Morgunblaðið - 03.01.2000, Qupperneq 31

1913 2000
MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000 31
Föstudag]
31.
júl£ 1914
10KHUHBLADID
1. argangr
265.
töiublaö
RÍKtjómarsimi nr. 500 1 Ritstjád:
Bio
Biogratlotter
Royk]*vtkur.
T»l«. «4
Hljómleikar
Nýja
Bló
Vilhjlimut Finsen.
Afftrciðslusimi nr. 140
—nrsiwi"..',1:-rr."„".1,. ’ '=
Dóffir komkonungsins
vorður sýnd i kvöld i síðasta sinu.
Þcir, scra eun ekki hsfa séð þcssa Ig.vtis mvnd, *ttu sð nota
t.-eki(æríð. Myndin er mjðg góð og hcfir hlotið alraennings lof.
Nýja
Bii
Giinther Homann.
jií. 'Jlii1 1 JiBi.11 1 Jik m*
Bio-Mé er bezt
[ Sími 349. HartYig Nielseo. ]
Skrifsfoia
Eimskipaféfags /sfancfs
Austurstræti 7
Opin kl, 5—7. Tals. 409.
Noríð semiisvetu frá
Sondisvolnastöðinni
(Sðluturuinum),
Siini 444.
Hjörtur HjurtarHou yftrdóms*
lögmaður, Bökhl.stig 10. Simi 28.
Venjul. hetnw tal/*~a °R 4—sVv
Karlmannssokkar
á 22 aurtt, j pör á 1 krúnu.
Kvcnsokkar, sttvrst úrval i
Vöraliúsina.
u. m r. n.
Fundur i Bárunni i kvöld kl, 9.
Ttrsevff ffrnason
fiytur erindi og kvcður ftlagiÖ,
Alllr ungmennafílagar raastil
LobíÖ Morgnnblaðið.
Hljómleika
I hetdur
Gilnther Homann
pianoleikari frá Bcrlin,
i kvöld 31. júu kl. 9
i Gamla Bio.
Aðgöngumiöar i bókaveulunum ísafoldar og Sigfúsar Bymundssonar.
Sig. Éheiia Epz
kominn íil Vikur 1 MJrdal.
1 gxr milli kl. tvö og þrjú barst
sú fregn hingaö, aÖ Siguiður riðh.
Bggerz vteri koratnn ríl Vikur i Myr-
dal, Haföi hann komið þar i land
af botnvörpuskipi, scm fluttí hann
frá Engiandi.
BifreiÖ lagði af stað tíl að saekja
hann skömmu fyrit kl. 4. Fötu
pcir austur 1 raótí ráöherta Guðm.
sysiura. Bggerz, bróðir hans, og
BðÖvar magistir Kristjáosson, migur
hans.
Þegar þctta er skrifað, scint á
fimtudagskvðld, cr bilretðia ókom*
in, en hennar cr von skömmu cftír
miðnwtti.
Si'S'"......111 ■ ■ 1 ^
Allsherjarstyrjöld.
Alt komiS i toái off b»and.
KoupmaumtUöht 30. júll, kl. 5,so siöd.
AustuiTlklahor hoflr tokiö liolgrad horaklldi. 1000 mnnns hofir
fnlliö. Oi'uata goysttr viö Fooa. Sorbar hraktlr. * Bvvópustyrj-
öld óumflýjftnleg. Rössland og Austurriki htvfft slltiö vlðskiftasnm-
hftndi 8lnu.
ÞJóövorjar draga anraan Uö.
Frakknr hnftv droglð saraan Uð A laudftmrarunum.
EyBtrftBftltahftfnir lokaöar og vttar slöktir.
Horflotftr rlkjnnnn kftllnðlr Btiraan og oruatubúnlr: Svlaflotl £
KorlBkrono, Noröraannn i Arendal, Þjóðverjo i Ktel og Wilhelraa-
hofen, Englondinga 1 Fortland, Portsmouth og Mhltft.
Svartfthofinu hoítr veriö lokaö,
Hollendingor kalla saman ailan Blnn her og búast tU oö sprengja
jhrnbrautarbrýr og hloypa vatul h landiö.
