Morgunblaðið - 18.03.2000, Blaðsíða 39

38 LAUGARDAGUR 18. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 18. MARS 2000 39
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MIKILVÆGIGAGNA-
FLUTNINGA
LJÓSLEIÐARATENGING er af helztu sérfræðing-
um í tölvutækni talinn einhver bezti og ódýrasti
kosturinn á gagnaflutningum, sem til er í dag. Sam-
kvæmt upplýsingum frá Landssíma íslands hf. eru nú
um 30.000 heimili á landinu öllu sem geta tengzt breið-
bandinu. Það mun vera um þriðjungur allra heimila
landsins, en þar af er um helmingur heimila á Stór-
Reykjavíkursvæðinu. Miðað við það hve langt er síðan
lagning ljósleiðara hófst, er útbreiðslan ekki mjög mikil.
Breiðbandið var þó formlega opnað í febrúar 1998. Enn
nýtist Breiðbandið aðeins hluta þjóðarinnar og þegar
flett er upp á heimsíðu Símans og spurt um áætlanir um
lagningu heimtauga eru flest svörin þannig: „ekki komið
á áætlun“ eða „heimtaug vantar“. Skiptir þá engu, hvort
um er að ræða þéttbýl hverfi í Reykjavík eða í dreifbýli.
Til að tengjast Netinu eru nú nokkrar leiðir, breið-
bandið, svonefnd ISDN-tenging, þar sem gagnaflutn-
ingurinn er tvöfalt meiri en á venjulegri mótaldsteng-
ingu, og loks er það svokölluð ADSL-tenging.
Breiðbandið og ADSL-tengingin hafa þó þann galla í
gagnvirkum flutningum, að „pípurnar“ frá notandanum
eru mun þrengri en þær sem flytja innkomin gögn.
Um breiðbandið eru einnig flutt gögn, sem lúta að út-
varps-og sjónvarpsmóttöku. Þá fá menn mjög hreina og
tæra mynd inn til sín. Séu margir í einni íbúðablokk á
Netinu, og kalla fram hver sína heimasíðuna, skiptist
bandvíddin kannski á of marga og gagnaflutningurinn
verður hægur.
Fyrir nokkrum árum var reynt að nota veitukerfi raf-
magnsveitnanna til þess að senda boð milli heimila og
margmiðlunarfyrirtækja. Það reyndist ekki vel vegna
þess að rafveitukerfin reyndust ekki nægilega skermuð.
Upp komu eðlisfræðilegir gallar, sem komu í veg fyrir að
gagnaflutningar heppnuðust. Nú eru margmiðlunarfyr-
irtæki að byrja að senda tölvuboð milli aðila um ör-
bylgjuloftnet. Sú tækni mun þó naumast verða fyrir aðra
en stórnotendur og fyrirtæki á næstunni vegna kostnað-
ar við loftnet og annað sem til þarf í þeirri tækni.
En hvað sem því líður þá eru væntingar manna þegar
komnar fram úr því sem raunverulega er hægt að gera
m.a. vegna kostnaðar við lagningu á dreifikerfi ljósleið-
ara um landið. Fjárfesting Landssímans er mjög mikil í
beiðbandskerfinu og því hlýtur að vera mikilvægt fyrir
fyrirtækið, að hún nýtist sem fyrst.
Það er ljóst að forsenda fyrir því að tölvuvæða og net-
væða landið allt er að gagnaflutningar geti gengið fyrir
sig með skjótum og öruggum hætti. Breiðbandsvæðing-
in er mikilvægur þáttur í að tryggja þau markmið. En í
þessum umræðum öllum má ekki gleyma því að það er
jafn mikilvægt að tengja landsbyggðina með þessum
hætti eins og þéttbýlið á suðvesturhorninu.
ÖRYGGI í
FARÞEGAFERJUM
MÖRGUM hefur vafalaust hnykkt við þau tíðindi, að ör-
yggis- og björgunarmálum í ferjum landsins er mjög
ábótavant, þótt misjafnt sé eftir einstökum skipum. Þessi
dapurlega niðurstaða kom fram í skýrslu sérstakrar athug-
unarnefndar Siglingastofnunar og Slysavarnaskóla sjó-
manna, sem samgönguráðherra, Sturla Böðvarsson, setti á
laggirnar til að kanna öryggismál í farþegarferjum. Athug-
unin var gerð á fjórum ferjum, Sæfara, Sævari, Baldri og
Herjólfí. I niðurstöðum skýrslunnar segir m.a.:
„Miðað við mikilvægi þess, að björgunar- og öryggisbún-
aður skipa með farþegaleyfí sé í góðu ástandi og ávallt til-
búinn til tafarlausrar notkunar verður að koma upp skoðun-
arferli slíkra skipa þannig, að eftirlit verði hert og skoðun á
búnaði fari fram tvisvar á ári. Reglubundið eftirlit með æf-
ingum áhafna með farþegum verði gert að föstum þáttum
um borð í skipum með farþegaleyfi.“
Miðað við niðurstöður athugunarinnar er það brýnt, að
samgönguráðherra sjái til þess, að þessum tillögum verði
fylgt fast eftir. Það er allsendis óviðunandi, að farþegar geti
ekki t'reyst því, að allt sé gert sem hægt er til að stuðla að
öryggi þeirra. Skýrslan sýnir ótvírætt, að svo er ekki nú.
