Morgunblaðið - 27.09.2000, Blaðsíða 38

38 MIÐVIKUDAGUR 27. SEPTEMBER 2000
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
EVRAN OG
NORÐUR-
LÖNDIN
Norðurlöndin, Bretland og evran: Nokkrar kennitölur
Prósent Danmörk Finnland (sland Noregur Svíþjóð Bretland
Utanríkisviðskipti:
Evrusvæði 47 32 33 40 44 47
Evrópusambandið 67 56 60 74 61 51
Norður-Ameríka 5 8 12 11 8 14
Útflutningur til Bretlands 9 10 19 20 10
Hagsveiflur:
Hagvöxtur - fylgni 63 34 5 7 49 49
Viðskiptakjör - fylgni 72 36 0 0 63 12
Gengi, vextir og verðbólga:
Gengi gagnvart evru (5/1-22/9) -0,1 12,3 10,3 12,4 19,8
Daglegt flökt gengis 0,0 0,4 0,3 0,4 0,6
Skammtlmavextir 5,9 4,8 11,2 7,3 4,1 6,2
Skammtímavaxtamunur 1,1 0,0 6,4 2,5 -0,7 1,4
Langtímavaxtamunur 0,5 0,2 6,6 1,5 -0,1 0,5
Verðbólga I ágúst 2,2 2,9 3,9 3,5 1,4 0,6
ATHS: Samsetning utanrikisviðskipta í töflunni er byggð á vöruviðskiptum árið 1996. Samfylgni hagsveiflna er mæld með þeim hluta af
sveiflum árlegs hagvaxtar og viðskiptakjara sem skýra má með samtímasveiflum sömu stærða i Evrópusambandínu í heild á árunum
1961-1995. Daglegt flökt gengis er mælt með staðalfráviki daglegra breytinga á gengi viðkomandi gjaldmiðils gagnvart evru. Skammtíma-
vextir eru þriggja mánaða millibankavextir í viðkomandi landi. Langtímavaxtamunur er munur á nafnvöxtum ríkisskuldabréfa til 5 ára í við-
komandi landi og á meðaltali 5 ára rikisskuldabréfa á evrusvæði. Verðbólga er mæld með 12 mánaða hækkun samræmdrar vísitölu neyslu-
verðs Evrópusambandsins (HICP).
Heimildir: Már Guðmundsson, Þórarinn G. Pétursson og Arnór Sighvatsson (2000), „Optimal Exchange Rate Policy: The Case of lceland",
Central Bank of lceland Working Papers No. 8, Seðlabanki íslands, hagfræðisvið. IMF: Direction of Trade. Hagstofa Islands. Seðlabanki
Islands.
Gengi norræna gjaldmiðla gagnvart evru
5. jan. 1999 - 22. sept. 2000
5. jan 1999 = 100
íslensk króna
Sænsk króna
-------------115
120
Norsk króna-J
Dönsk króna -
110
105
100
i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i
JFMAMJJÁSONDJFMAMJJÁS
^ NORÐURLONDIN hafa farið
ólíkar leiðir í gengismálum á undan-
fömum árum. Finnland er hluti af
evrusvæðinu. Danmörk
fylgir mjög ákveðinni
fastgengisstefnu gagn-
vart evrunni og mun á
morgun taka um það
ákvörðun í þjóðar-
atkvæðagreiðslu hvort
landið verður einnig
hluti af evrusvæðinu. I
Svíþjóð er gengið á floti
og peningastefnan
byggist á beinu verð-
bólgumarkmiði. fsland
og Noregur eru í raun
einhvers staðar milli
verðbólgumarkmiðs og
>gengismarkmiðs. Þessi
mismunur á sér bæði
pólitískar og efnahagslegar rætur.
Island og Noregur eru utan Evrópu-
sambandsins og geta því ekki orðið
aðilar að Myntbandalagi Evrópu, en
jafnframt er hagkerfi þeirra með
þeim hætti að fastgengisstefna er
Öll Norðurlöndin, segir
Már Guðmundsson,
jt uppfylla Maastricht-
------------------7--------
skilyrðin nema Island.
ekki eins heppileg og fyrir hin löndin.
