Morgunblaðið - 03.01.2000, Qupperneq 127

1913 2000
MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000 127 V
Söknuður
„...og svo gáfa pabbi og mamma okkur
leyfi og sögðu að við mættum fara til fs-
lands. Þau hafa áreiðanlega bæði áhuga
á að skreppa til íslands, skoða landið og
kynnast fólkinu og við verðum að hafa
okkur allar við, þegar við förum að segja
þeim frá ferðalaginu."
gantast þarna í aftursætinu, en
Jakob fékk ekki stundlegan frið.
Við spurðum ungfrúna:
„Þykir yður ekki leiðinlegt að hafa
alltaf á eftir yður lögregluþjóna og
blaðamenn?"
Hún svaraði ofur rólega:
, „Nei, það hefur engin áhrif á mig.
Ég reyni bara að fela mig bak við
eldri fjölskyldumeðlimina."
Þetta var nóg til að þagga niður í
Gontar. Hnan baðaði út höndunum
og sagði við mágkonu sína: „Nei,
þetta geturðu ekki sagt, nú ertu búin
að setja alla ábyrgðina á mig.“
Hún einungis kinkaði kolli til sam-
þykkis. Og nú var henni farið að líða
betur í bílnum. Surtur var orðinn
fjarlægt og heldur óskemmtiiegt við-
lag við íslandsreisuna, brátt mundi
hann vonandi gleymast aigerlega, og
allt hans hafurtask.
Við vorum að nálgast Gljúfrastein
og það var kominn tilhlökkunarsvip-
ur í andlit Elenu. Hún sá fyrir sér
hesta með fagurbúnum reiðtygjum -
og hún mundi þeysa eftir sléttum
grundum, vera frjáls. Þannig var
svipurinn sem var kominn í andlit
hennar. „Ég hlakka til að fara á
hestbak,“ sagði hún, og fór að taka
betur eftir landslaginu, fjöllin urðu
hlýrri, grasið grænna og vinalegra.
En aumingja Gontar sagði einungis:
„Ég get víst ekki farið á hestbak,
hklga er enginn hestur til á Islandi
svo stór að hann beri mig.“
Það var stutt eftir í hlað, og nú var
hver síðastur að spyrja Elenu
Krúsjeffsdóttur nokkurra spuminga
í viðbót. Við vomm því fljótir að
skjóta spumingum inn í glensið og
gamanið. Við spurðum, hvaða mynd
Elena myndi fara með af landinu.
„Eins og ég sagði,“ svaraði hún,
„átti ég sæmilega mynd af því, áður
en ég kom, en nú er hún skýrari.“
„Hvenær var ákveðið að þið færað
til íslands?"
„Það var ákveðið áður en við fór-
um í Norðurlandaferðina. Þá var
mikið talað um ísland, ferðin vegin
og metin fram og aftur og svo gáfu
pabbi og mamma okkur leyfi og
sögðu að við mættum fara til Is-
lands. Þau hafa áreiðanlega bæði
áhuga á að skreppa til íslands,
skoða landið og kynnast fólkinu og
við verðum að hafa okkur allar við,
þegar við fórum að segja þeim frá
ferðalaginu. Auðvitað segjum við
þeim allt sem gerzt hefur.“
„En hvað um laxinn?“
Jakob skaut inn í að Elena mundi
taka hann með sér og hann yrði ét-
inn við matarborð Krúsjeffs á föstu-
daginn kemur. „Og þá verður mikil
veizla," bætti Jakob við. En við
hugsuðum: Svo þetta átti fyrir El-
liðaárlaxinum að liggja.
„Hafið þér verið aldar strangt
upp?“ spurðum við.
,Af hverju spyrjið þér að því?“
„Vegna þess að hún sagðist hafa
þurft að spyrja foreldra sína að því,
hvort hún mætti fara til Islands."
En Elenu þótti sjálfsagður hlutur,
að spyrja foreldra sína. Hún er sem
sagt mjög vel upp alin og fjölskyldu-
böndin sýnilega sterk.
Og svo bætti hún við:
„En það er ekki svo auðvelt að
komast til Islands."
„Hafið þér áhuga á stjómmálum?"