Þótt athugasemdir séu mismunandi alvarlegar eftir ein-
stökum ferjum þá var engin þeirra undanskilin. Sumum að-
fínnslum er auðvelt að bæta úr, en aðrar kalla á víðtækar
aðgerðir. Þær þola enga bið.
Alþjóðleg vatnsráðstefna sett í Haag í gær
Vekja á heim-
inn til vitund-
ar um vatn
✓
A alþjóðlegri vatnsráðstefnu sem sett var í gær
verður rætt um stöðu vatnsbúskapar í heimin-
um. Kreppa er yfirvofandi, skortur er á vatni í
29 löndum og um helmingur stórfljóta og stöðu-
vatna heims er mengaður. Hrönn Marinósdótt-
Vilhjálmur Alexander Hollandsprins stillir sér upp fyrir ljósmyndara en hann
er ráðstefnustjóri alþjóðlegu vatnsráðstefnunnar.
ir var viðstödd opnunarathöfnina og ræddi við
dr. Ismail Serageldin, varaforseta Alþjóða-
bankans, sem segir meginverkefnið að fínna
lausn á ferskvatnsvanda heimsins.
RÍFLEGA einn milljarður
manna hefur ekki aðgang að
hreinu vatni og nærri þrír
milljarðar búa ekki við viðun-
andi hreinlæti. Þetta hefur í för með sér
að um sjö milljónir manna deyja árlega
af völdum sjúkdóma sem tengjast vatni.
Ef jarðarbúar verða átta milljai-ðai- árið
2025, eins og gert er ráð fyrir, mun
vatnsnotkun aukist um 40%, þar af færi
um 17% til landbúnaðarframleiðslu.
Þetta kom m.a. fram í máli dr. Ismail
Serageldins, varaforseta Alþjóðabank-
ans og formanns Alþjóða vatnsnefndar á
21. öldinni, í opnunaræðu sinni á ráð-
stefnunni. Alþjóða vatnsnefndinni var
komið á fót að tilstuðlan helstu stofnana
Sameinuðu þjóðanna og Alþjóðabank-
ans, til þess að greina vanda vatnsbú-
skapar og finna leiðir til úrbóta.
Dr. Serageldin sagði ennfremur að
samkeppni um vatn væri þegar hafin,
víða væri gengið á grunnvatnsbirgðir,
vatnsból eru menguð og sums staðar vof-
ir yfir stríð um vatn.
Auk þess er talið að um helmingur
stórfljóta og stöðuvatna í heiminum sé
mengaður, að þorna upp eða ofnýttur.
Aðeins tvö stórfljót eru talin óspillt,
Amazon í Suður-Ameríku og Kongó-
fljótið í Afriku.
Mótmælendur ber-
háttuðu á sviðinu
Opnunarhátíð Alþjóðlegu vatnsráð-
stefnunnar í gær tók óvænta stefnu þeg-
ar tveir mótmælendur tóku sig til og ber-
háttuðu á sviðinu þegar formaður
Alþjóða vatnsráðsins, Abu Zeid tók til
máls. Vegna óláta í mótmælendum var
gert hlé á athöfninni. Verið var að mót-
mæla hugmyndum um einkavæðingu
vatnsþjónustu og fyrirhugaðri stíflugerð
í Baskalandi á Spáni. Ráðstefnustjóri,
hollenski prinsinn Vilhjálmur Alexand-
er, sté þá í ræðustól og sagði m.a. að Al-
þjóðlega vatnsráðstefnan væri ætluð til
skoðanaskipta, allir gætu tekið til máls
en aðeins á siðmenntaðan hátt.
Vatnsráðstefnan sem nú er haldin í
annað sinn, er fjármögnuð aðallega af
Alþjóða vatnsráðinu og hollensku ríkis-
stjóminni. Yfir 3.000 manns eru skráðir
til þátttöku, stjórnmálamenn, vatnasér-
fræðingar og fjárfestar en markmiðið er
að vekja heiminn til vitundar um vatn.