AUlr teröamonn larntr frú Kaupmannahöín. Almonnuv óttl
befir gripiö þjóölno. Uraferö A götum borgttrinnar goycileg,
Þýsklr, franBklr og austurriksklr spaiisjóöir hryuja unnvöxpuw.
Erfencfar
sfmfregnir.
Khöfn 50. júli.
AIUu’ þjóöir viRbúnst i
kyrþoy, ou af kappi.
Samkvæmt siöustu fi'tíRu-
um þyklr liklotrfc aö Bv-
rópustriöi vorði oístýrt.
(Asel V. Tulinius yfirdómsiög-
m.tður sendi i fyrrakvöld skeyti tíl
Hafnar og b»Ö oróður sinn, Thor
E, TttUnius, «B segja sór hvernig
nú vatru óftiðsrhorfurnar, Fékk
hann svo aftur i gtermorgun ofan
ritsÖ skeytí,*" sem hann leyfði oss
góðfúslcgs nð birta og kunnum vór
huuum itestu þakkir lyrir.)
Bifreiðafél. Rvíkur
Vonarstræti.
Fy«t um sinn verðn famar fast-
ar feröir frá Reykjavik austur yfir
fjall mánudaga, nríðvikudaga og föstu-
daga. Lagt af staÖ frá Revkjavik
kl. 9 f- h.
Pöntunum austanfjalls veröur veitt
móttaka við Ölfusárbrá hjá stððvar-
stjóranum þar, en I Reykjavik á
sktífstofunni.
Simfregnir.
Akurtyri I ?*r.
I.lk piltanna, scro druknuðu hér
á Leirunni, hafa nú verið sl.vdd upp.
Lágu þau framan i marbakkanum á
rniÖri Leirunni og skamt á rnilli.
i'hra kom hingaö i fyrra kvöld
og fór i gasrmorgun. Meö hcnnl
komu hingaö tíl bæjarins Gunnar
Hafttcin bankastjóri ftá F.vroyjum
mcÖ konu sina og börn. Dvelja
þau hér j—4 vikur. Margt fólk
annaö var mcö skipinu og hér btutt-
ust warglr i hóplnu.
Sildarq/U er hér ágastur núna og
tíöin hin allra bexta, AÖallega cru
það þó islenaku skipin, sem afla vel.
T. d. fekk Ingólfur Atnarson tioo
tunnur ‘ i tveimur drittum i gair.
Dania, eign Tnllniusar, heflr fengiö
1500 tnnnur slðustu viku. Vélbátur
af ísafiröi er Ægir heitir er hér hafö-
ur til strandvaraa. Skipstjóri hans
er Guömundur Kristjánsson. Eru
útlendlngar svo hræddir við hann
að þek þora ekkl fyrir sitt lif að
vciða nasrri landl og fá þvi litíö,
vegna þcss að nú cr aflinn bcatur
skamt undan landswinum, fram und*
an Ólafsfjatðarmúla og inn á Byja-
firði.
Kanmikn var hofin út af árekstti
þeirra »Snorta« og Súlunnar og varð
ekki annar árangur hcnnar en sá,
að Súlumenu sóru að þeir heföu
gefið merki, en hintr sóra aö þeir
hefðu ekki orðlð þets varir.
Mortín Hatutn skólastj, frá Reykja-
vfk er hér staddur. Hann fer héðan
á morgun tíl Áibyrgis og Dettifoss.
Nokkrir bæjarbúar verða honum
samferða.
J?«n.
þess eins fallin að valda hörmung-
um. Frá sjónarmiði Þjóðverja var
hún yfirveguð áhætta. Bandríkja-
menn áttu hvorki heilsteyptan her-
skipaflota né öflugan landher.
Jafnvel þótt Bandaríkjamönnum
tækist að koma trúverðugum her á
fót töldu þýzkir sérfræðingar frá-
leitt að þeir gætu flutt hann yfir
Atlantshaf, hvað þá bjargað Bret-
um úr klóm þýzka hafnbannsins og
Frökkum úr þeim ógöngum, sem
þeir voru komnir í.
