Morgunblaðið - 03.01.2000, Qupperneq 47

MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000 47
1913 2000
AVKABLAÐ
yikubloö: ísafold.
28. irg, 203. tbL — Máaadagára 4. aspteuber 1939.
InfoMarprcaUmiSja U.
ÞAi Ei ST
Bretar og Frakkar
verjum stríð á hendur í
Þjóðverjar skjóta í kaf breskí hafskip
með mörghundruð farþegum:
Bretar taka Bremen
B
Þjóðverjar haía
lokað pólsku
göngunum
að sunnan
Frjettir af
Pdl3
vigstöðvununi £
roru í morgun
Póllandi vom
^essar:
Barist cr aðall*~a á |*r«u vty-
stö3vu:u:
AÐ NORÐANr í suuaanwrð-
um póLsku "ÚBSunam, j«r sem
tjóðvcrjnr se^ja a»T hcrsveittr
|)eirra» awm saakja fram að rcst-
an, frá ^tinlnrf, oít aA austau,
frá Austur-PóHantii, Iiaíi í raun
Og vcrn náð sainau viö fijóiið
'W'cichscl. PóSskur hcr. scnt cr m»r8
ar í gtmgrMttma, hcfír rcyut að
brjóUst xuóur £ -««mm vígiiuitr
&jó3vrrja til þe'i& aí rcvua a5
Itindra að hatm vtnði Uröaður
ínni, cu var hraktur ttl balta.
PjúSverjor scgjasr nú wa að
roka flóttatm.
AÐ SUÐVESTAN: Ömiur aða*
Tíglínan «r sw að srgja bctnt »
austur írá Br*íslau. JÞar JCgjut
íjoðvcrjsir h;ifa tcktð borgtua
CzcnstWUau og vcn» kuiunir 13—
2(2 knt. inn £ bitulið.
Púlvcrjar segjast aftur á inóti
hafa gcrt ftortut gugusókn. oj
stcfnu nú £ átlina itt I5r**slatu
Aö SUNNAN: Þur surkja þysku
bersveitrruar frá Slóvakia £ átt-
ina tii Tvscbeu ug Krak.tn. LiUar
frcgnir Iiafa borUt af l»cssutu vtg-
stöðvun;.
Loffcárasir.
f iaftátabumu scui gccður voru
á Varsjá á fWtudagitui og lang-
ardagtmi. voru yfir 1300 manns
drepuir. þ. á. m. kimur og bustu
Seudibcrra Pólvvrju Í Loxuiuu
skýröi blaðamomknitt frá þvt i gipr,
að Þjóðvcrjar Uefóu notaó ettur-
gas í loftárásunt t tvjcr borgir.
Pölskl scndiUcrcamt £ ParLs
hefir skyr; ftá þvi, a5 þ. *-
cmber að kvöldi hafi þvska sfjóru
in mcö niiUigougu botlcttsku
- FKAMH. Á FJÖRBU SÍBU.
RETAR sögöu Þjöðvcrjum stríö á hcudur í gær kíukkau 11 f. h. cftir hresk
um tíma. Haföi Sir Ncvilic ltenderson, scndihcrra Brcta í fierlín, fariÖ
á fund von Ribbcntrops í Kærmorgun kl. 9 og tfáð honuin, að e£ ckki
vairí komið fullnægjandi svar við „siðustu aðvörun" brcsku stjórnarinnar og svarið
komið til London fyrir kl. 11, þá mjTidu Bretar iita svo á, að styrjöld vxri hafin milli
Brctlands og Þýskalands.
Sex klukkustundum síðar, eða klukkan 5 (efUr Miö-Evi-óputíma) var samskon-
ar frestur utrunninn, sem M. Coulandre, sendiherra Frakka í Beríín hafði sett Þjóö
verjum fyrir hönd frönsku stjómarmnai-.
Styrjöld var nú hafin nriHi Frakka, Breta og Pólverja annarsvegar og Þjóð-
verja hinsvegar.
Fregnir af fyrstu liemaöaraögcröunum i styrjöld Breta og Þjóivcria, barst um miðjan dag
í gær, þcgar breska hcrskipii Warwick túk þýska. hafskipið „Bremen“ í hafí áti. „Brcracn", ann
ad glæsilcgasta skipið í hafskipaflota I'jóOverja, var á ieiðinní frá Xevr York, austur um haí.
1 sfðustu viku, þegar skipið var á leið vestur, fjekk það fyrirskipun ura að suúa við, þcgar
það átti súlarhrings ferð eftir til Ncw York. En 12 klst. síðar fjekk það aðra fyrirskipun um að
halda ferð simri áfram tit Ameríku.
