Morgunblaðið - 27.09.2000, Blaðsíða 57

MORGUNBLAÐIÐ
_____________________________MIÐVIKUDAGUK 27. SEPTEMBER 2000 57
FÓLK í FRÉTTUM
Nýtt íslenskt leikrit sýnt í Borgarleikhúsinu
|iangað til hlægilegasti
skelfir ársins verður
frumsýndur um land allt.
Hláturinn lengir lífið
Þú getur drepist úr lilátri
Enga miskunn. Engin feimni. Ekkert framhald
skifan.is
Ræður tungumálið
við að tjá tilfínn-
ingar okkar?
I Borgarleikhúsinu er nú verið að sýna
verkið Einhverí dyrunum eftir Sigurð Páls-
— ————
son. Birgir Orn Steinarsson ræddi við höf-
undinn um afl tungumálsins og mikilvægi
þess að halda því lifandi.
HVER hefur ekki lent í því að
vera þátttakandi í hressilegu rifr-
ildi og átta sig síðan á því að
deiluefnið hefur ekki nálgast neina
lausn heldur er í staðinn farið að
ganga í hringi? Það er á þannig
stundum sem það verður óhjá-
kvæmilegt að velta því fyrir sér
hvort tungumálið sé yfir höfuð
nægilega öflugt verkfæri til þess
að tjá innri tilfinningar notandans
fullkomlega. Eða eins og Sigurður
Pálsson skáld orðar það er hugs-
anlegt að „orðin séu alltaf of langt
í burtu“ til þess.
Borgarleikhúsið er þessa dag-
ana að sýna nýtt leikrit eftir Sig-
urð sem heitir Einhver í dyrunum.
Þar fæst hann m.a. við þessa
spurningu og gerir tilraun til þess
að sýna líf tungumálsins. Honum
tekst jafnvel það vel upp að stund-
um er hægt að tala um samtölin
sem sérpersónu innan verksins.
Persónu sem á köflum verður
jafnvel mikilvægari í verkinu en
sjálf atburðarásin.
Leikararnir sem gæða persónur
Sigurðar lífi eru þau Kristbjörg
Kjeld, Sigurður Karlsson, Edda
Björgvinsdóttir, Björn Ingi Hilm-
arsson og Guðmundur Ingi Þor-
valdsson. Leikstjóri er Kristín Jó-
hannesdóttir. Leikritið fékk mjög
góða dóma á menningarsíðum
Morgunblaðsins en vert er að
benda á að um takmarkaðan sýn-
ingafjölda er að ræða sökum anna
ieikaranna.
Skynjun og
tilfínningar
.,1 rauninni gerist verkið mikið í
tungumálinu," viðurkennir Sigurð-
ur þegar blaðamaður hitti hann á
kaffihúsi í miðbænum. „Það er
vjss þróun í verkinu, við skiljum
við allar persónurnar í allt annarri
stöðu en við kynntumst þeim í
upphafi. Það eru ekki ytri atburðir
sem skipta höfuðmáli. Áfallið hef-
ur nú þegar gerst, þetta er úr-
vinnsla úr því áfalli. Aðalatriðin
eru skynjun og tilfinningar, ekki
venjuleg frásaga. Skynjun á
tungumáli og hugarástandi þessa
fólks. Þegar sjálfsmynd aðalsögu-
hetjunnar er í molum er tungu-
málið líka í molurn." En ber okkur
þá að skilja það þannig að Sigurð-
ur hafi gefið upp alla von um að
geta tjáð sínar réttu tilfinningar í
gegnum tungumálið? „Nei, alls
ekki ef maður brýst inn í orðin. Ef
maður lætur sér hins vegar nægja
venjunotkun tungumálsins segir
það mjög takmarkað. Það er nauð-
synlegt að hlusta alltaf eftir því
sem liggur undir. Vélræn notkun
tungumálsins leiðir til þess að það
verður ónothæft." Eftir slíkar
vangaveltur átti blaðamaður svo-
lítið erfitt með að finna upp á ein-
hverju nýju til að segja. Hann og
Sigurður fengu sér hvor sinn
kaffisopann og eftir að þeir höfðu
báðir eytt nægilegum tíma til þess
að reyna að melta það sem sagt
hafði verið horfðu þeir undarlega
hvor á annan.
„Við erum orðnir svo fræðilegir,
hvernig forum við eiginlega að
þessu?“ spyr Sigurður og báðir
brosa ofan í kaffibollann sinn.