Hvaðeina sem viðkemur þessum dýr-
mæta lífsvökva er til umfjöllunar en
skipulagðir hafa verið yfir 80 fundir
þessa fimm daga sem ráðstefnan stend-
ur. Samhliða henni er haldin alþjóðleg
vatnskaupstefna yfir 200 fyrirtækja og
tveggja daga ráðherraráðstefna, um 120
ríkja þar sem leitast verður við að ná
samstöðu um aðgerðir til vamar vatns-
búskap í heiminum. Róðstefnunni lýkur
á Alþjóðlegum degi vatnsins, hinn 22.
mars.
„Vatn er dýrmæt auðlind án þess er
ekkert líf,“ segir dr. Ismail Serageldin.
„Allir eiga rétt á aðgangi að hreinu vatni
en óstjórn hefur leitt til þess að kreppa
er yfirvofandi. Viðhorfsbreyting þarf að
eiga sér stað, ef koma á málum í réttan
farveg. Meginverkefni ráðstefnunnar
verður að finna leiðir til þess að koma
ferskvatni heimsins til bjargar."
í nýrri skýrsiu Alþjóða vatnsnefndar-
innar em lagðar fram tillögur til vamar
yfirvofandi vatnskreppu. Þær felast m.a.
í að selja vatn á kostnaðarverði og að
einkavæða vatnsþjónustu. „Með sölu á
vatni er vonast til þess að umgengi við
vatnsauðlindir batni og vatnsfram-
kvæmdir verði fýsilegri fjárfestingar-
kostur,“ segir dr. Serageldin. í tillögun-
um er ekki lagt til að selja vatn til
fátækra í vanþróuðum löndum, þeim
verður tryggður aðgangur með styrkj-
um eða skattaívilnunum. Dr. Serageldin
segir fátæka í þriðja heiminum borga 12
sinnum meira fyrir hvem lítra af vatni en
þá sem búa í borgum með vatns- og
skolpleiðslukerfum. „Þjónusta er lítil við
fótæka og æ fleiri þurfa að kaupa vatn af
vatnssölum sem selja oft mengað vatn.
Vatnskaup era stór hluti heimilisút-
gjalda hjá þeim efnaminnstu, um 20% í
fátækrahverfum Manila á Filippseyj-
um.“
Dr. Serageldin segir einkavæðingu
FRJÁLS markaður með vatn verður
að veruleika í framtíðinni, að mati
Arna Snorrasonar, forstöðumanns
vatnamælinga á Orkustofnun, en
hann er staddur á Alþjóðlegu vatna-
ráðstefnunni í Haag.
„Samþykkt hefur verið sú tíma-
mótaákvörðun á alþjóðavettvangi að
vatn verði söluvara en ekki sjálfsögð
mannréttindi eins og flestir Islend-
ingar álíta. Við eigum gríðarlegar
vatnsauðlindir, meira en flestar þjóð-
ir og erum því vel aflögufær.
Spurningin er hvað gerist þegar
neysluvatn fer að verða af skornum
skammti. Kannski hefst þá verslun
með vatn í stórum stfl. Það veltur á
hver framvindan verður, hvort og þá
hvernig við getum nýtt okkur þessa
auðlind í meira mæli.“
Árni segir ýmsar siðferðisspurn-
ingar vakna sem snúa að velferð
fólks ef vatn verður að vöru.
„Stærstu vandamál vatnsbúskapar
snúa að fátækustu ríkjum heims. Ef
markaðsleiðin verður valin er klárt
að fjöldi fólks mun ekki hafa efni á að
kaupa vatn.“
Árni sækir vatnsráðstefnuna m.a.
til að fylgjast með þróun umræðu um
vatnsfallsvirkjanir. „Forsendur
vatnsfallsvirkjana eru miðlunarlón
en með stíflum er árfarvegi breytt og
land sett undir vatn. Aðgerðirnar
hafa sfðan ýmist slæmar eða góðar
afieiðingar eftir því hvernig á það er
litið.“
Stíflugerð segir hann vera stór-
pólitískt mál víðar en á íslandi.
Byggðar hafa verið stórar stíflur
víða um heim. En oft hafa forsendur
brostið með alvarlegum afleiðingum
fyrir þá sem nýta áttu vatnið.