Skipið átti að láta farþega og íarm í land í Xew York oghakla siðan strax hcimlciðis, jafn-
vel þútt það íecgi engan flutning. En það tafðist yflr súlarhring i Xcw York vegna þcss að
Koosevelt krafðist þess að leit yrði gerð i því, ásamt öðrum breskom og fröusknm skipum, til
þess að rannsaka hvort þau hefðu nokkum.hergagnaflutning.
I’essí súlaritringur varö 1‘jiiðverjum, etígendum Bremen, dýrkeyptur.
1 XÓTT YAR BKESKA IIAFSKIPIB „ATIIEXIA (EXGX CUXARB-I.ÍXL'.NNAK,
13,163 SMÁL.), SKOTH) I KAF MEÐ TUXDURSKEVTI UXUAX iRLAXáSTRÚXD-
U31 X LfKUM STÖÐUJl OG „LCSITAXIU" VAB SÖKT ARH) 1917.
„ATHAXTA" VAR X LEIÐIXXl FrA GLASGOW VESTUR UJt HAF JIEÐ 1300
HUNDRUÐ FAR1‘EGA, Þ. X Jí. 246 AJIERÍKUJIEXX.
Xáttari frcgnir af þossum atburði cru úkomnar. En samkvamit fregnum frá Xew Yorb,
björguðust allir farþegar i bátana. (I’að var eins og kunnugt cr hin bcinn orsök þcss að Banda-
rikjamenn fúru i striðið 1914—TS, að „Lusitaniu’- var sökt).
ven Utbbenírop, uíiitiríltútuiúktráð
herra Þjúðvwja (t. fc.). Jfyndin
er tekitt þegar hantt vnr ú it’iJ-
tntti tíl Jfonkvu.
Skömtunin
kemur
bráðlega
VERIÐ er að prenta úthlutun-
arspjöklin fyrir matvada-
skumtun þá, sem fyrirhuguð er.
Að prentuninui lokinni verður
skömtuuinni mjög fljótlega kom-
iff á bjer i Beykjavtk og nágrennL
En skömtunarkurtin verða send
með fyrstn pústum út um laad.
og reynt að koma þvi svo fyrir,
að skumtunin komist l íast horf
sem altra fyrst uni alt landið.
Finnar segja að
Olympiuleikamir
verði haldnir
lympíunefmlm í Fmulaadi
u be(£r Iý« yfír því, uð þrátt
íycir bimu* bortur í
Kvrópu ittaui vcrða baldiö fasí
v&S þá ákvórðcu, a3 buldu nícskn.
Olviupxuleika £ ílelsingCors^
Segir i yfirlýítttvrxjxiai, aé
le^or vodir l-d/aua ba.»3, eu
Fitmland sje þeGií 6" albúið aú
^eruart -riðaslaðj.- frSform
I>ar að attki ‘je þtóö að vamla.
«3 c.VUur þcsst bráö: & ernta
CFC).
Aðvörun til
norskra skipa
Xorsfca stjútmin hcíir sent öll-
am notskum skiputn þaiutig lag-
aða orðscndingn:
Þar sem styrjöld hctír brot-
ist út milH Þýskalands annors-
vcgar og PúIIands ug Bretlands
hinsvegar og franska stjúrnin JAPANAR VERÐA
sett Þjúðverjum úrslitakosti. ber HLUTLAUSIU-
öllum norskum skipum á sigl-j ^^smkvsaitt fr-.-gn ffcí
ingaleiðum i Evrópu að leita j hai hefir japauska itjðrain
hafna í Xorcgi eða i hlutlaus-jfnUvnisaS breskn suérnitta um
um Iöndum þegar i stað og bíða það. að húit ntaui vcrða hlutlaas
þar frekari fytirskipana. jí styrjötd þeirri. scnt bafu er í
i , ' Evrúpu.
Vestmanneyinga
vantar kol
* icstmannaeyingar sncru sjcr
y f'1 rikisstjórnarinnar íyrir
hciginá út al' þvi. hvc kobiaust
cr þar t Eyjum. og báðu hattn aS
ráða fram úr því.
Ákveðtö er. að þeir fát 400 tonn
af kolnm, scm xtlttð voru Sól-
bakkaverksmiðjunni. en hún hef-
ir litið scm ekki yerið starfrxkt
i sumar vegna þes* hve lítíð hef-
ir aflast.