Danmörk er það Norðurlandanna
sem helst ætti að tilheyra evrusvæð-
inu þegar litið er á efnahagslega
mælikvarða og langa forsögu fast-
gengisstefnu gagnvart þýska mark-
inu. I þessari grein er gefið nánara yf-
irlit um núverandi gengisstefnu
Norðurlandanna. Einnig er fjallað um
hvernig Norðurlöndin standa gagn-
vart efnahagslegum mælikvörðum á
það hversu heppileg þátttaka í evr-
unni er.
Núverandi gengisstefna
Af norrænum aðildarlöndum ESB
var Finnland með í Myntbandalagi
Evrópu (EMU) frá byrjun, en áður
fylgdi það svipaðri peningastefnu og
Svíþjóð gerir nú. Danmörk samdi um
undanþágu frá þátttöku í EMU en er
þátttakandi í gengissamstarfi
(ERMII) við Seðlabanka Evrópu
(ECB). Það kerfi felst í því að þau
ESB-lönd sem vilja, geta í samráði við
ECB ákveðið fráviksmörk gjaldmiðla
sinna gagnvart evrunni. ECB og við-
komandi seðlabanki hafa þá gagn-
kvæma skyldu til inngripa á gjaldeyr-
ismarkaði ef gjaldmiðilÚnn stefnir út
íyrir mörkin. ECB getur þó hætt inn-
gripum ef bankinn telur
þau stangast á við
markmið sitt um lága
verðbólgu á evrusvæð-
inu. Danmörk er með
þröng vikmörk, eða
±2(4%, en danski seðla-
bankinn hefur haldið
gengi dönsku krónunn-
ar mun þéttar upp að
evrunni, eins og sést á
meðfylgjandi mynd og
töflu. I raun er þetta
ekki annað en framhald
á þeirri hörðu fastgeng-
isstefnu sem Danmörk
fylgdi gagnvart þýska
markinu í á annan ára-
tug. Danmörk er því nokkurs konar
skuggaaðili að EMU, þ.e. dönsk pen-
ingastefna verður að taka fullt tillit til
vaxtaákvarðana ECB án þess þó að
Danir eigi aðild að þeim ákvörðunum.
Svíþjóð hefur ekki samið um und-
anþágu frá EMU en hefur eigi að síð-
ur ákveðið að standa fyrir utan vegna
mikillar andstöðu almennings við að-
ild. Gengi sænsku krónunnar flýtur
en sænska seðlabankanum er gert að
nota stjómtæki sín tál að halda verð-
bólgu lágri. Vaxtabreytingar hafa
áhrif á verðbólgu með töluverðum töf-
um. Verðbólguspár bankans leika því
stórt hlutverk við mótun peninga-
stefnunnar, en þær eru birtar árs-
fjórðungslega. Aðild Svíþjóðar að
EMU er auðvitað möguleg síðar meir.
Góður gangur í sænsku efnahagslífi
og veik evra hefur þó dregið úr fylgi
við þá hugmynd í bili. Ef jáið sigrar í
þjóðaratkvæðagreiðslunni í Danmörk
á morgun gæti þetta breyst, sérstak-
lega ef evran styrkist á komandi vetri.