„Hjá okkur hafa allir áhuga á
stjómmálum. Það er ekki hægt að
komast hjá því að lesa blöðin, og þau
era full af pólitík. Auðvitað verð ég
að fylgjast með stjómmálum og hafa
áhuga á þeim eins og allir aðrir í
landi okkar.“
„En hvemig líkar yður stjómmál-
in á f slandi?“
Hún vildi fátt um þau segja, og við
voram spurðir hvað við meintum
með þessari spumingu. „Mundi ekki
áhugi ykkar á pólitík svo sterloir, að
þið munduð heldur kjósa að ísland
væri kommúnistískt land?“
„Það kemur okkur ekkert við,“
svaraði ungfrú Elena, „hvaða póli-
tík er hér tíðkuð. Fólkið sjálft velur
hvers konar fyrirkomulag það vill
hafa. Ég er gestur og mér dettur
ekki í hug að fara að segja að mér
líki illa það sem fólkið hefur valið.“
Síðan fór hún að segja okkur frá
blómunum, sem hún ætti heima,
yndislega fallegum og alla vega lit-
um blómum, og hún hlakkaði mikið
til að koma heim og hirða um þau.
Einhvern veginn höfðum við allan
tímann á tilfmningunni, að ungfrúin
væri með heimþrá, þó hún reyndi að
bæla hana niður. Það brá fyrir
söknuði í andliti hennar, en svo birti
upp aftur og við fóram að huga að
því hvað hún hefði séð. A hlaðinu á
Gljúfrasteini stóðu fallegir hestar
og biðu knapa sinna. Gestunum var
heilsað með hlýju brosi. Þeir fóra
inn og skiptu um föt og stuttu síðar
kom Elena aftur út í hvítri reið-
blússu. Nú brosti hún, og þegar frú
Auður spurði hvort hún vildi ekki fá
hanzka, svaraði hún á góðri ensku
þessum lakonísku orðum: „Ég ríð
aldrei út með hanzka."
Svo var farið á bak og riðið út í ís-
lenzku sólina og sumarið.
eftir KRISTIN
E. ANDRÉSSON
19 3 2
Ein allra dýrmætasta perlan í bók-
mentum okkar, eitt vængjatak
skáldsálar, áður hana þraut flugið.
Hvar hafa dagar lífs þíns lit sínum glatað?
Og ljóðin, er þutu’ um þitt blóð frá draumi til
draums,
hvar urðu þau veðrinu að bráð, ó bam, er þig
hugðir,
borið með undursamleikans
eigin þrotlausan brunn þjer í brjósti!
Hvar....?
Við svofeld annarleg orð,
sem einhver rödd lætur falla
á vom veg - eða að því er virðist,
vindurinn blæs gegnum strætin,
dettur oss, svefngöngum vanans, oft
drakklanga stund
dofinn úr stirðnuðum limum.
Og spunahljóð tómleikans lætur í eyrum
vor lægra.
Og leiðindin virðast í úrvinda hug voram
sefast.
Og eitthvað, er svefnrofum lOdst, á augnlok
vor andar,
vjer áttum oss snöggvast til hálfs, og skilningi
lostin,
hrópar í allsgáðri vitund
vorsál:
Hvar!
Ó, hvar? Er glatað ei glatað?
Gildir ei einu um hið liðna, hvort grófu það ár
eða eihfð?
Unn þú mjer heldur um stund, að megi jeg
muna,
minning, hrópandi rödd:
ó, dvel!
En æ, hver má þjer með höndum halda,
heilaga blekking!
Sem vængjablik svífandi engla
í augum vaknandibarna
ert þú hverfúl oss, hversdagsins þrælum....
Og óðar en sje oss það ljóst, er undur þitt
drakknað
í æði múgsins og glaumsins.
Svo höldum vjer leið vorri áfram, hver sína
villigötu,
hver í sínu eigin lífi vegviltur, framandi
maður;
og augu vor era haldin og hjörtu vor trufluð
af hefð og löggrónum vana, að ljúga sjálfan
sig dauðan.
En þei, þei, þei, - svo djúpt sem vor samviska
sefur,
oss sönglar þó allan þann dag
við eirðarlaus eyrun
eitthvað, því líkt sem syngi vor sálaða móðir
úr sjávarhljóðinu’ í íjarska....
Og eyðileik þrungið
hvíslarvorthjarta
hljótt út í bláinn:
Hvar?.... Ó hvar?
Hví kom hann ekki heim?
Það er sannleikur, að Jóhann sár-
langaði til íslands. 011 hugsun hans
og líf snerist um íslensk efni, fyrst og
síðast. Hann lifði ekki á Islandi, en
hann lifði Island. Hann átti land og
þjóð rist í hjarta sínu. Hvert orð hans
átti íslenska merkingu. - Svo nábund-
inn var hann hólmanum, sem ól hann.
En hvað hafði hólminn að gefa hon-
um? Jörðin? Lækningu, ef til vill. En
þjóðfjelagið? Dauða og ekkert annað.
