Morgunblaðið - 27.09.2000, Blaðsíða 37

MORGUNHlAtHfí
UMRÆÐAN
Gæði mats
á umhverfís-
Aðgangur að Netinu
fyrir fólk með málstol
áhrifum
Ásdís Hlökk Stefán
Theodórsdóttir Thors
GÍSLI Már Gísla-
son gerir gæði mats
á umhverfísáhrifum
að umtalsefni í grein
sinni í Morgunblað-
inu sl. föstudag. Þar
bendir hann á úrbæt-
ur varðandi það
hvaða hlutverki vís-
indamenn ættu að
gegna við undirbún-
ing, gerð og yfirferð
á mati á umhverfis-
áhrifum í þeirri von
að Skipulagsstofnun
taki upp ný og betri
vinnubrögð svo að
ekki leiki vafi á trú-
verðugleika stofnun-
arinnar í úrskurðum hennar. Þær
úrbætur á matsferlinu sem Gísli
Már leggur til í grein sinni eru að
Skipulagsstofnun leiti sérfræðiálits
með þeim hætti að stofnunin kalli
að jafnaði til þrjá til fimm vísinda-
menn sem ekki tengjast fram-
kvæmdaaðilum eða öðrum hags-
munaaðilum sem hafa fjárhags-
legan ávinning af væntanlegri
framkvæmd.
Skipulagsstofnun fagnar opin-
skárri umræðu um matsferlið og
framkvæmd mats á umhverfis-
Umhverfi
Aðkoma sérfræðinga og
almennings, segja
Stefán Thors og Ásdís
Hlökk Theodórsdóttir,
að undirbúningi fram-
kvæmda, umfjöllun um
framkvæmdir og
ákvörðun um þær hefur
stóraukist.
áhrifum. Ekki verður hér mælt
með eða á móti tillögum Gísla Más
um breytingar á matsferlinu en
hins vegar er rétt að vekja athygli
á tilteknum þáttum þess matsferlis
sem verið hefur við lýði hér á landi
sl. 6 ár og fest hefur verið í sessi
og bætt með nýjum lögum frá Al-
þingi sl. vor og ætlað hefur verið
að tryggja vandaða og lýðræðis-
lega málsmeðferð um þær fram-
kvæmdir sem kunna að hafa um-
talsverð umhverfisáhrif.
Nú eru liðin rúm 6 ár frá því
mat á umhverfisáhrifum var tekið
upp hér á landi lögum samkvæmt.
I samræmi við ákvæði laga og
reglugerðar um mat á umhverfis-
áhrifum hefur Skipulagsstofnun
leitað umsagna tiltekinna aðila um
allar þær matsskýrslur sem koma
til formlegrar umfjöllunar stofnun-
arinnar auk þess sem skýrslurnar
eru kynntar almenningi með
auglýsingu til athugasemda og
ábendinga. Skipulagsstofnun leitar
ávallt umsagnar hjá þeim opinberu
stofnunum sem fara með þá mála-
flokka sem framkvæmd, fram-
kvæmdasvæði og/eða umhverfis-
áhrif framkvæmdar geta helst
varðað. Það fer eftir eðli fram-
kvæmdar og staðsetningu hverju
sinni til hverra er leitað en þeirra
á meðal eru Byggðastofnun, Nátt-
úrufræðistofnun Islands, Náttúru-
vernd ríkisins, embætti veiðimála-
stjóra, Hollustuvernd ríkisins og
Þjóðminjasafn Islands. Þessar
stofnanir veita umsagnir, hver á
sínu sérsviði, um framlögð gögn
framkvæmdaraðila um fram-
kvæmd og umhverfisáhrif, hvort
umhverfisáhrif séu að þeirra mati
viðunandi og eftir atvikum hvaða
atriðum þurfi að þeirra mati að
gera betur grein fyrir.
Með nýjum lögum nú í sumar
hefur verið tryggt enn frekar að
sérfræðistofnanir geti komið að at-
hugasemdum og ábendingum við
mat á umhverfisáhrifum. Nú leitar
Skipulagsstofnun einnig umsagna
þeirra um tillögur framkvæmdar-
aðila að matsáætlun þar sem sér-
fræðistofnanir fá þá tækifæri til að
koma að athugasemdum og ábend-
ingum um hvernig staðið skuli að
mati á umhverfisáhrifum strax á
byrjunarstigi matsferlisins þegar
framkvæmdaraðili er að hefja
vinnu við matsskýrslu.
