Morgunblaðið - 18.03.2000, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 18. MARS 2000
MENNTUN
MORGUNBLAÐIÐ
Sáluhjálp
nýríkra
Það ersvo margt, mannanna bölið. í
Kísildal í Kaliforníu, þarsem hjarta
tölvu- og netvæðingar heimsins slœr, er
helsta vandamálið allt ofmiklirpening-
ar. Auðkýfingarnir eru að kikna undan
ríkidæminu.
Eftir Hönnu
Katrínu Frið-
riksson
AUÐVITAÐ er búið að
finna heiti á þennan
hræðilegavanda,
„suddenwealth
i syndrome", eða
skyndiauðgunarheilkenni og sam-
kvæmt skilgreiningu felst vandi
hinna ofurríku m.a. í því að sann-
færa afkvæmin um, að margt sé
mikilvægara í heimi hér en pening-
ar. Sérstök stofnun í San
Francisco býður upp á námskeið,
þar sem farið er ofan í saumana á
þeim möguleikum sem sjálfskapað
eða erft ríkidæmi skapar, um leið
og bent er á þær tilfinningalegu
hættur, sem leynast við hvert fót-
mál. Hið virta fjármálaþjónustu-
íyritæki, Merrill Lynch, býður
ifinunoc einnig UPP á
w llfflUKr námskeið fyrir
foreldra, þar
sem brýnd er
fyrirþeimsú
vegsemd sem
fylgir vanda moldríkra.
Undur kapítalismans tryggja
auðvitað að nánast engin takmörk
eru á hve margir geta grætt á
skelfingu þeirra sem ekki vita aura
sinna tal. I Palo Alto í Kísildal er
búið að hleypa af stokkunum
fréttablaði, sem fjallar eingöngu
um vesalings litlu bömin auð-
kýfinganna. Foreldrum er sérstak-
lega bent á, að þeir megi ekki
hreykja sér af nýju snekkjunni,
eða einkaflugvélinni, heldur tala
við böm sín um hve þeir hafi verið
lánsamir að komast til álna og
hvað þeir hafi þurft að leggja mikið
á sig til þess. Herskarar sálfræð-
inga, félagsfræðinga og ráðgjafa af
ýmsu tagi sannfæra auðkýfinga,
gegn rausnarlegu gjaldi, um að
þeir geti lifað góðærið af.
Pað er ekki nóg með að aum-
ingja ríkisbubbamir kveljist. Þeir
sem em ágætlega stæðir, en ekki
jafn óhemju auðugir og tölvuaðall-
inn, líða stórkostlega. Læknar og
lögfræðingar, sem áður vom virtir
og vel stæðir, em ekki einu sinni
hálfdrættingar á við milljarða-
mæringana. Fram kom í einhverju
dagblaðanna fyrir skömmu, að
byijunarlaun lögfræðinga á virt-
um stofum í San Francisco em um
7 miHjónir króna á ári og að 3 ámm
liðnum hafa margir um 14 milljón
króna árslaun. En auðvitað em
það smámunir, ef Nonni nýríki í
næsta húsi á 14 milljarða, af því að
hugbúnaðurinn hans sló í gegn.
Vesalings millistéttarbömin,
sem fara aðeins einu sinni á ári
með foreldrum sínum á sólar-
strönd, vita ekkert í hvom fótinn
þau eiga að stíga, enda líf þeirra
hreint ömurlegt miðað við líf
sumra skólasystkinanna. Og for-
eldrar þeirra hengja haus, enda
þýðir hin ótrúlega fjölgun millj-
óna- og milljarðamæringa það að
þeir hafa ekki lengur efni á að búa í
allra fínustu hverfunum, þar sem
fasteignaverð hefur rokið upp úr
öllu valdi. Sumar þessara íjöl-
skyldna leita aðstoðar hjá Barna-
ogfjölskyldustofnuninni í Menlo
Park í Kísildal, sem makar krók-
inn á þessari tilvistarkreppu. Það
er þó huggun harmi skattborgara
gegn, að hið opinbera í Banda-
ríkjunum leggur ekki í vana sinn
að greiða sjúkrakostnað borgar-
anna. Ef svipuð staða kæmi upp á
íslandi myndi heilbrigðiskerfið lík-
lega allt verða lagt undir að bjarga
sálarheill þeirra, sem hefðu slysast
til að eignast milljarða, til dæmis
vegna aflaheimilda eða launaupp-
bóta. En það má reyndar færa að
því rök, að hið opinbera ætti að
greiða kostnaðinn við að tryggja
sálarheill í slíkum tilfellum, gróð-
inn er jú allur tilkominn vegna að-
gerða stjómvalda.