þegar hafa skilað árangri, m.a. í Buenos
Aires í Argentínu. Vatnskerfi þar hefur
verið bætt og í kjölfarið hefur verð á
vatni lækkað. Ekki hefur borið á vatns-
skorti yfir sumartímann eins og undan-
farin 15 ár. Afar brýnt er að mati dr. Ser-
ageldins að vekja áhuga heimamanna,
sýna þeim að þeir geti haft áhrif. í Ok-
isha í Pakistan hafa um 600.000 íbúar
tekið sig saman og byggt vatns- og
skolpleiðslukerfi.
„Um 450 milljónir manna í 29 löndum,
meðal annars í Suður-Evrópu og Banda-
ríkjunum horfast nú þegar í augu við
vatnsskort. Sú tala mun hækka upp í 2,5
milljarða ef svo heldur fram sem horfir."
Tillögur nefndarinnar felast enn frem-
ur í að tvöfalda fjárfestingar til vatns-
framkvæmda á heimsvísu og að komið
verði á fót nýsköpunarsjóði til að stuðla
að tækninýjungum og betri stjómun. í
ár er gert ráð fyrir að eyða um 80 mil-
ljörðum Bandaríkjadala til framkvæmda
en vatnsnefndin stingur upp á að sú upp-
hæð verði 180 milljarðar Bandaríkjadala
í framtíðinni. Frjármununum á að veija
til vamar því að eins mikið vatn fari til
spillis og raunin er, og koma í veg fyrir
vatnsskort. Fjármagnið á alfarið að
koma frá einkaaðilum svo sem alþjóðleg-
um stórfyrirtækjum.
Vatnsból tæmd og
mengun vofír yfir
Ef svo heldur sem horfir verður það
vatnsskortur en ekki skortur á landi sem
koma mun í veg fyrir að unnt verði að
auka landbúnaðarframleiðslu í löndum
íslendingar borga vatnsskatt sem
innheimtur er með fasteignafjöldum.
Verðið er með því lægsta sem þekkist
f heiminum. Vatn mun ekki hækka í
verði á íslandi ef ríki heimsins koma
sér saman um að selja vatn á kostnað-
arverði, að mati Árna. „Vatnsveitur
hafa komið upp góðu dreifikerfi sem
stendur vel undir sér. Heita vatnið er
mælt til neyslu víðast hvar og telst
því fremur til vöru en það kalda.“
Mikið hefur verið rætt um hvort
heita vatnið sé takmörkuð auðlind en
í flestum vatnskerfum fer nýting ekki
fram úr eðlilegri endurnýjun. Leiðin
sem við höfum valið okkur í tilfelli
kalda vatnsins, knýr okkur hins veg-
ar ekki til þess að spara vatn og
kannski er það óþarfí nema út frá sið-
ferðislegu sjónarmiði. Auðvitað á að
fara vel með allar auðlindir."
Þar sem íbúafíöldi er mikill og
mikill landbúnaður er grunnvatn alls
staðar undir álagi, að sögn Árna.
„Eitt stærsta umhverfisvandamál
iðnrfkjanna er mengun á grunnvatni
og ofnotkun. I Danmörku er mengun
í grunnvatni þegar orðin að vanda-
máli og á eftir að aukast. f flestum til-
fellum er gífurlega kostnaðarsamt að
hreinsa vatnið. Því er það mikið
hagsmunamál fyrir okkur að um-
gangast auðlindir okkar af virðingu."
Löggjöf um vatnsvernd og neyslu-
vatn hefur verið bætt mikið á síðustu
árum, að sögn Árna, en nauðsynlegt
er að opna umræðuna. „Það hefði til
dæmis skelfilegar afleiðingar ef olía
kæmist í viðkvæm vatnskerfi. Því
þarf að fara að öllu með gát, meðal
annars þegar eldsneyti er flutt um
viðkvæm svæði eins og Reykjanes-
braut og Hellisheiði."
þriðja heimsins á komandi áram, segir
dr. Serageldin. Tveir þriðju hlutar
mannkyns búa á svæðum þar sem ein-
ungis fjórðungur rigningarvatns fellur.
Landbúnaðm’ er því oft háður áveitum
sem krefjast mikillai- vatnsnotkunar.
Bændur nota m.a. grunnvatn til akur-
yi’kju og sums staðar er meira dælt úr
jarðlögum en sem nemur eðlilegri end-
urnýjun. Þar að auki er mengun í grann-
vatni vaxandi vandamál, meðal annars af
völdum of mikils áburðar. Ástandið segir
di’. Serageldin vera einna verst í Ind-
landi. Þar er um tvisvar sinnum meira
dælt úr vatnsbólum en sem nemur eðli-
legri endumýjun. „í Tamil Nadu-iíki svo
dæmi sé tekið þar sem búa um 65 mil-
ljónir manna, lækkar vatnsborðið sem
nemur nokkram metram á ári. Ef ekkert
er aðhafst er mikil hætta á að saltvatn
komist í jarðveginn. Afleiðingar þess
væra skelfilegar, landbúnaður myndir
di’agast stórlega saman, neysluvatn yrði
ódrykkjarhæft og umhverfisflóttamönn-
ummyndi fjölga griðarlega.