Hvorki Noregur né ísland geta
tekið þátt í EMU þar sem þau eru ut-
an ESB. Bæði löndin eru hins vegar
tengd evrusvæðinu nánum efnahags-
legum og fjármálalegum böndum í
gegnum utanríkisviðskipti og EES-
samninginn. I báðum löndunum hefur
stöðugleiki í gengismálum verið
nokkurs konar millimarkmið stefn-
unnar í peningamálum, þótt að fram-
kvæmdin hafi verið misjöfn. í Noregi
hefur markmiðið verið að halda til-
tölulega stöðugu gengi gagnvart
evrópskum gjaldmiðlum en á Islandi
hefur verið miðað við gengisvísitölu
sem byggð er á samsetningu utanrík-
isviðskipta landsins. Norðmenn hafa
ekki haft formleg fráviksmörk fyrir
norsku krónuna síðan í gjaldeyris-
kreppunni í árslok 1992 en slík mörk
eru til staðar hér á landi. Munurinn er
hins vegar ekki svo mikill í raun enda
voru vikmörk íslensku krónunnar
víkkuð í ±9% í febrúar sl. í báðum
löndunum hafa verðbólguhorfur leik-
ið stærra hlutverk við mótun pening-
astefnunnar að undanfomu og seðla-
bankar landanna birta báðir
ársfjórðungslegar verðbólguspár og
mat á stöðu efnahagsmála. Samfara
hefur sveigjanleiki gengisins aukist.
Þetta má merkja í meðfylgjandi töflu
en þar sést að norska krónan hefur
hækkað um rúm 10% gagnvart evr-
unni írá því að hún varð til á sama
tíma og íslenska krónan hefur hækk-
að um rúm 12%. Daglegt flökt þeirra
gagnvart evru er svipað en þó heldur
meira á íslensku krónunni.
Meðfylgjandi mynd sýnir þróun
gengis Norðurlandamyntanna gagn-
vart evru frá því hún kom til. Á mynd-
inni sést glöggt hve nákvæmlega
danska krónan hefur fylgt evrunni.
Hinar Norðurlandamyntirnar hafa
hækkað gagnvart evrunni, íslenska
og sænska krónan svipað en sú
norska nokkru minna. Á meðfylgj-
andi töflu sjást einnig nokkrar kenni-
tölur sem skipta máli varðandi pen-
ingastefnu og er Bretlandi bætt við til
samanburðar. Hækkun breska
pundsins gagnvart evru er reyndar
heldur meira á þessu tímabili en
Norðurlandamyntanna þriggja sem
ekki eru tengdar henni og sömuleiðis
er flökt þess meira. Vaxtamunur
landanna gagnvart evru endurspegl-
ar einkum þrennt, þ.e. mismunandi
verðbólgustig, mismunandi fasa
hagsveiflunnar og trúverðugleika
peningastefnunnar. Munurinn er um-
talsverður á íslandi bæði varðandi
skammtímavexti og langtímavexti,
enda er verðbólga mest þar á Norður-
löndum og Island jafnframt á toppi
hagsveiflunnar. Það er hins vegar at-
hyglisvert að bæði skammtíma- og
langtímavextir eru um þessar mundir
lægri í Svíþjóð en á evrusvæðinu.
Fyrir nokkrum árum hefðu margir
talið það óhugsandi. Þetta endur-
speglar að Svíar hafa náð miklum ára-
ngri með sína verðbólgumarkmiðs-
stefnu og trúverðugleiki peninga-
stefnunnar er mikill.
Efnahagslegir mælikvarðar
Hagíræðin hefur að geyma kenn-
ingar um þá eiginleika sem gera lönd
heppileg til að ganga til myntsam-
starfs við önnur lönd. Samkvæmt
þeim er land betur til þess fallið að
gerast aðili að tilteknu myntsvæði því
þyngra vægi sem utanríkisviðskipti
hafa í þjóðarbúskap landsins, því
meiri sem viðskipti þess eru við
myntsvæðið, því samhæfðari hag-
sveiflur landsins og svæðisins eru og
því sveigjanlegri sem vinnumarkað-
urinn með tilliti til launamyndunar og
hreyfanleika vinnuafls.
A einfaldan hátt má skýra þetta
þannig að ef viðkomandi land er efna-
hagslega nátengt myntsvæðinu verð-
ur viðskiptakostnaður vegna gengis-
óvissu meiri. Eftir því sem hlutdeild
utanríkisviðskipta er stærri því minni
eru líkur á að gengisbreytingar valdi
langvarandi breytingum á verðhlut-
follum. Sé hagsveiflan svipuð á báðum
svæðum eiga þau auðveldara með að
búa við sameiginlega peningastefnu
þar sem sameiginlegur uppgangur
kallar á hærri vexti og öfugt. Á móti
kemur að sveigjanleg nafnlaun auð-
velda landi að búa við myntsamruna
þrátt fyrir ósamhæfðar hagsveiflur.