Við umfjöllun Skipulagsstofnun-
ar um matsskýrslu framkvæmdar-
aðila getur komið upp að efni
matsskýrslu þarfnist sérstakrar
athugunar, jafnvel á fagsviði sem
ekki fellur beint undir hlutverk
þeirra umsagnarstofnana sem eru
til staðar. Þá getur verið þörf á að
leita eftir sérstöku sérfræðiáliti,
ýmist til opinberra aðiia eða einka-
aðila, svo fá megi hlutlaust álit ut-
anaðkomandi aðila með sérþekk-
ingu á viðkomandi efni á gögnum
og ályktunum matsskýrslu fram-
kvæmdaraðila. Reynsla síðustu ára
sýnir að sérfræðiálit af þessu tagi
geta varðað mjög þröng fagsvið.
Þannig er ekki unnt að skilgreina
fyrir fram hóp sérfræðinga í þetta
hlutverk heldur verða viðfangsefni
og álitamál að ráða hverju sinni.
Hægt er að fullyrða að aðkoma
sérfræðinga og almennings að
undirbúningi framkvæmda, um-
fjöllun um framkvæmdir og
ákvörðun um þær hefur stóraukist
með tilkomu laga um mat á um-
hverfisáhrifum fyrir 6 árum. Ný
lög um mat á umhverfisáhrifum
eru nú rétt að slíta barnskónum og
reglugerð við þau verður birt í
Stjórnartíðindum í þessari viku.
Þar er enn aukinn möguleiki sér-
fræðinga og almennings til að fá
upplýsingar um framkvæmdir og
koma að ábendingum og athuga-
semdum í matsferlinu öllu, allt frá
því framkvæmdaraðili hefur vinnu
við tillögu að matsáætlun og þar til
fyrir liggur úrskurður um mat á
umhverfisáhrifum framkvæmda-
rinnar. Með því á að vera tryggt
að markmiðum laganna sé náð,
þ.e. að umhverfisáhrif þeirra fram-
kvæmda sem kunna að hafa um-
talsverð umhverfisáhrif séu metin
og kynnt almenningi og öðrum
sem hagsmuna eiga að gæta eða
láta sig málið varða og þeim gefinn
kostur á að koma að athugasemd-
um og upplýsingum. Þannig verði
einnig tryggt að ákvarðanir um
framkvæmdir byggist á faglegum
sjónarmiðum og bestu þekkingu á
hverjum tíma.
Stefán er skipulagsstjóri rikisins.
Ásdís Hlökk er aðstoðarskipulags-
stjóri.
MÁLSTOL er það
kallað þegar einstakl-
ingur á erfitt með að
tjá sig vegna sjúkdóms
eða heilaskaða. Við-
komandi getur átt í
erfiðleikum með að
tala, skrifa og lesa og
hann getur líka átt erf-
itt með að skilja og
túlka það sem aðrir
segja. Áfall í heila sem
veldur málstoli getur
líka breytt getu manna
til að takast á við lífið á
sama hátt og það gerði
áður. Það getur verið
lamað og átt erfitt með
sjón eða aðra skynjun.
Á Islandi fá um 500 manns heila-
blóðfall á ári. Áætlað er að 100 ein-
staklingar verði málstola vegna
heilablóðfalls árlega og að 300 ís-
lendingar séu málstola á hverjum
tíma.
Upplýsingatæknin verður alltaf
stærri og stærri hluti af lífi okkar.
Fólk nýtir sér tölvutæknina í aukn-
um mæli og samskipti hversdagsins
eru að flytjast yfir á veraldarvefinn.
Verið er að búa til forrit sem ger-
ir netið aðgengilegt fyrir málstols-
sjúklinga. Forritið er hannað þann-
ig að ekki þarf að nota annars
konar búnað en vanalegur er við
notkun Netsins. Forritið skiptist í
tvo hluta: veraldarvefinn og póst-
forrit. I þróun forritsins hefur verið
haft að leiðarljósi að aldrei sé um
marga möguleika að ræða (oftast
bara tvo) og að sjaldan þurfi að
skruna áfram til að
sjá það sem í boði er.