Olíklegt er talið að unnt verði að fjölga
áveitum í framtíðinni, þar sem sam-
keppni um vatn er mikil. Borgir stækka
og iðnaður eykst. í skýrslum vatns-
nefndarinnar kemur fram að grunnvatn
sé neysluvatn í stærstu borgum heims,
Peking, Dhaka, Perú, Lima og Mexíkó-
borg. Vatnsborðið hefur lækkað mikið
en mörg ár getur tekið að endurnýja
grunnvatn. Þótt um þremm’ milljörðum
sé dælt upp daglega í Mexíkóborg, er
vatnsskortm- í sumum hverfum.
Ferskvatnsdýr í útrýmingarhættu
Þar sem illa horfir fyrir um helmingi
stórfljóta og stöðuvatna í heiminum er
lífríkið í hættu. Dr. Serageldin segir
ferskvatnadýi- vera í fimm sinnum meiri
útrýmingarhættu en dýr á landi, m.a. í
N-Ameríku. Heilsu fólks og lífsviður-
væri er ógnað, að sögn dr. Serageldin.
Gula áin í Kína, til dæmis rann ekki til
sjávar í um 220 daga árið 1997. Yfirvöld
hafa varið fjármunum til varnar fljótinu
en enn er það mikið mengað. Gula áin
rennur um stór landbúnaðarsvæði og
hafa bændur dælt grannvatni úr jarð-
vegi og mjög er gengið á grannvatns-
birgðir.
Þar sem vatnsgæðin era léleg kemur
það niður á heilsufari fólks, auk þess er
grænmeti mengað og þungmálmar hafa
fundiðst í komframleiðslu.
Unnt er að gæða árnar lífi að nýju,
segir dr. Serageldin og nefnir sem dæmi
St. Lawrence-ána þar sem Kanadabúar
og B an daríkj am en n unnu í samvinnu að
því að bæta ástand árinnar. Rln var mik-
ið menguð en ástand hennar hefr skán-
að, lax hefur snúið aftur. Áin er þó langt
frá því að vera komin aftur í samt lag.
Vatn veldur átökum milli ríkja, m.a í
Miðausturlöndum þar sem vofir yfír
stríð um vatn milli Israela og nágranna-
þjóða. Spenna er einnig milli Tyrklands
og íraks. Stórfljót sem renna suður til
íraks eiga mörg hver upptök sín í Tyrkl-
andi en Tyrkir hafa nýtt stóran hluta
vatnsins til stíflugerðar. Um 300 stíflur,
15 metra eða hærri eru byggðar áriega í
heiminum en samanlagður fjöldi þeirra
er um 40.000 stíflur.
Dr. Serageldin segir lausnarorðið
vera samvinnu en ekki samkeppni. „Bar-
ist var um olíu á 20. öldinni. í framtíðinni
verður barist um vatn, ef ekki næst vilji
til breytinga. Aðeins 2,5% af öllu heims-
ins vatn er ósalt þar af era um tveir
þriðju hlutar bundnir í jöklum. Sumt fell-
m- til á svæðum fjarri mannabyggðum og
er því ónothæft. Vatn sem berst með
flóðum og monúnsrigningum kemm’
heldur ekki að notum, síður en svo. Vatn
er því svo sannarlega dýrmæt auðlind."
Mikilvægt að vernda
vatnsauðlindirnar
Þróun orkumála í Evrópu
Nær útilokað að Evrópu-
ríkin geti staðið við Kyoto
Á vegum vísinda- og tæknimálanefndar
Evrópuráðsþingsins hefur Tómas Ingi 01-
rich alþingismaður stýrt gerð stefnumót-
andi skýrslu um þróun orkumála í Evrópu.
I samtali við Auðun Arnórsson segir hann
Evrópuríkin stefna í að verða æ háðari olíu-
og gasinnflutningi, sem sé uggvænleg þró-
un sem beri að reyna að sporna gegn með
meiri áherzlu á vistvænni orkugjafa.
Morgunblaðið/Golli
Tómas Ingi Olrich, formaður utanríkismálanefndar Alþingis.
