Morgunblaðið - 27.09.2000, Blaðsíða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 27. SEPTEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Gott verð
á bensíni
Bensínálögurnar koma hart niðurá
þeim sem þurfa að nota bílana mikið en
eru hvorki réttlátari né óréttlátari en
aðrir neysluskattar. Ogþær eru áreið-
anlega skynsamlegar þegar allt er tekið
með í reikninginn.
Fyrirhyggjaeralveg
bráðnauðsynleg.
Mér hefur alltaf
fundist furðulegt að
fólk skuli ekki gera
meira af því að spara til elliáranna
og stunda líkamsæfingar til að
halda heilsu, svo að eitthvað sé
nefnt. Allir hljóta að sjá hvað þetta
er sjálfsagt. En samt á ég ekki
sparifé frekar en flestir Islending-
ar og líkamsæfíngamar eru væg-
ast sagt stopular. Þær hafa oftast
orðið út undan. Líklega erum við
nokkuð mörg, þessi sem þurfum
að fá ákveðna leiðsögn og jafnvel
stöku sinnum stýringu í sumum
málum.
VinUORC Viðviljum
aðstjómmála-
menn geri
ekki alltaf og
undan-
Eftir Krístján
Jónsson
tekningalaust það sem al-
menningur krefst þá stundina, við
viljum að þeir geri stundum óvin-
sæla hluti og hafi þá framtíð sam-
félagsins og fyrirhyggju að leiðar-
ljósi. Fyrirhyggjuna sem við
höfum gleymt eða sættum okkur
við með ólund.
Þegar fólk heimtar að skattar á
bensfn verði lækkaðir ætti það að
velta því vandlega fyrir sér hvort
ekki væri ráð að bæta kjör bama-
fólks og annarra launþega með
öðram aðferðum. Við gætum til
dæmis fengið ráðamenn til að
lækka tekjuskattinn. Bensínálög-
umar koma hart niður á þeim sem
þurfa að nota bílana mikið en em
hvorki réttlátari né óréttlátari en
aðrir neysluskattar. Og þær em
áreiðanlega skynsamlegar þegar
allt er tekið með í reikninginn.
Þeir sem segja að bensínskattam-
ir séu ekki notaðir í þágu sam-
gangna virðast gleyma því að
sama ríkið og tekur af okkur þessa
skatta sér um vegina og viðhald
þeirra, löggæslu á þeim, umönnun
þeirra sem slasast í umferðinni.
Hvað kostar allt þetta okkur
skattborgara, halda menn að pen-
ingamir fyrir þessum útgjöldum
komi að handan? Tengjast þessi
útgjöld ekkert bílanotkun?
Orðið neyslustýring hefur ekki
fagran hljóm í eyrum okkar sem
finnst að ríkisvaldið sé allt of víða
með krumlumar. En ef það er ætl-
unin að draga úr opinberum af-
skiptum verður að velja og hafna.
Fæstir markaðshyggjumenn era
svo heittrúaðir að þeir mæli með
afiiámi ríkisvaldsins.
A hinn bóginn er áróðurinn
gegn bensíni og bílanotkun oft svo
misheppnaður að hann espar upp í
okkur mótþróa. Líkiega er ein af
ástæðum þess að margir hægri-
menn taka svo ákaft og gagnrýnis-
laust upp hanskann fýrir óhefta
aðstoð ríkisins við fjölskyldu-
einkabílinn að þeim blöskrar
tómahljóðið í sumum röksemdum
umhverfissinna gegn bílnum.
Skelfingarspár um gróður-
húsaáhrif eiga sér ekki traustar
stoðir. Þær byggjast á niður-
stöðum í sérfræðingaskýrslum
sem undantekningalaust era sett-
ar fram með fyrirvara um að
óvissuatriði séu fjölmörg, varast
beri að oftúlka eða fullyrða of mik-
ið, enn þurfi að rannsaka þessi mál
miklu betur. Með öðram orðum,
að þekkingin er enn allt of lítil til
að hægt sé að fullyrða nokkum
skapaðan hlut um gróður-
húsaáhrif og þróun þeirra.
Þetta er allt satt og rétt en samt
er það varasamt að afgreiða þann-
ig allt talið um koldíoxíðlosun.
Ofgarnar og rangtúlkanimar era
engin sönnun fyrir því að þeir hafi
öragglega rangt fyrir sér sem
boða hamfarir vegna brennslu olíu
og bensíns. Þær sanna aðeins að
beitt er vondum aðferðum í bar-
áttunni gegn þessum orkugjöfum.
