sögur). Hvað er
gert í öðrum héröðum?
Safnandi hefur þann
hátt á, að í öllum sögum
eru rétt nöfn notuð. Það
kann ef til vill að meiða
suma, en óneitanlega
verður sagan meira lif-
andi með þeim hætti,
einkum meðal þeirra,
sem til þekkja. ’I þessu
tilviki hlýtur svo að
vera, því að allur þorri
þeirra, sem sögurnar
fjalla um er enn á lífi. í
inngangi sínum segir safnandinn að
sumar sögurnar „séu alveg á mörk-
unum í glannaskap höfundar. Ekki
er þó ætlunin að meiða neinn eða
særa.“ Jú, jú, ekki er því að neita,
að sumar sögurnar eru nokkuð
grófar eða kvikindislegar, en mörg-
um íslendingum þykja raunar slík-
ar sögur bestar. Skopskyn okkar er
nokkuð af því taginu.
Líklegast verður seint sagt, að
safn af sögum sem
þessum teljist til
„fagurbókmennta".
Þeim mun varla
heldur ætlað annað
hlutverk en
skemmta, kalla fram
hlátur eða bros. Ætli
okkur veiti heldur af
því? Það er vel hægt
að sitja eina kvöldst-
und yfir sögum sem
þessum og skella upp
úr annað slagið. Það
hlýtur að vera heilsu-
samlegt í skammdeg-
inu. Gísli Hjartarson
vinnur því gott verk
með því að láta þessi
gamanmál Vestfirðinganna á þrykk
út ganga, svo að margir geti notið
þeirra, hver eftir sínum smekk og
hugarfari. Vestfirðingum skemmta
þær vafalaust best, því að þeir
þekkja persónurnar sem við sögu
koma.
Þess vegna segi ég að lokum:
Haltu áfram, Gísli!
Sigurjón Björnsson
Gísli
Hjartarson
Nýjar bækur
• Simone de
Beauvoir. Heim-
spekingur - Rit-
höfundur. Höf-
undar efnis eru:
Dagný Krist-
jánsdóttir, Irma
Erlingsdóttir,
Sigríður Dúna
Kristmundsdótt-
ir, Sigríður Þor-
geirsdóttir og
Vilhjálmur Árnason. Ritstjórar
eru Sigríður Þorgeirsdóttir og
Irma Erlingsdóttir.
A þessu ári er liðin hálf öld frá
því að tímamótaverkið Hitt kynið
eftir Simone de Beauvoir kom út
(1908-1986. í tilefni af fimmtíu
ára afmæli bókarinnar stóð Rann-
sóknastofa í kvennafræðum fyrir
málþingi þar sem fjallað var um
fjölbreytt höfundarverk Beauvoir,
áhrif þess og konuna sjálfa sem
skapaði það. í þessu greinasafni
eru erindi þingsins ásamt íslenskri
þýðingu Torfa H. Tulinius á inn-
gangskafla Hins kynsins.
Utgefandi: Rannsóknastofa í
kvennafræðum við Háskóla ís-
lands.
BÆKUR
Heiðursmerki
ÍSLENSK HEIÐURS-
MERKI
Birgir Thorlacius. Háskólaútgáfan,
1999,131 bls.
Orður o g
titlar
ÉG get víst ekki sagt, að orður og
tignarmerki séu mér áhugaefni og
að mig fýsi að fræðast mjög um
sögu þeirra, tilhögun, gerð og veit-
ingarform. En sagnfræðin spyr
varla um hvað manni líki eða líki
ekki. Hún spyr einungis um hvað sé
upplýsandi. Og víst er efni sem
þetta upplýsandi um vissan þátt í
þjóðarsögunni. Þá er og ekki fyrir
það að synja, að margir hafa vænt-
anlega áhuga og löngun til að öðiast
þann heiður, sem heiðursmerki eru
vottur um, og því er ekki fráleitt að
upplýsa fólk um hvað getur boðist
og hvernig á að bera sig til við að
hreppa hnossið.
Hið litla snotra rit, sem hér er á
boðstólum, fjallar um þetta sértæka
efni. Því skyldi það ekki vera látið
njóta sannmælis, svo
fremi sem það er vel
gert, skipulega og
ljóst fram sett, á
vönduðu og læsilegu
máli og smekklega
út gefið? Þetta rit
hefur alla þá kosti til
að bera, enda samið
af smekkvísum
kunnáttumanni.
Bókin hefst á um-
fjöllun Um heiðurs-
merki almennt og er
það stutt sögulegt
yfirlit. Síðan hefst
umfjöllun um ís-
lensku fálkaorðuna.
Hún var stofnuð árið
1921 af Kristjáni tíunda. Reglugerð
hennar er birt og síðan segir frá
Birgir
Thorlacius
umræðum á Alþingi,
sem fljótlega hófust og
hafa vaknað upp alltaf
annað slagið, allt fram
undir þetta. Býsna
skondnar voru þær um-
ræður á stundum og
dæmi vóru um, að þing-
menn brygðu á leik og
mæltu í bundnu máli.
Skoðanir voru tíðum
skiptar. Sumir viidu af-
nema orðuna með öllu,
töldu hana einberan hé-
góma, aðrir vildu veita
hana útlendingum ein-
göngu og enn aðrir vildu
leggja skatt á krossber-
ana. En aldrei fékkst
meirihluti fyrir þessum sjónarmið-
um og fálkaorðan blívur enn.
Við lýðveldisstofnunina var fálka-
orðunni breytt nokkuð og ný reglu-
gerð sett, sem hér er birt. Uppta-
lningar eru hér nokkrar:
stórmeistarar, formenn orðunefnd-
ar, orðuritarar, orðunefndarmenn
og tilgreindir þeir, sem nú sitja í
orðunefnd. Þá koma myndir. Fyrst
af stórmeisturum með keðju, þ.e.
Kristjáni X og íslensku forsetunum
og tveimur öðrum (án keðju!). Síð-
an eru litmyndir af öllu skrautinu
ásamt nokkrum öðrum heiðurs-
merkjum: Ærulaun iðju og hygg-
inda, verðlaunaskjöldur Kristjáns
X. og nokkur önnur heiðursmerki
og heiðurspeningar. Reglugerðir
sumra þesara heiðursmerkja eru
birtar og hverjir hafa hlotið þau.
Ekki er birt skrá yfir þá sem hlotið
hafa fálkaorðuna. Hún yrði líka
löng, því að margar þúsundir hafa
hlotið þann heiður.
Heimilda- og nafnaskrá er í lok
bókar.
Hér er sem sagt allt sem vita
þarf um íslenskar orður og heiðurs-
merki og þarf því ekki lengur að
fara villur vegar í þeim skógi.
Sigurjón Björnsson