HÆKKUN heimsmarkaðs-
verðs á olíu síðustu mán-
uði hefur bakað mönnum
áhyggjur víða um lönd,
ekki aðeins í Evrópu. Hefur fram-
boðsstýring OPEC-ríkjanna á olíu
valdið þessu, og minnt iðnríkin á hve
háð þau enn era olíuinnflutningi, þótt
ástandið sé ekki nærri eins alvarlegt
og í olíukreppum áttunda áratugar-
ins.
Þrátt fyrir hina_ hreinu vatns- og
hitaveituorku á ísland með sinn
stóra skipa- og bílaflota einnig vera-
legra hagsmuna að gæta í þróun ol-
íumarkaðarins.
En hvernig verður sú þróun á
næstu árum? Hvernig verður almenn
þróun orkumála í okkar heimshluta?
Tómas Ingi Olrich, alþingismaður og
formaður utanríkismálanefndar Al-
þingis, hefur á undanförnum misser-
um unnið að skýrslu um orkumál í
Evrópu, á vegum vísinda- og tækni-
málanefndar Evrópuráðsþingsins.
Þessi skýrsla hefur nú hlotið sam-
þykki nefndarinnar og verður borin
undir Evrópuráðsþingið í júni.
„Það er athyglisvert hversu þessi
hækkun á olíuverði veldur í raun
miklum usla í iðnríkjunum, bæði í
Evrópu, Bandaríkjunum og iðnríkj-
um Austurlanda fjær,“ segir Tómas
Ingi. Þessi hækkun hafi bein áhrif á
hagvöxt og lífskjör og dragi úr hvora
tveggja. Ahrifunum svipi til þess sem
gerðist þegar olíukreppa reið í tví-
gang yfir heiminn á áttunda áratugn-
um. Þó með þeirri breytingu, að hlut-
ur olíu í þjóðarframleiðslu hefur
minnkað talsvert síðan þá. „Eigi að
síður virðast iðnríkin vera eins varn-
arlaus gagnvart olíuverðshækkunum
í dag og þau vora fyrir 27 áram,“ seg-
ir Tómas Ingi.
Ákvarðanir OPEC-rílqa
þarf ekki til
„Þegar þetta er skoðað í ljósi þess
hvernig orkumarkaðurinn er að
þróast og hvernig hann mun senni-
lega þróast á næsta áratug, þá blasir
við mynd sem er engan veginn þægi-
leg íýrir iðnríkin - ef ekki verður
gripið til róttækra aðgerða." Það ást-
and sem iðnríkin séu núna að kvarta
yfir - sem skapazt hefur af ákvörð-
unum OPEC-ríkjanna um að tak-
marka framleiðslu til að þrýsta verð-
inu upp - sé í raun og veru ástand
sem fyrirsjáanlega muni verða að
veraleika í náinni framtíð af markað-
sástæðum einum. Það þurfi m.ö.o.
ekki neinar pólitískar ákvarðanir í
OPEC-ríkjunum til að skapa þetta
ástand, þegar til lengri tíma er litið.
„Það skapast af sjálfu sér eftir
fimmtán til tuttugu ár,“ segir Tómas
Ingi. „Og ástæðuna fyrir þessu er að
finna í orkumarkaðnum. Evrópuríkin
hafa verið að skapa mjög virkan
markað fyrh’ orku, opinn og frjáls-
legan orkumarkað, þar sem bæði er
tekið til framleiðslu, dreifingar og
sölu á orku. Þessi markaður er farinn
að virka allvel. Auk þess hefur verð á
olíu og gasi verið í sögulegu lágmarki
undanfarið. Orkumarkaðurinn í
Evrópu og heimsmarkaðurinn í heild
hafa því einkennzt af
miklu framboði á ódýrri
orku,“ segir hann.
Við þessar aðstæður -
aukna samkeppni og
nóg framboð - hafi fyr-
irtækin í orkuiðnaðinum
lagt höfuðáherzlu á skammtímafjár-
festingu en langtímafjárfesting setið
á hakanum.
„Þetta þýðir að ýmiss konar vist-
vænni orkugjafar, sem jafnan krefj-
ast mikillar upphafsfjárfestingar,
hafa notið minni athygli af hálfu
orkufyrirtækjanna en ella,“ segir
Tómas. Af þessum orsökum fjárfesti
orkufyrirtækin ekki í þróunarstarfi
fyrir nýjar orkulindir, t.a.m. á nýt-
ingarmöguleikum jarðhita, sem er að
finna mjög víða um Evrópu. Sama
eigi við um fjárfestingar í endurnýj-
anlegri orku eins og sólai’orkunni. í
kjarnorkunni, sem Tómas segir að
ekki megi líta framhjá í þessu sam-
bandi, fjái'festi heldur enginn af öðr-
um ástæðum. Hann bendir á að þessi
þróun sé ennfremur vatnsorkuverum
óhagstæð, því þau krefjast mikillar
upphafsfj árfestingar.