Það átti og bauð hæli fyrir sjúkling-
inn, nafnlausan þegninn. En fyrir
skáldsálina, fyrir Jóhann Jónsson,
átti „móðirin" engan hjartastað. Hún
gat boðið sjúklingnum að koma heim
og deyja, en hún gat ekki boðið skáld-
inu að koma heim og lifa. Og Jóhann
langaði til að lifa - og langaði heim.
En heimför til íslands gat hann ekki
rjettlætt fyrir sjálfum sjer nema með
því einu, að hann ætti þar kost á að
lifa, þ.e. að yrkja. Þann kost gat ís-
land ekki veitt honum.
Þess vegna kom hann ekki heim.
Hví liggur ekki meira eftir hann?
Jóhann var sífelt að þroskast. Eft-
ir því sem sjóndeildarhringur hans
víkkaði, hækkuðu eðlilega kröfumar
til listarinnar. Hann óx frá æskuljóð-
um sínum. Hann orti mörg falleg
kvæði á undan „Söknuður", sem
birtist í „Vöku“ árið 1928 (og birtist
hjer), en með því hafði hann fyrst
fundið sjálfan sig, var hann orðinn
frjáls og laus undan áhrifum annara,
hafði hann brotið af sjer venjurnar
og eignast sjálfstæða, eigin hrynj-
andi og mál fyrir ljóð sín. Þetta
kvæði ber fullkominn svip Jóhanns,
ekkert annað skáld hefði getað ort
það. Og jafnframt því að kvæðið er
samræmisfull hrynjandi skáldsálar
Jóhanns, eignast íslensk ljóðagerð
nýja sál með því. í anda þess skyldu
önnur kvæði Jóhanns upp frá því. Og
gerðist þar með fyrsta veralega ný-
sköpunin í íslenskum ljóðastíl frá því
Jónas Hallgrímsson leið, en skáldsál
hans og Jóhanns hefrr að mörgu leyti
verið mjög lík. Báðir áttu þörf fyrir
kraft og íkveikju utan að. Báðir vora
seinir að yrkja, því að skáldgáfa
þeirra var þess eðlis, að kvæðin eða
sögumar urðu fyrst að verða til sem
ómur, hrynjandi og mynd í sál
þeirra, áður en þau fengi búning
málsins. Og því urðu verkin sál af sál
þeirra. En Jóhann átti engan Tómas
Sæmundsson meðal vina sinna. Rjett
um það bil, að hann varð fullþroska,
fjellu veikindin yfir hann og eyddu
starfskröftum hans. Hann varð ekki
nema 35 ára. Og Jóhann var svo
vandaður, að hann ljet ekkert verk
frá sjer fara fyr en það var orðið eins
og honum líkaði best. Og kröfur hans
vora háar.
Sökum alls þessa liggur ekki
meira eftir hann.
Nei, við getum ekki komið sökinni
af okkur. Ekki þjóðfjelagið, sem eng-
an gróðrarreit á fyrir dýrmætustu
sálirnar, en Ijettir hvert spor sálleys-
ingjum og lífníðingum. Ekki heldur
einstaklingar, sem þykjast kunna að
meta andleg verðmæti og sálir eins
og Jóhanns, ekki við mannleysumar,
sem skiljum hann svo dæmalaust vel,
þegar hann er dáinn - en gerðum
ekkert fyrir hann, meðan hann lifði. -
Hvað er jeg að vanþakka. Góðir menn
styrktu hann til náms. En þurfti ekki
Jóhann síðar enn fremur á styrk að
halda, þegar verkeínin uxu og starfs-
tíminn hófst. Jú, vissulega. En svo
langt nær skilningur okkur ekki,
enda eram við hver innibyrgður í
sjálfum sjer, hver í sinni eigin skel.
Allir vinir Jóhanns voru sannfærðir
um gáfur hans, smjöttuðu á þeirri
sannfæringu sín á milli - en gerðu svo
ekkert fyrir hann. Einn af slíkrnn
„vinum“ hans - einn af þeim síðustu -
varð jeg. Jeg kyntist nokkra af hinni
ótakmörkuðu auðlegð sálar hans,
ljóðum hans, sögunum, verkefnunum
öllum, sem hann átti ólokið. Jeg fann
þar svo mikið og auðugt líf, að jeg gat
ekki hugsað mjer dauðann í námunda
við það. Jeg var alveg sannfærður
um, að Jóhann mundi ekki deyja fyr
en hann hefði lokið verkum sínum.