Er helst i ráðt. að síldveiðiskii»
úr Eyjam taki kolin ú Sólbakka.
er þan koma að norðtut aí veið-
um, og flytji þan til Eyja.
frá Þýzkalandi nazista og þýzk inn-
rás hafði neytt þau til að fara í stríð-
ið. Bandaríkjamenn höfðu orðið
stöðugt fúsari að veita aðstoð áður
en Japanir ýttu þeim út í styrjökh
ina með árásinni á Pearl Harbor. I
von um að hagnast á sigrum Þjóð-
verja í Evrópu og þar sem Banda-
ríkjamenn voru taldir tregir til að
fóma eins mörgum mannslífum og
eins miklum fjármunum og þörf
krefði til að sigra Japani ákvað
stjómin í Tókýó að fara í stríð við
Breta, Bandaríkjamenn og Hollend-
inga sumarið 1941. Japanir hertóku
Franska Indókína til að gera það að
miðstöð nýrra ævintýra og færðu
sig frá Kína, sem Japanir höfðu átt í
stríði við síðan 1937.
Þegar Japanir höfðu tekið Man-
sjúríu frá Kínverjum 1937 höfðu
þeir haldið áfram að auka þrýsting
:
sinn á Kínverja og meiriháttar átök
hófust í júlí 1937. í bardögum, sem
á eftir fylgdu, höfðu þeir tekið
margar hafnir og náð mikilvægum
iðnaðarmiðstöðvum á sitt vald, en
þeim hafði ekki tekizt að brjóta á
bak aftur andspyrnu ríkisstjórnar
kínverskra þjóðemissinna. Japanir
höfðu einnig lent í átökum við
Rússa vegna landamæradeilna
sumrin 1938 og 1939. I síðara skipt-
ið biðu þeir mikinn ósigur fyrir
Rauða hemum við Khalkin-Gol.
Vegna þeirrar reynslu Japana og
skorts á hráefnum í Austur-Asíu-
héruðum Sovétríkjanna beindu jap-
anskir útþenslusinnar sjónum sín-
um í suður þegar sigrar Þjóðverja í
Evrópu virtust gefa færi á auðveldri
útþenslu í þá átt. Þar sem Filipps-
eyjar virtust ógna landvinningaleið-
inni í Suð-austurAsíu og Banda-
í-íkjamenn ætluðu ekki að fara frá
herstöðvum sínum á eyjunum töldu
ráðamenn í Tókýó stríð við Banda-
ríkin nauðsynlegan lið í japönsku
landvinningastríði.
* * * *
Samkvæmt upphaflegri áætlun
hugðust Japanir stofna heimsveldi
í Suð-austur-Asíu, gersigra Banda-
ríkjaflota þegar hann sigldi yfir
Kyirahaf og semja síðan frið við
Bandaríkin. En í þess stað sam-
þykkti japanski sjóherinn áætlun
Yamamoto Isoruku aðmíráls þegar
hann hótaði að segja af sér. Sú
árás, sem olli tjóni á mestöllum
Kyrrahafsflota Bandaríkjanna (en
ekki flugvélaskipum hans), var tak-
markaður taktískur sigur, en áfall
fyrir heildarstefnu Japana. Gert
var við flest bandarísku skipin,
flestir af áhöfnum þeirra héldu lífi
og ævareiður almenningur í
Bandaríkjunum vildi leggja allt í
sölurnar til að leggja svikulan óvin
að velli.
Japanir lögðu undir sig Malaya,
Hollenzku Austur-Indíur, Filipps-
eyjar, Burma og margar Suður-
Kyrrahafseyjar, en síðan var þeim
haldið í skefjum. I stað þess að
reyna að ná sambandi við Þjóð-
verja handan Indlandshafs frest-
uðu þeir slíkum fyrirætlunum og
sóttu til Port Moresby á Nýju
Guineu, en voru_ stöðvaðir á Kóral-
hafi í maí 1942. í næsta mánuði var
önnur heimskuleg ráðagerð
Yamamoto samþykkt þegar hann
hótaði aftur að segja af sér. Hún
var í því fólgin að taka Midway-
eyju og gereyða leifum Banda-
ríkjaflota. Bandarískur stórsigur
kom í kjölfarið og gerði Banda-
ríkja- og Ástralíumönnum kleift að
gera gagnárás á NýjuGuineu og |
Solomonseyjar. Japanir reyndu
aldrei aftur að móta heilsteypta
heildaráætlun í stríði, sem þeir J
höfðu komið af stað, en gátu ekki
lokið við. Þeir vonuðu aðeins að
þeir gætu gert stríðið óvinum sín-
um of dýrkeypt til að halda því
áfram.
