Morgunblaðið - 03.01.2000, Síða 95

1913 iMtrigiimMaMfo 2000
MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000 9S
í FÁUIVI ORÐUM SAGT
VAR MUNKURINN
DRAUGUR?
eftir MATTHÍAS
JOHANNESSEN
1967
Við vorum á leið suður á Fíeykja-
nesskaga, ætluðum að koma við hjá
Magnúsi Hafliðasyni á Hrauni,
þeii-ri kempu. Ferðinni var heitið að
Selatöngum, þar sem gamlar búða-
tóttir standa enn og vitna um lífs-
baráttu fólks með seltu í blóði. Nú
hafa þeir safnazt til feðra sinna,
sem fundu kröftum sínum viðnám í
Tangasundi. Magnús er þaulkunn-
ugur á þessum slóðum. Það eru þeir
reyndar einnig félagar mínir í þíln-
um, Eyjólfur J. Eyfells listmálari og
Jóhannes Kolbeinsson smiður, sá
vinsæli leiðsögumaður Ferðafélags-
ins.
Við höfðum áður komið saman að
Selatöngum. Það var í fyrravor. Þá
var bjart yfir sjó og landi og sæmi-
legt veður, en hann hryggjaði við
ströndina. Þegar við komum að
Selatöngum rýndum við í búðartótt-
irnar og horfðum yfir sundið. A
meðan dró hann saman í vestrinu.
„Hann er fljótur að drífa í,“ sagði
Jóhannes, og átti við að hann væri
fljótur að hvessa. Jóhannes og
Eyjólfur eru gamlir sjómenn. Það
má stundum heyra á tungutaki
þeiira.
Þegar við ókum heim úr þessari
ferð, fórum við fram hjá Hrauni og
ákváðum þá að skreppa aftur suður
eftir og taka Magnús með.
Nú vorum við aftur á leið að Sela-
töngum til að uppfylla gamalt lof-
orð, sem við höfðum gefið sjálfum
okkur.
I upphafi ferðar spurði ég Jó-
hannes um Selatanga.
„Það er bezt að þú spyrjir Magn-
ús á Hrauni um þá,“ sagði Jóhann-
es. „Eg gæti ímyndað mér að hann
kunni skil á sögu þeirra.“
„A Selatöngum var verstöð frá
því á 14. öld,“ bætti hann þó við. „Þá
rann Ogmundarhraun og eyðilagði
lendinguna í gömlu Krísuvík, sem
nu heitir Húshólmi og er nokkru
fyrir austan Selatanga. Þar má enn
sjá gróðurbletti og bæjartóttir.“
Uti var nepjukaldi og það hafði
snjóað. Eyjólfur, sem sat í framsæt-
inu, pírði augun og sagði:
„Hann er daufur yfir Reykjanes-
fjallgarði.“
„Ætli snjói í Grindavík," spurði
ég- ,
„Onei,“ svöruðu þeir einum rómi.
„Kannski hefði ég átt að koma
með koníakspela til að ylja ykkur,“
spurði ég.
„Nei,“ sagði Eyjólfur, „ég drekk
ekki koníak nema í heitu.“
„Hann vill ekkert kuldaskólp,"
sagði Jóhannes.
Eyjólfur sagði: „Þegar Helgi lóðs
kom eitt sinn fullur heim - hafið þið
heyrt það - þá segir konan „Æ,“
segir hún, „farðu nú að hátta, Helgi
minn, og biddu guð fyrir þér.“ „Ha,“
segir karlinn, „guð? Nei, ég vil eng-
an guð.“ „Hann vill ekki einu sinni
guð,“ segir þá konan.“
Þar með var koníakið úr sögunni.
Jóhannes skimaði í allar áttir eins
og gömlum sjómanni sómdi.
„Hann verður líklega hægur í
dag,“ sagði hann. „Hægur útsynn-
ingur, en kular í élinu. Gæti orðið
svolítið brim.“
„Þó það nú væri, þetta opna haf,“
sagði Eyjólfur.
„En hvað um Selatanga," skaut
ég inn í.
„Þar var útræði fram um 1880,“
sagði Jóhannes. „Þá þótti staðurinn
útúr og farið að brydda á nýjum
tíma í Grindavík og víðar.“
„Ætli þar hafi orðið mikil slys?“
spurði ég.
„Óljósar sagnir eru um slys,“
sagði Jóhannes. „En ekki áreiðan-
legar.“
„Hefurðu séð nokkuð þai-, sem
bendir til slysa,“ spurði ég Eyjólf.
„Nei, ég heyrði bara dálítinn söng
úr einni tóttinni, þegar við vorum
þar í fyrravor. Já, reyndar hef ég
alltaf heyrt söng úr einni tóttinni,
þegar ég hef komið að búðunum.