* * * *
Sigurlíkur Þjóðverja virtust
aukast þegar sóknaraðgerðir
Frakka og Breta á vesturvígstöðv-
unum 1917 báru jafnvel minni ár-
angur en Verdun og Somme. I apr-
íl 1917 urðu Frakkar fyrir svo
F
miklu áfalli við Chemin des Dames
að aðframkomnir hermenn þeirra
gerðu uppreisn. Um haustið kom
röðin að Bretum, sem misstu hvert
herfylkið á fætur öðru í leðjunni í
Flandern. Brezki leiðangursherinn
missti 250.000 hermennn til viðbót-
ar þegar hann náði á sitt vald
nokkur þúsund metra svæði þakið
sprengjugígum í þorpinu
Passchendaele, sem lá í rústum.
Þjóðverjar urðu fyrir næstum því
eins miklu manntjóni. Þó var orðið
ljóst að varnarkerfi Þjóðverja var
orðið of flókið og varnaraðferðir
þeirra of fullkomnar til þess að
hægt yrði að neyða þá til að láta
undan, hvort sem beitt væri ofurefli
liðs eða kunnáttusamlegum aðferð-
um. Eins og nýr yfirhershöfðingi
Frakka, Pétain, komst að orði var
nauðsynlegt að bíða eftir Banda-
ríkjamönnum og skriðdrekunum.
Spumingin var hvort þeir kæmu í
tæka tíð til að afstýra því að Þjóð-
verjar notuðu síðasta tækifæri sitt í
stríðinu. Löngu áður en bolsévíkar
Leníns hrósuðu sigri í nóvember
1917 var stjóm Kerensky í upplausn.
Herforingjar vora orðnh- allsráðandi
'í Þýzkalandi og eygðu möguleika á
að koma á fót áhrifasvæði í Austur-
Evrópu, sem hafnbann hefði engin
áhrif á - heimsveldi sem mundi að
minnsta kosta bæta það tjón sem
Þjóðverjar hefðu orðið að þola síðan
1914. Herlið streymdi austur á bóg-
inn til að hertaka landsvæði í Pól-
landi, Ukraínu og jafnvel Finnlandi.
En Ijóst var að tímafrekt yrði að
komast yfir þessi landsvæði og hag-
nýta þau og tíminn var ekki lengur
bandamaður Þjóðverja.
I október 1917 splundruðu Þjóð-
verjar og Austurríkismenn ítalska
hemum með sameiginlegri sókn við
Caporetto. ítalir misstu 600.000
menn, en þar af sveikst helmingur-
inn undan merkjum. Ennþá einu
sinni vannst taktríkur sigur án póli-
tísks ávinnings. Italir héldu áfram
að taka þátt í stríðinu.
* * * *
Þjóðverjar töldu sig geta gert eitt
lokaátak. Þýzka yfirherstjómin
ákvað að gerðar yrðu nokkrar hnit-
miðaðar árásir í því skyni að skilja
sundur heri Frakka og Breta á vest-
urvígstöðvunum. Vonað var að Bret-
ar hörfuðu að strönd Ermarsunds og
að Frakkar íhuguðu frið samkvæmt
skilmálum Þjóðveija. Erich Ludend-
orff yfirhershöfðingi vonaði að hægt
yrði að minnsta kosti að velgja óvin-
inum svo undir uggum að Þjóðveij-
um gæfist tími til að treysta hina
nýju stöðu sína á meginlandinu.
Slíkar vonrá jukust 3. marz 1918
þegar boisévíkar og Þjóðverjai' und-
in-ituðu samning í Brest-Litovsk,
sem tryggði Þjóðverjum yfirráð í
Mið-Evrópu. Átján dögum síðar
hófst vestursókn Þjóðverja. Ludend-
orff beitti nýstárlegum baráttuað-
ferðum, sem byggðust á samræmd-
um aðgerðum stórskotaliðs, fót-
gönguliða og stormsveita til að kom-
ast fram hjá vígjum fjandmannanna.
Árás Ludendorffs 21. marz bar
árangur í fyrstu, en Bandamenn
fylltust örvæntingarfullu hugi'ekki.