Og í einu hafa þeir rétt fyrir sér:
olían mun einhvem tíma verða
búin. Sem merkir að ef við ætlum
að sýna fyrirhyggju verður að
huga að annarri lausn, annarri að-
ferð við að knýja farartækin.
Eitt af þvi sem ýtir undir að
gerðar séu tilraunir með aðrar
leiðir, vetni og fleira, er að olía sé
ekki svo ódýr og ávallt svo mikið
til af henni að við sofnum á verðin-
um. Fyrst í stað verða bílar sem
knúnir era öðra en olíu og bensíni
dýrari en hinir. Ástæðan er aug-
ljós, miklu meira er framleitt af
hinum og þeir njóta því hag-
kvæmni stærðarinnar, fjöldafram-
leiðsla lækkar framleiðslukostnað-
inn við hvem bíl.
Ef lausnin verður að nota efna-
rafala þarf að reisa stöðvar þar
sem hægt er að fá vetni á tankinn.
Það kostar peninga. Nýtt dreif-
ingarkerfi verður ekki til eins og
hendi sér veifað og eitt af því sem
erlend risafyrirtæki dreymir um
er meðal annars að gera ísland að
tilraunastofu í þessum efnum.
Menn vilja kanna hvað muni helst
standa í veginum, hve dýrt verði
að skipta úr oh'u og bensíni yfir í
vetni.
Annar ókostur við olíuna sem
vill gleymast er að Vesturlönd og
Japan era nú svo háð olíulindun-
um í Miðausturlöndum að Saudi-
Arabar, Iranar og fleiri fram-
leiðsluþjóðir hafa í reynd kverka-
tak á efnahag heimsbyggðarinnar.
Þeir sem vilja óbreytt ástand í ol-
íunotkun og jafnvel nota meira
era um leið að segja að áfram skuli
veija ótöldum milíjörðum dollara
á hveiju ári í að halda að staðaldri
úti öflugum, vestrænum herflot-
um á þessum slóðum. Senda beri
hundrað þúsunda hermanna á
vettvang, eins og gerðist í Persa-
flóastríðinu 1990-1991, í hvert sinn
sem eitthvað ógni lífsmunstri okk-
ar. Sem byggist á gnægð af ódýrri
oh'u. Hætt er við að olían sé nokk-
uð dýr að öllu samanlögðu þegar
þessum eftirhtskostnaði er bætt
við verðið.
Vilja herskáu mótmælendumir
í Bretlandi, Frakklandi og annars
staðar að olíuhagsmunir vest-
rænna þjóða í einræðislöndum
Miðausturlanda séu varðir með
kjafti og klóm, hvað sem það kost-
ar? Menn ættu að velta því meira
fyrir sér hvað olía kostar í reynd
og hvað það getur kostað okkur í
framtíðinni að vera orðin jafn háð
henni og raun ber vitni. Hækkun á
heimsmarkaðsverði veldur því nú
að ríkisstjórnir riða til falls en
hvemig yrði ástandið ef allt færi í
bál og brand í Saudi-Arabíu og
þaðan kæmi engin olía?
Áfengisneyslan eykst -
og enginn segir neitt!
FRÁ ÁRINU 1995 hefur neysla
ólöglegra vímuefna stóraukist á Is-
landi, einkum meðal þeirra sem era
24 ára og yngri. Þessi vandi hefur
sett mikinn svip á þjóðhfið og átt
stóran hlut í almennri umræðu og
fréttaflutningi. En á sama tíma hefur
umræða um áfengisvandann fallið í
skuggann og vandi þeirra sem eldri
era en tvítugir hefur verið minna til
umræðu.
Lítið hefur verið um forvamir sem
beinast að hinum eldri og umræða
um aðra áfengisneyslu en unghnga-
neyslu hefur verið í lágmarki. Að
minnsta kosti hafa ekki orðið mikil
viðbrögð í fjölmiðlum og fréttum við
aukningu á áfengisneyslunni þetta
árið þótt nægt tilefni sé til og htið
heyrist orðið í bindindismönnum. Ak-
ureyringar einir hafa verið til and-
svara, þeir Tryggvi skólameistari og
Sigmundur geðlæknir. Hin mikla
aukning á áfengisneyslu íslendinga
síðustu sex ár og óhjákvæmilegar af-
leiðingar hennar kunna því að hafa
farið fram hjá mörgum.