Stórleikkonan og
aðdáandinn
Leikritið var forsýnt á Listahá-
tíð í Reykjavík í vor en síðan hef-
ur Sigurður gert við- og endur-
bætur. Kristbjörg Kjeld fékk
afbragðsdóma fyrir túlkun á Kol-
brúnu, aðalpersónu leikritsins, en
hún er fyrrverandi stórleikkona
sem á við sálræn vandamál að
stríða. Kristbjörg er afar sannfær-
andi í hlutverki sínu og eftir sýn-
inguna velti blaðamaður því fyrir
sér hvort Sigurður hefði haft hana
í huga þegar hann var að vinna
leikritið.
„Já, reyndar. Ekki alveg upp-
haflega þegar ég rissaði upp frum-
gerðina fyrir nokkrum árum en
þegar ég fór svo að vinna þetta í
fyrra var hún meir og meir sú sem
ég hugsaði um. Það er til nóg af
góðum leikkonum, en með fullri
virðingu fyrir þeim þá eru fáar
sem hafa jafnmikið ótrúlegt ör-
yggi og dýpt eins og Kristbjörg.
Þú trúir því að þessi persóna hafi
verið stórleikkona. Þú efast aldrei
um það, enda er mjög nauðsynlegt
að áhorfandinn trúi því fullkom-
lega að hún hafi eitthvað ótrúlega
heillandi við sig.“ Inn um dyr leik-
konunnar koma nokkrir óboðnir
gestir, m.a. ungur maður, sem dáð
hefur leikkonuna frá barnsaldri.
Aðdáandann leikur Björn Ingi
Hilmarsson.
„Mér fannst í rauninni þessi
skák ganga upp þegar aðdáandinn
var kominn. Hann var upphaflega
mun eldri, en þegar hann var orð-
inn svona ungur og varnarlaus í
þessum undarlegu tengslum við
móður sína gekk þetta upp. Svo er
ekki verra að Björn Ingi leikur
þetta af geysilegri fimi og hefur
sjaldan gert betur,“ segir Sigurð-
ur þakklátur.
Nýir straumar,
Sigur Rós og múm
Eins og áður hefur komið fram
styðst Sigurður ekki við hefðbund-
inn frásagnarstíl í þessu verki.
„Leikhús er mjög aftarlega á
merinni miðað við aðrar listgrein-
ar. Bæði hérna heima og erlendis.
Það eru t.d. miklu nútímalegri
hlutir að gerast í tónlist, bók-
menntum og kvikmyndum. Sem
áhorfendur erum við aftarlega, við
mætum í leikhúsin með væntingar
sem eru 100 ára gamlar. Við erum
miklu þróaðri móttakendur á öðr-
um sviðum lista. Sjáðu til dæmis
tónlistarmyndbönd; þau byggjast
oft einungis á skynjun. Svo viljum
við gamaldags frásagnir í leikhúsi.
Þetta hefur mér þótt einkennilegt
á sama tíma og við eigum nóg af
leikhúsfólki sem ræður við það að
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
Sigurður Pálsson á Kaffi List.
■dTí'
gera nýja hluti.“ Leikmyndin, sem
var í höndum Stígs Steinþórsson-
ar, búningahönnun Stefaníu
Adolfsdóttur og hljóðstjórn Ólafs
Arnar Thoroddsen eru mjög í
anda ritstíls Sigurðar því þau
höfða aðallega til skynjunar og
vakningar tilfinninga. Þetta eru
einmitt hugtök sem margir lista-
menn úr framsæknari tónlistar-
geiranum hafa tileinkað sér og er
tónlistin í leikritinu eftir því.
„Leikstjórinn er ákafur aðdá-
andi múm og Sigur Rósar og það
eru bútar úr lögum þeirra í leik-
ritinu. Svo er notast við tónlist þar
sem Hughes de Courson blandar
saman tónlist Mozarts við egypska
tónlist og Bachs við afríska tón-
list. Mér fannst tónlistarvalið vera
ofboðslega rétt. Mér finnst ég ó
undarlegan hátt ná miklu meira
sambandi við ungt fólk, þar er ég
miklu meira á heimavelli. Ég næ
oft miklu meira sambandi við fólk
sitt hvorum megin við þrítugt en
fólk á mínum aldri.“ Sigurður seg-
ist vera feginn því að hinir nýju
straumar í listsköpun á íslandi
séu að færast aftur að tilfinninga-
lífinu og vill hann þakka t.d. Björk
Guðmundsdóttur þá þróun. Á end-
anum hljóti alltaf að vera mikil-
vægast að tjá tilfinningar sínar.
„Það snýst svo ofsalega mikið
um hvað sé rétt fyrir neytendur,
sem er þá frekar iðnaður en list. I
rauninni eru þessir nýju straumar
algjör andstæða við þessi iðnaðar-r
viðhorf. Samt ná þessir listamenn
fjöldahylli. Þetta „á ekki að geta
gerst“, en gerist samt,“ segir Sig-
urður um leið og blaðamaður og
hann átta sig á því að innihald
kaffibollanna er horfið.