En mjer hefndist fyrir þá einfeldnis-
legu, heimskulegu trú á rjettlæti í líf-
inu utan við eða þvert ofan í gerðir
sjálfra okkar. Jeg dró á langinn,
sveikst um að gera nokkuð fyrir Jó-
hann. Því særir samviskan mig til að
hrópa upp: Jeg vissi, að Jóhann Jóns-
son var frábært skáld, vissi, að hann
var í hættu, vissi, að við máttum ekki
missa hann - en jeg vann honum þó
ekkert gagn. Of seint er það sjeð.
Jóhann er dáinn. Hann dó frá sál
sinni ófullkveðinni, æfi sinni hálfnaðri
og verkum sínum mikils til óskrifúð-
um. Það tjón getum við ekki vegið eða
metið. En það má taka líkingu. Is-
lendingar þykjast hafa mikla ást á
Jónasi Hallgrímssyni, og okkur kem-
ur saman um, að hann hafi haft ómet-
anlegt gildi fyrir þjóðina. Þegar við
höfum talað fegursta íslensku, höfum
við talað mál hans, þegar við höfum
ort best, höfum við kveðið í hans
anda, þegar við höfum verið einlæg-
astir, hreinskilnastir og bestir, höfum
við mest líkst Jónasi eða verið undir
áhrifum hans. Ef við hefðum glatað,
þótt ekki væri nema þrem árum aftan
af æfi hans, þá værum við óendanlega
fátækari. Jónas dó frá miklu af verk-
um sínum í brotum. - Hver og einn
Islendingur viðurkennir, að það er
sár skaði, óbætanlegur um alla eilífð.
Og hafi nú Jóhann Jónsson dáið frá
enn meiri verðmætum? Jeg þori ekki
að svara þeirri spumingu. - En Jó-
hann Jónsson kemur aldrei aftur.
Verkin, sem hann dó frá, era okkur
glötuð um alla eilífð. Þjóðfjelagið og
kunningjar hans bera sökina. Undan
þeirri ásökun getum við hvergi flúið,
og jeg vil, að það sje skýrt tekið fram
við minningu Jóhanns Jónssonar, að
við vissum, að hann var ein besta
skáldsálin, sem við höfúm eignast, að
við vissum, að líf hans var í hættu -
og horfðum á hann tærast og deyja,
sljóir, kaldir, tilfmningarlausir, án
þess að hafast nokkuð að til að bjarga
honum. —
■N
Lesari, þú sem ekki hefir heyrt
Jóhanns Jónssonar getið fyr en nú,
að hann er dáinn, viltu ekki rifja upp
fyrir þjer rjett í svip, hvílíkur fjöldi
af nöfnum samtímamanna hans, alls
ómerkra, hefir hlífðarlaust verið lát-
inn klingja, margklingja í eyra þjer,
meðan nafn Jóhanns var þagað í hel.
►
Eignamiðlunin - opnum þér dyr að eigin húsnæði
Fjörutíu og tvö ár á fasteignamarkaði
Þessi langi tími ber vott um farsælci og traust í viðskiptum.
Eignamiðlunin byggir á víðtækri reynsiu og þekkingu.
Önnumst hvers kyns fasteignaviðskipti - Skjót og örugg þjónusta -
Skoðum og verðmetum fasteignir - Aðstoð við útvegnun og frágang ailra skjala
í 42 ár hefur Eignamiðlunin verið í fararbroddi.
Hún hefur haft forystu um fjölmargar nýjungar í sölu og kynningu fasteigna.
Samanlagður starfsaldur starfsmanna
við fasteignasölu er yffir 100 ár.
Hjá Eignamiðluninni starfar samvalinn g Jlj
hópur fólks sem hefur sérhæft
sig í fasteignaviðskiptum.
EIGNAMIÐIUNIN
Síðumúla 21 Sími 588 9090.«|fj
Sverrir Kristinsson lögg. fasteignasali '
Sverrir Kristinsson, lögg. fasteignasali, Þorleifur St. Guðmundsson,
B.Sc, sölum., Guðmundur Sigurjónsson, lögfr. og lögg. fasteignasali,
skjaiagerð, Stefán Hrafn Stefánsson, lögfr., sölum., Óskar R. Harðarson,
sölumaður, Kjartan Hallgeirsson, sölumaður, Jóhanna Valdimarsdóttir,
gjaldkeri, auglýsingar, Inga Hannesdóttir, símavarsla og ritari, Ólöf Stein-
arsdóttir, símavarsla og öflun skjala, Rakel Dögg Sigurgeirsdóttir, síma-
varsla og öflun skjala, Valdimar Sverrisson, Ijósmyndun.