Upplýsingar frá Hagstofu íslands
segja okkur að áfengisneyslan hafi
aukist mjög mikið síðustu sex árin og
sölutölur ATVR fyrir fyrstu sex mán-
uði ársins 2000 benda til þess að
Vímuefni
Við munum þurfa, segir
Þórarínn Tyrfíngsson,
að takast á við alvarleg-
ar afleiðingar aukinnar
áfengisneyslu á heilsu-
far þjóðarinnar.
aukningin haldi áfram þetta árið. Á
sama tíma minnkar áfengisneysla
Svía og Dana en Norðmenn era á
sama róh og við. Allt bendir nú til
þess að við drekkum meira magn af
áfengi en Svíar og Norðmenn.
Áfengismagnið mælt í hreinum
vínanda á hvern einstakling sem
eldri er en 15 ára hefur aukist um
einn og hálfan htra á sex áram. Það
er sérstakt áhyggjuefni að áfengis-
neyslan eykst um meira en einn heil-
an htra af hreinu áfengi á hvem íbúa
15 ára eða eldri á síðustu þremur ár-
um (1997-1999).
Það er óhjákvæmi-
legt hér á íslandi eins
og annars staðar að
aukning áfengisneyslu
leiði til fjölgunar slysa
og ofbeldisverka og
breytingar í íslensku
þjóðlífi verður því að
skoða út frá hinni vax-
andi áfengisneyslu.
Þegar litið er til
framtíðar er ekki hægt
að víkja sér undan því
að við munum þurfa að
takast á við alvarlegar
afleiðingar aukinnar
áfengisneyslu á heilsu-
far þjóðarinnar. Skiptir
þá engu þó að áfengisframleiðendur
hafi óvandaða vísindamenn á mála
hjá sér til að halda áróðri uppi gegn
því að áfengisneyslan valdi líkamleg-
um og geðrænum skaða. Minna
vinnubrögð þeirra og auglýsingar
sem beinast að æskufólki óþyrmilega
á vinnubrögð tóbaksframleiðenda en
t.d. í Bandaríkjunum eru dómstólar
famir að fjalla um sorglegar afleið-
ingar þeirrar auglýsingaherferðar.
Aukin áfengisneysla gerir nær alla
sjúkdóma verri og getur spillt fyrir
og eyðilagt lyfjameðferð. Hún veldur
aukningu á fóstursköðum og spillir
aðbúnaði og uppeidi barna. Hún spill-
ir því heilsufari ungmenna. Aukin
áfengisneysla veldur svefn-
traflunum, þunglyndi, kvíða, eykur á
sjálfsvígshættu og hefur á margvís-
legan hátt neikvæð áhrif á geðheilsu
manna. Fálæti geðlækna og lítil þátt-
taka í áfengisvömum um þessar
mundir vekur því upp spurningar.
Óhófleg áfengisneysla veldur ein
og sér sjúkdómum eins
og lifrarsjúkdómum,
briskirtilssjúkdómum
og heilasköðum.
Með vaxandi neyslu
áfengis mun þessum
sjúkdómum fjölga.
Þannig vex hætta á
skorpulifur í beinu
hlutfalh við það heild-
armagn áfengis sem
einstaklingurinn notar
um ævina burtséð frá
því hversu mikið hann
notaði í hvert sinn.
Með vaxandi áfeng-
isneyslu þeirra sem
komnir era yfir miðjan
aldur munu fleiri og fleiri búa við
vitsmunaskerðingu og minnisglöp
vegna áfengisneyslu.
Þrátt fyrir hraðvaxandi áfengis-
neyslu þjóðarinnar er það þó engu að
síður staðreynd að hlutfall vímuefna-
fíkla sem háðir era ólöglegum vímu-
efnum vex með hverju árinu. Sjúkl-
ingar á Sjúkrahúsinu Vogi sem notað
hafa ólögleg vímuefni era fleiri en
þeir sem aldrei hafa neytt slíkra efna.
Þessi uggvænlega þróun er annað
mál en sá vaxandi áfengisvandi sem
þessari grein er ætlað að benda á. En
þó er ákveðið samhengi þar á milli:
Þótt málum sé nú þannig komið að
ólögleg vímuefni, einkum kannabis-
efni, knýi mun fleiri sem era yngri en
20 ára til að leita sér meðferðar má
ekki gleyma því að áfengi er nær
undantekningarlaust alltaf fyrsta
vímuefnið sem þessir unglingar nota.