Langtímastefnumörkun skortir
Auk þess segir hann þessa þróun
hafa leitt til þess, að innan fyrirtækj-
anna skorti langtímastefnumörkun.
Einkafyrirtækin ráði í rauninni ferð-
inni í orkugeiranum; þau hafi meira
um þróun orkumála að segja en ríkis-
stjórnir. „Ríkisstjómir Evrópu-
ríkjanna hafa að vísu verið að setja
sér ýmiss konar markmið í orkumál-
um, t.d. varðandi vindorkuna, en þau
markmið mega sín í rauninni mjög
lítils þegar litið er til þróunar mark-
aðarins," segir hann.
Þessi þróun markaðarins bendi til
þess að eftirspurn eftir olíu, gasi og
kolum fari sívaxandi. Bæði kalli vax-
andi umferð á þessa auknu eftfr-
spurn, en hún skýrist þó ekki síður af
aukinni sókn í þessar hefðbundnu
orkulindir til raforkuframleiðslu.
„Og þessar orkulindir er ekki að
finna í Evrópu,“ bendir Tómas Ingi
á, að Rússlandi undanskildu. „Það er
því alveg Ijóst að Evrópuríkin í heild
verða mjög háð inn-
flutningi á orku á kom-
andi áram og áratug-
um.“
Fyrstu afleiðingu
þessa segir Tómas
vera þá, að efnahags-
legt sjalfstæði Evrópuríkjanna
minnki. I öðra lagi verði þau efna-
hagslega háð landsvæðum, þar sem
ríkir lítill stöðugleiki í stjórn- og
efnahagsmálum.
„Það er því ljóst að Evrópuríkin
setja orkuöflun sína í mikla óvissu, og
í öðra lagi þá efnahagslegu hagsmuni
sem tengjast orkunni. Þetta era
fyrstu tíðindin sem eru alvarleg fyrir
Evrópui’íkin,11 segir Tómas. Annað
sem sé alvarlegt fyrir þau sé að þau
verði háðari orkulindum, sem allar
tengjast mengun andrúmsloftsins.
Orkukerfin séu beintengd mengun
heimsins. Orka og orkuvinnsla er
ábyrg fyrir 85% af heildarmagni
gróðurhúsalofttegunda sem iðnríkin
sleppa frá sér út í ancfrúmsloftið. Það
vekur að sögn Tómasar því mjög til
umhugsunar, að orkuiðnaðurinn
reiði sig í vaxandi mæli á olíu, kol og
jarðgas. Reiknað sé með því að út-
blástur koltvísýrings í heiminum,
sem er tengdur orkuvinnslu og -nýt-
ingu, vaxi um meira en 70% á tímabil-
inufrá 1995 til 2020.
Tómas Ingi segir þessa þróun
munu leiða til þess að nánast útilokað
verði að standa við markmið Kyoto-
bókunar loftslagsráðstefnu Samein-
uðu þjóðanna. „Þetta þýðir, að þegar
tekið er tillit til markaðsþróunarinn-
ar er fyrirsjáanlegt að allt að því
ómögulegt verði að virða þau
markmið sem sett era í Kyoto-bók-
uninni,“ segir hann.
Fjárfestingar í kjarnorku-
tækni nauðsynlegar
Orkuþróunin endurspegli að sjálf-
sögðu að hluta tO orkustefnu ríkj-
anna sem hlut eiga að máli. Það blasi
við að þessi þróun gangi í berhögg
við stefnuna í umhverfismálum.
„Með hæfilegri óskammfeilni
mætti því halda því fram, að lang-
tímastefnumörkun Evrópuríkjanna
sé sú, að hafa enga
langtímastefnu. Sama
má segja um Bandarík-
in og Kanada,“ segir
Tómas Ingi.
í þessu sambandi
segir hann rétt að geta
þess, að kjarnorkan eigi sér fáa for-
mælendur eins og sakir standa. Það
stafi af því, að vandamál sem tengj-
ast kjarnorkuúrgangi hafi ekki verið
leyst. Það er ekki verið að fjárfesta
mikið í að leita slíkra lausna. Þetta
segir Tómas vera veralegt langtíma-
vandamál í orkumálum, vegna þess
að kjamorkan gegni mjög miklu
hlutverki í raforkuframleiðslu
Evrópuríkjanna. „Mörgríki álfunnar
framleiða mikla raforku með kjarn-
orkunni; þau komast jafnvel upp í að
fullnægja 70-80% af raforkuþörf
sinni með henni,“ bendir hann á. Víða
í Evrópu sé verið að leita leiða til að
loka kjarnorkuveram. Ef sú þróun
haldi áfram ýti það enn frekar undir
notkun kola, olíu og gass.