Þeir hafa sungið mikið í gamla
daga.
En ég heyrði engan söng, þegar
við Jóhannes fórum þangað í vor.
Þá var eitthvað bölvað rifrildi í einni
tóttinni.“
„Já, þú varst að tala um það,“
sagði Jóhannes. „Ekki heyrði ég
það.“
„Nei, þú heyrðir það ekki,“ sagði
Eyjólfur. „Ég heyrði það aðeins
fyrst þegar við komum að tóttar-
brotunum, en svo var eins og það
dæi út. Ég kom fyrir mörgum árum
í herbergi í húsinu Nýlendugötu 19.
Húsráðendur, sem voru kunningjar
mínir, og vissu að ég sá stundum
ýmislegt, sögðu: „Sérðu ekki eitt-
hvað?“
„Ójú, ekki get ég neitað því. Ég
sé einhvern slæðing," segi ég. „Það
er gömul kerling úti í horni, hún er
að bogra yfir einhverju og öll í
keng.“
Ég lýsti henni fyrir fólkinu, sem
sagði að lýsingin stæði heima.
„Þetta er hún Guðrún gamla í Staf-
nesi, hún átti heima hér og hafði
prjónavélina sína í horninu því arna.
Það hefur orðið eitthvað eftir af
henni þarna.“
„Orðið eftir,“ endurtók ég.
„Já, tilveran er undarleg. Hún
skilar öllu. Ekkert týnist. Þetta
voru eftirstöðvar af Guðrúnu. Hún
vai- þarna auðvitað ekki sjálf. Ég
skynjaði engan persónuleika í mynd
hennar. Hér sitjum við og tölum
saman, og það geymist. En ein-
hvern tíma sér eða heyrir einhver
til okkar. Þá verðum við kannski
komnir langleiðina inn á astralplan-
ið.“
Við hlustuðum á Eyjólf, þögðum.
Nú talaði sá, sem hafði sjón og
heyrn til tveggja heima. Bílstjórinn
dró jafnvel úr ferðinni, og var farinn
að leggja við hlustirnar. Eyjólfur
átti leikinn.
„Það hefur verið mikill söngur í
gamla Kleppsbænum,“ sagði hann.
„Þegar ég kom fyrst að bænum, var
hann yfirgefinn, en uppistandandi.
Þá heyrði ég sálmasöng. Þeir hafa
líklega samvizkusamlega lesið hús-
lestrana sína og sungið sálma, gæti
ég trúað, kannski ekki veitt af.“
Það varð þögn.
„Hefurðu séð nokkuð,“ gaukaði
ég að Jóhannesi.
„Nei, ekkert.“
„Jú, hann hefur séð margt,“ sagði
Eyjólfur. „Hann hefur séð margt
fallegt. Hann hefur séð há og tign-
arleg fjöll í öllum veðrum. Hann
hefur horft yfir öræfin og þekkir
ótal örnefni. Hann hefur séð það
sem er eftirsóknarverðast, landið
okkar í allri sinni dýrð.“
„Já,“ sagði Jóhannes, „það hef ég.
En maður þarf ekki að vera skyggn
til þess.“
„Þú varst að lýsa fyrir mér dular-
fullri reynslu, þegar -YÍð.-fÖann suð-
ur eftir í lýrravor," fullyi’ti ég.
„Ekki man ég það.“
„Þú varðst var við eitthvað í skál-
anum á Jökulhálsi" sagði Eyjólfur.
„Það var óvera,“ sagði Jóhannes.
„Ég sá eitthvað, en aðrir sáu það
ekki síður. Það vai' afarsterk fylgja.
Maður sem var dáinn fyrir 16 árum.
Hann hefur líklega verið að fylgjast
með þessu ferðalagi okkar.“
„Kannski hann hafi ekki verið
þarna sjálfur, ætli það hafi ekki
bara verið hugur hans, sem fylgdist
svona sterklega með ykkur,“ sagði
Eyjólfur.
„Jú, ætli það hafi ekki verið,“
sagði Jóhannes. „Og hugur hans
hefur þá umbreytzt í persónu
hans.“
„Sá sem sézt annars staðar en
hann er,“ sagði Eyjólfur, „birtist
venjulega í réttri mynd sinni. Við
skiljum svo lítið brot af tilverunni,
skynjum aðeins yfii’borð hennar og
misskiljum flest. Við erum, þrátt
fyrir góðan þroska á veraldarvísu,
mjög ófullkomin."