Höfundur er forstöðulæknir
sjúkrastofnana SÁA.
Þórarinn
Tyrfíngsson
Er þetta ekki ofrausn?
MARGIR hafa á und-
anförnum mánuðum
sagt í máh og myndum
frá þróun ellilífeyris og
tekjutryggingar, hvem-
ig hlutur elhlífeyrisþega
hefur lækkað, sem hlut-
fall í samanburði við al-
menna launaþróun und-
anfarin ár, og að enn
væri stefnt að lækkun
þessa hlutfalls á næstu
áram. Um síðustu mán-
aðamót fengum við elh-
lífeyrisþegar hækkun,
sem ekki skal vanþakka
eða vanmeta. Ellilífeyrir
hækkaði úr 17.592 kr. í
17.715 eða um 123 kr. hækkun, eitt
hundrað tuttugu og þijár krónur.
Þetta á að vera full leiðrétting og með
hækkunina frá 1. apríl sem var 157 kr.
samtals hefur ellilífeyrir hækkað um
280 kr. frá því að almennir kjarsamn-
ingar vora gerðir, og aliir sem sömdu
fengu nokkur þúsund króna hækkun.
Full tekjutrygging hækkaði núna
úr 30.249 kr. í 30.461 kr. eða um 212
kr., hækkun tvö hundrað og tólf krón-
ur. Þannig fengum við hækkun sam-
tals 335 kr., þijú hundruð þijátíu og
fimm krónur, þeir sem mest fengu.
Er þetta ekki ofrausn? Ellilífeyrir og
full tekjutrygging er í dag samtals
48.146 kr.
Á sama tíma og við eram að fá
þessar rausnarlegu
hækkanir segja kennar-
ar að fastakaup þeirra
þurfi að hækka um
a.m.k. tvöfalda þá upp-
hæð, sem ellilífeyrir og
tekjutrygging er, á mán-
uði, áður en farið verði að
semja um kauphækkanir
í nýjum kjarasamningi.
Eldri borgarar hafa
bent á margar leiðir til að
fá hluta af góðærinu til
sín, en alltaf er talað fyrir
daufum eyrum stjórn-
málamanna og annarra
ráðamanna, m.a. hefur
verið bent á að hækka
persónuafslátt, fjölga skattþrepum,
og að lækka skatta af greiðslum úr líf-
eyrissjóðum með því að skattleggja
hluta þeirra sem fjármagnstekjur.
Á þetta hefur ekki verið hlustað, en
hvaða tillögur eða hugmyndir eru
ráðherrar með núna þegar ríkissjóð-
ur skilar á þriðja tug milljarða hagn-
aði, á þá að bæta hag hinna lægstu,
ellilífeyrisþega og öryrkja? Nei, það
hvarflar ekki að ráðherram og stuðn-
ingsmönnum þeirra á Alþingi.
En nú rennur blóðið til skyldunnar
hjá sjávarútvegsráherra og forsætis-
ráðherra, þegar fjölmörg fyrirtæki
hafa verið að gefa upp hvemig afkom-
an er og gefa flest upp mikinn hagnað
sem telja má í milijónum eða milljörð-
Lífeyrir
Kannske er of mikið,
segír Karl Gústaf Ás-
grímsson, að við fáum
þrjú hundruð króna
hækkun á mánuði.
um króna, þá telja ráðherrarnir tíma-
bært að fara að lækka skatta á fyrir-
tækjunum.
En þeim finnst það nóg og kannske
of mikið að við fáum þijú hundrað
króna hækkun á mánuði.
Það er ömurlegt til þess að hugsa
að þessir ráðherrar, sem við eldri
borgarar eram búnir að mennta og
byggja upp þjóðfélag fyrir skuli vera
svo blindir að þeir sjá ekki nema eigið
ágæti og geta látlaust horft á okkur
eldri borgara og öryrkja með bundið
fyrir bæði augu.
Þeir hljóta að vera stoltir af sjálfum
sér fyrir að segja að þijú hundrað
króna hækkun til okkar jafngildi tug
þúsunda hækkunum sem þeir
skammta sér eða láta skammta sér.
Era menn hættir að kunna að
skammast sín?
Höfundur er formaður Félags eldri
borgara í Kópnvogi.
Karl Gústaf
Ásgrímsson