En þetta var útúrdúr í umfjöllun
um fólkið í Kalifomíu sem þarf
sjálft að ráða fram úr þeim vanda
að eiga milljarða í banka. Flestir
grípa til þess ráðs að gefa vænar
fjárhæðir til líknarmála. Fyrst í
stað var þetta einfalt, tuttugu
milljónir til krabbameinsrann-
sókna, tíu til alnæmisrannsókna og
tylft til baráttunnar gegn villi-
mannslegum veiðarfærum í íjar-
lægum höfum. En svo kom í ljós að
þetta fólk á mikiu rneiri peninga en
svo að það geti gefið til sömu góð-
gerðarsamtakanna og al-
menningur. Þar fyrir utan hefur
það oft rúman tíma, búið að selja
hugbúnaðarfyrirtækið og hefur
ekkert annað fyrir stafni en liggja
á ströndinni og hugsa um hvemig
best sé að gefa til líknarmála.
Núna er helsta tískan að stofna
eigin sjóði og sitja svo og útdeila
gæðunum eins og Guð almáttugur.
Kannski það hjálpi til að draga úr
samviskubitinu yfir því að hafa
ekkert fyrir stafni, en eiga samt
miklu meiri peninga en hægt er að
eyða á einni ævi. Og svo undarleg-
ur getur hugsanagangurinn orðið,
að í tímaritaviðtölum hreykir hver
22 ára milljarðamæringurinn á
fætur öðrum sér yfir því, að börnin
hans muni ekki fá krónu, þegar
þau vaxi úr grasi. Þau verði að
læra að þræla fyrir peningunum
eins og foreldramir. Vissulega fá
krakkagreyin allt sem hugurinn
gimist, heilu sirkusamir em leigð-
ir til að skemmta í afmælisveislum,
smáar rafknúnar útgáfur af BMW
og Mercedes Benz flytja þau frá
heimili að hesthúsi á meðan þau
mala í farsímann, en þegar þau
verða 18 ára þá er nú eins gott að
þau fari að leggja eitthvað á sig.
Með þessu móti era milljarðamær-
ingamir kannski að gera það sem
allir foreldrar vilja ólmir gera:
Veita börnum sínum það sem þeir
fóru sjálfir á mis við. I þessu tilfelli
blankheit á fullorðinsáram.
Virt dagblað í Kalifomíu eyddi
dijúgu plássi í það á dögunum, að
fjalla um mann, sem hafði orðið
moldríkur á einni nóttu, þegar
hugbúnaðarfyrirtækið sem hann
starfaði hjá fór á hlutabréfamark-
að. Tilefni umfjöllunarinnar var, að
maðurinn hafði ákveðið að gefa öll-
um vinum sínum, gömlum sam-
starfsmönnum og ættingjum nær
og fjær hlutdeild í gróðanum, með
því að senda þeim hlutabréf í fyrir-
tækinu. Hann hvatti þetta fólk til
að nota peningana skynsamlega,
helst til að tryggja að bömin
þeirra nytu æðri menntunar. Með
því að gera það sem þótti sjálfsagt
hér áður fyrr; hugsa um sig og
sína, þótti hann skrítinn. Eðlilegra
hefði verið, ef hann hefði sett á
laggimar sjóð til vemdar sæ-
skjaldbökum og bætt andlega
heilsu sína með því að gera dóttur
sína arflausa.
Barnaþroski - Orsakir námserfíðleika eru fjölmargar og þekking
á þeim eykst stöðugt, bæði m.t.t. orsaka, einkenna og aðferða,
skrifar dr. Tryggvi Sigurðsson, yfirsálfræðingur á Greiningarstöð
ríkisins, hér í fyrri grein sinni um þroska- og hegðunarerfíðleik.
Morgunblaðið/Golli
Eitt af mikilvægustu viðfangsefnum sáiarfræði er þroskaferill barna, eðli hans og einkenni.
Þroski og hegðun
barna í skóla
• Væg frávik í þroska, sem leitt geta
til erfiðleika í námi, eru algeng.
• Börn með sértæka námserfiðleika
fá oft ekki nægan stuðning í skóla.
s
Morgunblaðinu
hafa á undan-
förnum vikum
birst greinar
(Helga Sigurjónsdótt-
ir, Mbl. 29.1., 5.2.,
11.2.), þar sem m.a. er
dregið í efa gildi
greiningar og jafnvel
meðferðar á þroska-
og hegðunarvanda-
málum barna. Skrif-
um undirritaðs er ætl-
að að mynda mótvægi
við þau sjónarmið,
sem þar hefur verið
haldið fram, með það
markmið í huga, að
lesendur geti myndað
sér upplýsta skoðun á mikilvægu
málefni.
Þroski barna
og unglinga
Eitt af mikilvægustu viðfangs-
efnum vísindalegrar sálarfræði
hefur frá upphafi verið þroskaferill
bama, eðli hans og einkenni. Aðrar
fræðigreinar hafa einnig fjallað um
þetta efni, t.d. heimspeki, uppeldis-
og kennslufræði og læknisfræði.