Jóhannes stóðst ekki freisting-
una, en sagði:
„Ég er fæddur og uppalinn að
Úlfljótsvatni.Einhverju sinni um
haust, eða um líkt leyti og nú, já,
það var áreiðanlega í byrjun nóvem-
ber - var ég bak við hesthúsið að
leysa hey handa beljunum. Það var
kvöld og svartamyrkur. Þá heyri ég
að hundarnir gelta.
Traðirnar lágu heim að hesthús-
inu. Það hafði verið frost en klökkn-
aði þennan dag og holklakinn farinn
að slakna. Ég heyri að einhver ríður
traðimar heim að hesthúsinu,
stanzar og fer af baki. Ég heyri
hringlið í beizlisstöngunum, þegar
taumarnir eru teknir fram af hest-
inum. Einhver gengur að dyrunum,
ég legg við hlustimar - maðurinn
staðnæmist og kastar af sér vatni.
Svo heyrist ekki meir og hundarnir
hætta að gelta. Ég geng að hesthús-
dyrunum og huga að því, hver geti
verið þarna á ferð, en sé engan. Það
var meiri ákoman.“
Þetta er nú meiri guðfræðin,
hugsaði ég. Svo spurði ég Eyjólf:
„Er ekki sjaldgæft að menn séu
að kasta af sér vatni hinu megin?“
Hann hristi sitt silfurgráa höfuð.
„Þú misskilur þetta allt,“ sagði
hann. „Það sem Jóhannes varð vitni
að var ekki annað en gamalt berg-
mál. Hann upplifir af einhverjum
ástæðum, að einhverjum hefur orð-
ið mál fyrir mörgum öldum. Annað
er það nú ekki. Ekkert í tilverunni
er svo ómerkilegt að það týnist í
glatkistuna. En hvernig eigum við,
þessir líka maurar í mannsmynd, að
skilja að það er ekkert til, sem heit-
ir fortíð, nútíð eða framtíð. Það er
hægt að sýna kvikmynd eins oft og
hver vill, þannig er einnig hægt að
upplifa svipmynd þess sem var. Líf
okkar geymist á dularfullan hátt.“
Ég sneri mér að Jóhannesi og
spurði um dvöl hans á Úlfljótsvatni?
„Faðir minn var bóndi þar í 26
ár,“ sagði hann. „Hann dó 25. marz
sl. 94 ára gamall. Hann hét Kol-
beinn Guðmundsson. Hann lá ekki
rúmfastur nema 3 vikur. Annað
hvort voi'u menn í gamla daga
ódrepandi eða ekki,“ sagði Jóhann-
es og brosti.
„Heldurðu að Jóhannes eigi eftir
að verða 94 ára,“ spurði ég Eyjólf.
„Nei-i,“ svaraði Éyjólfur dræmt.
„Heldurðu að hann eigi eftir að
verða jafngamall og þú?“ ^
„Það efast ég um.“
„Hvað ertu gamall?"
„Karlinn er orðinn 81 árs.“
„En ég, verð ég 94 ára?“
„Nei, þú verður ekki eins gamall
og ég,“ sagði hann ákveðið. Ég fór
að reikna.
„En verð ég ekki sjötugur?" sár-
bændi ég hann.
„Maður skyldi ekki forsvara
neitt,“ sagði hann.
Ég sá að ekki dugði að freista
Eyjólfs, svo að ég sneri mér að Jó-
hannesi. 4
„Þú manst auðvitað vel eftir
Tómasi Guðmundssyni hinum meg-
in við Sogið,“ sagði ég.
Jóhannes hrökk við. Hann hefur
líklega einnig verið að reikna, hugs-
aði ég. „Tómasi,“ sagði hann,
,jú-ojú, en við þekktumst ekki mik-
ið. Hann var eldri en ég. Það bar við
að ég kom heim til hans. Hann var
ákaflea feiminn við ókunnuga og
faldi sig, ef einhver kom. Ég vissi
ekki þá, að hann ætti eftir að varpa
svo mildum ljóma á Sogið og sveit-
ina; að hann ætti eftir að verða stór-
skáld.“
Og Jóhannes varð hugsi. „Tómas
var talfár,“ sagði hann. „Foreldrar
hans voru gott fólk og höfðingjar.''
Ég fylgdist með því sem unglingur,
þegar hann birti ljóð eftir sig í
Heimilisblaði Jóns Helgasonar, þá
var hann innan við fermingu. Hann
orti um æskustöðvarnar, og þar eru
Sundin blá.“
„Heldurðu að hann eigi við þau -
sundin við Sogið,“ spurði Eyjólfur
undrandi.
„Já, það hefði ég haldið,“ svaraði
Jóhannes viss í sinni sök. „Hvergi
eru blárri sund en við Brúarey í
Sogi. Þau blasa við æskuslóðuuw
skáldsins.“ ►
gabba
Gleðilegt ár