Áprflsókn gegn Bretum við ána Lys
var hættulegi-i um hríð. í fyrsta
skipti samþykktu Bandamenn skip-
un yfirhershöfðingja, en Ferdinand
Foch mai-skálkur, sem fékk stöð-
una, reyndi einkum að samhæfa að-
gerðir Bandamana í stað þess að
stjórna sem stríðsherra. Undir for-
ystu hans höfðu Bandamenn meira
samstarf sín í milli en áðui' hafði
þekkzt og það var mikilvægt, ekki
sízt vegna kröfu Bandaríkjamanna
um að gegna sjálfstæðu hlutverki.
Meðan þessu fór fram rann sókn
Þjóðverja út í sandinn vegna þess
að hermenn þeirra voru örmagna og
vegna gagnráðstafana Banda-
manna. I júní var ástandið á víg-
stöðvunum komið í jafnvægi. í júlí
gerðu Bandamenn gagnárás og
skriðdrekarnir fengu að reyna sig.
Við Soissons komu lúnir franskir
fótgönguliðar og liðsauki Banda-
ríkjamanna í humátt á eftir skrið-
drekunum þegar þerá réðust á
stöðvar Þjóðverja. Hinn 8. ágúst
beittu Bretar brynsveitum sínum til
að brjótast í gegnum varnarlínu
Þjóðverja við Amiens. Þegar hér
var komið höfðu Bretar lært að
samhæfa árásir stórskotaliðs og fót-
gönguliðs með stuðningi skriðdreka
í hverri árásinni á fætur annarri
með þeim árangri að Þjóðverjum
gafst ekki ráðrúm til að gera
gagnárás eða fylkja liði.
Kafbátum tókst ekki að stöðva
liðsflutninga Bandaríkjamanna yfir
Atlantshaf. í júlí 1918 vom meira en
ein milljón bandarískra hermanna í
Evrópu og hundruð þúsunda bætt-
ust við í hverjum mánuði. í septem-
ber yfirbuguðu Bandaríkjamenn og
Frakkar þýzka hermenn á svæði,
sem skagaði inn í víglínuna við St.
Mihail. I október hófu Bandaríkja-
menn sókn gegn óárennilegum
stöðvum Þjóðverja í Ai'gonne-skógi.
Klaufaleg herkænskubrögð, lélegir
yfirmenn og reynsluskortur ollu
miklu manntjóni, en vilji og áhugi
bandarísku hermannanna bætti það
upp. Þjóðverjar höfðu misst hvort
tveggja fyrir löngu og urðu fyrir
lokaáfallinu. Osigur blasti við og
Ludendorff bað um frið. í nokkra
daga höfðu Þjóðverjar þingræðis-
lega stjórn í fyrsta sinn í sögu sinni.
Síðan reið bylgja byltinga yfir land-
ið. Vflhjálmur keisai-i II lagði niður
völd. Æðstu herforingjar hans fóru
á eftirlaun og nýstofnað Weimar-
lýðveldi stóð andspænis sameinuð-
um sigui-vegurum, sem vildu hvorki
né gátu sýnt veglyndi á sigur-
stundu.
* * * *
Klukkan ellefu 11. nóvember 1918
þögnuðu byssumar. Um níu millj-
ónir hermanna höfðu fallið. Milljón-
ir annarra létust úr spönsku veik-
inni. Eftir byltingu bolsévíka mynd-
aðist hugmyndafræðileg markalína
milli nýrra Sovétríkja og grannríkja
þeirra. Breytingar á landaskipan í
Mið-Evrópu, aðallega vegna upp-
lausnar Austurríkis-Ungverjalands,
leiddu til stofnunar veikburða ríkja.
Þjóðverjar töldu Versalasamning-
inn gera óþolandi efnahagslegar og
hernaðarlegar kröfur, svo og kröfur
um landamærabreytingar, á hendur
þjóð, sem hefði neyðzt til að berjast
í sjálfsvörn. Loforð Adolfs Hitlers
um að þurrka út þennan „smánar-
blett“ átti verulegan þátt í því að
hann komst til valda 1933 og að ný
heimsstyrjöld skall á 1939.
• Reader’s Compunion to Military
History, Boston & New York 1996.