Bandaríkjamenn ákváðu að hefja
tvíþætta sókn. Önnur atlagan var ;
gerð frá Ástralíu meðfram strönd
Nýju-Guineu og yfir Filippseyjar
áleiðs til Tókýó, framhjá mörgum
eyjum sem voru á valdi Japana. Hin
árásin var gerð frá litlum eyjum á
Suður- og Mið-Kyrrahafi til Mari- j
anaseyja, síðan Filippseyja, For-
mósu eða strandar Kína og loks til
heimaeyja Japana. Vegna árásar á
Japan frá bækistöðvum í Kína varð
að halda Kínverjum í stríðinu, en
það mistókst þrátt fyrir mikla loft- ]
brú yfir Himalayafjöll og brezka og
bandaríska sigra í Burma á sama >
tíma og Japanir gersigruðu heri
kínverskra þjóðernissinna 1944.
Hin tvíþætta sókn Bandaríkja-
manna náði hámarki með land-
göngu á Marinaseyjun í júní og júlí
1944 og á Filippseyjum í októ-
berbyrjun. Eftir það sóttu
Bandaríkjamenn til Bonineyja (Iwo
Jima) í febrúar og Ryukyueyja (Ok-
inawa) í apríl 1945.
* * * *
Meðan þessu fór fram höfðu
Bretar og Bandaríkjamenn orðið
ásáttir um að sigra yrði Þjóðverja á J
undan Japönum og að eyðing þýzka 1
kafbátaflotans yrði að ganga fyrir.
Þeir voru hins vegar ósammála um
skjóta innrás í Norð-vesturEvrópu.
Bretar lögðu áherzlu á Miðjarðar- j
haf, en Bandaríkjamenn töldu eng-
ar líkur á úrslitasigri í fjöllum Suð-
ur- og Suð-austur-Evrópu og vildu
ráðast af alefli á hjarta Evrópu.
Bandamenn höfðu gengið á land í j
Norð-vestur-Afríku 1942, en áhrif
Vichy-stjómarinnar komu í veg fyr- !
ir árangursríka skyndiárás á Túnis
og landgöngu þar var frestað. J
Landganga á Sikiley og meginlandi
Italíu komu í staðinn. Loft-
árásirnar á Þýzkaland, sem áttu
að draga mátt úr óvininum og ]
hjálpa Sovétmönnum, höfðu gengið 1
erfiðlega vegna árása þýzkra orr-
ustuflugvéla haustið 1943. Lang-
fleygar orrustuvélar Bandamanna
ollu umskiptum og færðu þeim yf-
irburði í lofti 1944. Fjölmennur
bandarískur her á Englandi, yfir-
ráð á sjó og í lofti og blekkingar til
að fá Þjóðverja til að dreifa liði J
sínu gerðu Bandamönnum það
kleift að ná fótfestu í Normandi j
með landgöngunni í júní 1944 og
brjótast að lokum inn í Frakkland.
Vegna birgðaskorts og andspyrnu |
Þjóðverja reyndist ekki hægt að
ljúka stríðinu 1944. Þjóðverjar
gerðu eina lokatilraun með síðsta j
varaliði sínu í desember. Sókn
þeirra í Ardennafjöllum fór út um
þúfur og Bandamenn sóttu inn í j
Þýzkaland 1945, náðu sambandi við
Rauða herinn og hreiðruðu um sig
á hernámssvæðum. Þjóðverjar J
höfðu verið brotnir niður og gáfust
upp 7. maí 1945.
Jafnvel áður en bardögunum í
Evrópu lauk hófu bæði Rússar og
Bandaríkjamenn liðsflutninga til að
ljúka stríðinu við Japani. Banda-
menn voru tilbúnir að ráðast á j
japönsku heimaeyjamar í nóvem-
ber 1944 og Bretar áttu að ganga á
land í Malaya í september. En í ]
þess stað bundu Bandamenn enda á
stríðið í ágúst með því að varpa
kjarnorkusprengjum og tryggja að- J
ild Rússa að stríðinu við Japani.
Fjölmennur herafli Japana á heima-
eyjunum, stórum hluta Kína og á J
nokkrum Kyrrahafseyjum hlýddu
fyrirmælum um uppjöf, sem bárust !
frá Tókýó 15. ágúst. Bandamönnum
til léttis lauk stríðinu í september
1945 við opinbera athöfn um borð í
USS Missouri á Tókýóflóa.
# The Reader’s Companion to Military
History, Boston & New YÓrk 1996.