Inn í þessa umræðu segir hann
líka leitina að umhverfisvænni orku
fyrir bfla og skip blandast. Að sögn
Tómasar hafa menn þar bundið
nokkrar vonir við vetni, sem sé ein af
þeim lausnum sem menn horfi tíl. í
skýrslunni er bent á vetnið sem at-
hyglisverðan kost til að geyma orku í
framtíðinni og hvatt til að fjárfesta í
tækninýjungum á sviði orkugeymslu.
Þar verði hins vegar að geta þess,
að vetni í þeirri mynd sem þar sé ver-
ið að tala um sé ekki orkugjafí, held-
ur tækni til að geyma orkuna. Með
öðram orðum þyrfti að framleiða
vetnið með því að nýta aðrar orku-
lindir. Segir hann óraunhæft að gera
ráð fyrir því að unnt sé að framleiða
vetni í því magni sem markaðurinn í
Evrópu krefjist með umhverfisvænni
orku.
„Við getum það, íslendingar, og
einhverjar þjóðir gætu lagt meira af
mörkum með aukinni virkjun vatns-
orku og jarðhita, og hugsanlega
mætti nýta vindorku betur, en mögu-
leikarnir á því sviði eru mjög tak-
markaðir. Það er því ljóst, að ef vetn-
ið verður fyrir valinu til að knýja bfla
og skip framtíðarinnar, þá eiga
Evrópuríkin langflest ekki mögu-
leika á að framleiða vetni eins og nú
standa sakir, nema með orku sem
byggir á nýtingu olíu, kola eða gass,“
bendir Tómas á. Frá umhverfissjón-
armiði sé það ekki lausn.
Það sé ekki fólgin nein framför í
baráttunni við mengunarvandann í
því að flytja uppsprettu mengunar-
innar til. í stað þess að bílarnir
mengi komi mengunin frá orkuver-
um sem rekin séu á framorku - kol-
um, olíu og gasi - til þess að fram-
leiða vetni.
Það sé því nauðsynlegt að finna
viðunandi leiðir til þess að framleiða
umhverfisvænni orku en jarðefna-
eldsneyti. „Þess vegna þurfa Evróp-
uríkin - ef þau ætla að bjóða upp á
trúverðuga orku- og umhverfls-
stefnu - að leggja áherzlu á umhverf-
isvæna, hreina orku,“ segir Tómas
Ingi.
Þar sé um að ræða vatnsorku,
jarðhita, vindorku og sólarorku. Síð-
ast en ekki sízt þurfi Evrópubúar þó
að endurskoða hug sinn til kjarnork-
unnar og fjárfesta í þeim geira orku-
iðnaðarins, í þeim tilgangi að finna
viðhlítandi lausnir að því er varðar
geislavirkan úrgang.
„í þessu skyni þarf að finna nýja
tækni sem leysir þessi vandamál,"
segir Tómas. Fræðilega hafi verið
fullyrt að þessar lausnir séu til, en til-
raunakjamorkuver þar sem þessum
fræðilegu lausnum er hrint í fram-
kvæmd hafa ekki verið byggð.
Hlutverk íslendinga að reka
áróður fyrir hreinni orku
Hlutverk íslendinga í þessu sam-
bandi segir Tómas aðspurður fyrst
og fremst það, að leggja áherzlu á
hreina og endurnýjan-
lega orkugjafa og varpa
ljósi á þau öngstræti
sem Evrópuríkin stefna
í í orku- og umhverfís-
málum. „Það er mjög
mikilvægt að fá
evrópska ráðamenn til að horfa á um-
hverfis- og orkumál í samhengi,“ seg-
fr Tómas. í þessu skyni sé líka mælt
með því í skýrslu vísinda- og tækni-
nefndarinnar að efnt verði til stórrar
alþjóðlegrar ráðstefnu, þar sem fjall-
að verði um alþjóðlega stefnumótun í
orku- og umhverfismálum í sam-
hengi.
„Tilgangurinn með skýrslunni og
ályktunum hennar er ekki sízt að
varpa ljósi á það sem vantar í lang-
tímastefnumörkun og benda á leiðir
til úrbóta," segh’ Tómas Ingi.
Evrópuríkin verða
mjög háð orku-
innflutningi á
komandi árum
Segja má að lang-
tímastefnan sé
að hafa enga
langtímastefnu