Breytingar á raunlaunum sem áður
áttu sér stað samfara gengisbreyting-
um og mismunandi verðbólgu verða
þá sakir breytinga á nafnlaunum. Til
viðbótar koma svo mælikvarðar um
samleitni, en Maastricht-skilyrðin
fyrir þátttöku í EMU eru dæmi um
þá. Hugsunin að baki þeim er að lönd
sem hafa traust ríkisfjármál og búa
við svipað verðbólgustig, vexti og inn-
byrðis gengisstöðugleika, eigi auð-
veldara með að mynda myntbandalag
en önnur. Þessir mælikvarðar eru
auðvitað ekki einhh'tir og alls ekki er
víst að svigrúm til sjálfstæðrar pen-
ingastefnu sé nýtt með réttum hætti í
þeim tilfellum sem heppilegt er talið
að það sé til staðar.
Áthyglisvert er að skoða hvemig
Norðurlöndin standa gagnvart þess-
um mælikvörðum, en hluti þeirra er
sýndur í meðfylgjandi töflu. Oll löndin
uppfylla Maastricht-skilyrðm nema
ísland, sem um þessar mundir er með
of mikla verðbólgu og of háa lang-
tímavexti. Svíþjóð er opnast Norður-
landanna ef mælt er með útflutningi
og innflutningi vöru og þjónustu í
hlutfalli við landsframleiðslu en þessi
lönd eru að jafnaði ekkert opnari á
þennan mæhkvarða en meðal ESB-
land. Hlutdeild núverandi evrusvæðis
í utanríkisviðskiptum þessara ríkja er
í öllum tilfellum undir 50% og ekki
nema tæplega þriðjungur í tilfelli
Finnlands og Islands. Danmörk og
Svíþjóð eru með hæsta hlutdeild við-
skipta við núverandi evrusvæði. Bæði
Noregur og Island eru með umtals-
verða hlutdeild utanríkisviðskipta við
Norður-Ameríku og Bretland er
þeirra stærsti útflutningmarkaður.
Þátttaka í EMU er því nokkuð vanda-
mál fyrir þessi ríki svo lengi sem
Bretland stendur fyrir utan. Sveiflur í
hagvexti og riðskiptakjörum hafa
mesta fylgni við ESB í heild í Dan-
mörku og Svíþjóð. Noregúr og ísland
búa hins vegar greinilega við ósam-
hæfða hagsveiflu gagnvart ESB enda
ekkert marktækt samband á milli
sveiflna í hagvexti og viðskiptakjör-
umþeirraogíESB.
í ljósi ofangreinds, og forsögu
gengisstefnu landanna, virðist
einsýnt að Danmörk er í fyrsta sæti
meðal Norðurlanda sem heppilegur
aðih að evrusvæðinu, síðan kemur
Svíþjóð en Finland er í þriðja sæti.
Það eru hins vegar að óbreyttu viss
efnahagsleg vandamál varðandi aðild
Islands og Noregs að evrusvæðinu
sem verður ekki auðveldlega litið
framhjá. Það þýðir ekki að útilokað sé
fyrir þessi lönd að gerast aðilar, held-
ur hitt að skoða yrði leiðir til að gera
hagsveifluna samhæfðari og huga að
öðrum sveiflujöfnunarmöguleikum,
svo sem í gegnum vinnumarkaðinn.
Höfundur er aðalhagfræðingur
Seðlabankans.
A-.
Samarin
gegn brjóstsviða!
Samarin kemur
maganum í lag
og losar þig við
brjóstsviða!
Þessar verslanir selja Samarin: Nóatún, Bónus, Hagkaup, Nýkaup, Fjarðarkaup, KÁ verslun, Samkaup og öll apótek.
Már Guðmundsson