Frá veraldarvefn-
um er hægt að búa til
umhverfi sem miðast
við getu málstola ein-
staklings. Þannig er
hægt að aðlaga alla
flýtihnappa eftir þörf-
um einstaklingsins
t.d. hvort hann þurfi
að heyra hvað ákveð-
inn flýtihnappur ger-
ir: sjá mynd af honum,
sjá mynd sem hreyfist
eða lesa hvað hnapp-
urinn gerir. Talmeina-
fræðingur metur í
samvinnu við notand-
ann hvaða hjálpartæki hann þarf til
að nýta sér flýtihnappana sem best.
Talmeinafræðingurinn getur sett
upp vinnusvæði notandans í eigin
tölvu og sent honum þau án sér-
stakrar aðstoðar frá tölvufræð-
ingum. Hægt er að tengja þær
heimasíður sem einstaklingurinn
hefur mikinn áhuga á við ákveðinn
hnapp. Þær eru settar í möppu og
geymdar undir ákveðnu orði eða
tákni. Notandinn getur þá opnað
þær síður sem tengjast áhugamál-
um hans án frekari aðstoðar.
Póstforritið gefur möguleika á að
senda bréf þannig áð einstakling-
urinn þarf bara að ýta á mynd af
þeim sem á að fá bréfið. Hann getur
líka lesið nafn viðtakandans eða
hlustað á nafn hans. Póstforritið
getur geymt fyrirfram ákveðnar
setningar ýmist sem táknmynd, orð
Mál
Verið er að búa til forrit,
segir Þóra Sæunn Ulfs-
dóttir, sem gerir Netið
aðgengilegt fyrir mál-
stolssjúklinga.
eða hljóð. Þannig getur málstola
einstaklingur sem getur ekki talað
eða skrifað sent vini sínum eða
börnum bréf þar sem hann t.d. býð-
ur í kaffi eða óskar eftir hjálp við að
fara til læknis.
Forritið gefur mikla möguleika á
að hjálpa málstola einstaklingum
við að nota Netið. í framtíðinni mun
forritið einnig nýtast öðrum sem
eiga erfitt með að lesa, skrifa og
tala. Forritið verður ókeypis íýrir
notendurna. Hægt er að fá upplýs-
ingar um forritið á http://www.-
nuh.fi/ARNITl.htm eða www.-
afasi.no.
Höfundur er talmeinafræðingur og
starfar við Landspítala - háskóla-
sjúkrahús og Talþjálfun Heykja-
víkur.
WELEDA BOSSAKREMIÐ
- þú færð ekkert betra -
Þumalína, heilsubúðir, apótekin
Þóra Sæunn
tílfsdóttir
LATTU AÐ ÞER KVEÐA
Stjórnmálanámskeið fyrir konur
3.-26. október, þriðjudags- og
fimmtudagskvöld kl. 20.00-22.30 í
ValhölL Háaleitisbraut 1.
Sólveig
Pétursdóttir
Stefanía
Óskarsdóttir
Inga Jóna
Þórðardóttir
Ásta
Möller
Jóhannsdóttir
• Konur og vald
• Konur í forystu
• Konur og stjórnmál
Valgerður
Sigurðardóttir t KOHUT Og áHríf
• Að kveða sér hljóðs
• Árangursríkur
málflutningur
• Aukinn hlutur kvenna
í stjórnmálum
• Listin að vera
leiðtogi
• Konur og velgengni
• Konur og fjölmiðlar
• Flokksstarf ið
• Sjónvarpsþjálf un
• Horft til framtíðar
• íslenska stjórnkerfið
Stjórnmálaskólinn, Hvöt og jafnréttisnefnd
Sjálfstæðisflokksins.
Innritun: sími 515 1700/1777, 896 2639,
www.xd.is
Bragadóttir
Ambjörg
Sveinsdóttir
Sigríður Anna
Þórðardóttir
Hanna Birna
Kristjánsdóttir
Gísli
Blöndal
Þorgerður K.
Gunnarsdóttir
Gréta
Ingþórsdóttir
Bjöm G.
Björnsson
Sigríður Dúna
Kristmundsdóttir