Fjölmargar kenningar um þroska
bama hafa komið fram á þessari
öld, misjafnlega markverðar og líf-
seigar. Þessar kenningar fjalla um
mismunandi þroskaþætti hjá börn-
um, t.d. vitsmuna-, félags- og til-
finningaþroska. Sem dæmi um
þekktar kenningar í barnasálfræði
má nefna hugmyndir svissneska
sálfræðingsins Jean Piaget. Kenn-
ingar hans em nú að mestu úreltar
en leiddu til umfangsmikils rann-
sóknarstarfs, sem aukið hefur
þekkingu á þroska-
ferli barna, bæði eðli-
legum og afbrigðileg-
um.
Umræða um vægi
erfða og umhverfis á
þroska og hegðun hef-
ur verið fyrirferðar-
mikil innan sálfræð-
innar á undanfömum
áratugum. Ekki verð-
ur farið út í þá sálma
hér en athygli vakin á
því, að eftir því sem
þekking á starfsemi
miðtaugakerfisins
hefur aukist hafa
tengsl milli heilastarf-
semi og færni af ýmsu
tagi hjá börnum orðið ljósari. Stöð-
ugt em að uppgötvast fleiri líf-
fræðilegir orsakavaldar þroska- og
hegðunarvandamála af ýmsu tagi
hjá börnum. Áður var t.d. oft talið,
að þroskaskerðingu án þekktra or-
saka mætti rekja til umhverfis-
áhrifa. Slíkar hugmyndir eru mjög
á undanhaldi nú á tímum.
Fjölmörg þekkt dæmi um breyt-
ingar á viðhorfum fræðimanna til
orsaka þroska- og hegðunarerfið-
leika má nefna máli þessu til stuðn-
ings. Bandaríski barnalæknirinn
Kanner hélt því t.d. fram um miðja
síðustu öld, að barnaeinhverfa or-
sakaðist fyrst og fremst af erfið-
leikum í tilfinningalegum sam-
skiptum mæðra og barna. Aðeins
fáum áratugum síðar eru slík sjón-
armið úrelt með öllu. Framfarir
innan læknisfræði og tengdra
greina hafa leitt af sér aðferðir til
greiningar á líffræðilegum orsök-
um þroska- og hegðunarerfiðleika
Tryggvi
Sigurðsson
af ýmsu tagi. Sálfræðilegar mats-
aðferðir skipta þarna einnig miklu
máli, eins og vikið verður að síðar.
Með því að leggja áherslu á
breyttar hugmyndir fræðimanna í
ljósi aukinnar þekkingar á líffræði
þroska og hegðunar er þó ekki ver-
ið að gera lítið úr mikilvægi áhrifa
umhverfis á þroska og hegðun
barna. Það er ótvírætt og óumdeilt.
Segja má, að markverðustu
framfarir í vísindalegri þekkingu á
þroskaferli barna á síðustu tveim-
ur áratugum megi rekja til teng-
ingar fræðilegrar þekkingar innan
hefðbundinnar þroskasálfræði við
nýjustu uppgötvanir innan læknis-
fræðinnar. Þar er einkum um að
ræða stóraukna þekkingu á starf-
semi heilans.
Þekking á því, á hvern hátt og í
hve miklum mæli er unnt að hafa
áhrif á þroskaframvindu bama,
hefur einnig tekið stórstígum
framförum. Um og upp úr miðbiki
síðustu aldar var t.d. ríkjandi
bjartsýni um að útrýma mætti
þroskavandamálum barna með
skipulögðum aðgerðum. Þetta hef-
ur að sjálfsögðu ekki staðist. Eftir
því sem þekking manna innan
fræðigreinar, sem nefnd hefur ver-
ið snemmtæk íhlutun („early inter-
vention“), hefur aukist hefur einn-
ig orðið ljósara hvers árangurs má
vænta af kennslu, þjálfun og öðrum
þeim aðgerðum, sem miðast að því
að hafa áhrif á þroska barna.
Hvað er greind?
Einn af þeim þáttum í þroska
barna og unglinga, sem mest hefur
verið deilt um meðal leikra og
lærðra á undanförnum áratugum,
er hugtakið greind eða vitsmuna-
þroski, eðli hans og einkenni. Þess-
ar deilur eru enn lifandi, t.d. hér á
síðum Morgunblaðsins. Er það vel,
en þau sjónarmið sem fram hafa
komið byggja ekki á nýjustu hug-
myndum um vitsmunaþroska
barna og fræðilegri þekkingu. Því
er ástæða til að taka þennan þátt
sérstaklega út og skoða hann lítil-
lega.