Morgunblaðið - 02.11.2000, Qupperneq 54

MORGUNBLAÐIÐ
. 54 FIMMTUDAGUR 2. NÓVEMBER 2000
Matur og matgerð
Lambakjöts-
pottréttur
Oft leitar maður langt yfír skammt,
segir Kristín Gestsdóttir.
1?
UM daginn var auglýst ódýrt
fyrsta flokks lambakjöt í
stórverslun í Reykjavík.
Súpukjötið var á 399 kr. kg.
Fallegt súpukjöt var í kjötborðinu
og ég stillti mér þar upp. Nei,
auglýsta súpukjötið var í pokum
úti í búð. Eg fór þangað, greip
einn gokann, borgaði og ók heim á
leið. A leið minni í Garðabæinn sá
ég þann fegursta og skærasta
regnboga, sem ég hefi augum litið
og annar aðeins daufari var þar
fyrir utan.
í sæluvímu yfir regnboganum
opnaði ég pokann, þegar heim
kom, góða skapið hrundi. Þetta
voru mjög feitir ólystugir bitar -
algjört rusl. Eg hélt að þetta væri
liðin tíð. Eg skar meirihluta
fitunnar frá og vigtaði, hún var
tæp 500 gr. Kjötið í pokanum vó
2.371 gr, rúml. einn fimmti hluti
var fita. Daginn eftir fór ég í
stórverslun þá í Hafnarfirði, sem
ég versla oftast í. Þar var
súpukjöt í kjötborðinu á 325 kr.
kg. og ég mátti velja. Þegar ég var
unglingur, var ég í Verslunarskóla
íslands og lærði verslunarrétt.
Þar stóð: „Auglýsingar eiga að
vera lausar við skrum og hæpnar
fullyrðingar.“ Eitthvað hefur
breyst síðan. Eg bjó til góðan
pottrétt úr kjötinu úr „búðinni
rninni." Ruslið úr hinni búðinni fór
í frystikistuna. Guð má vita, hvort
ég nenni nokkurn tímann að elda
það
Uppskriftin hér á eftir er úr
bók minni 220 ljúffengir
lambakjötsréttir. Ég breyti henni
örlítið, sleppi kryddi og set
rjómaost í.
Súpukjötspott-
réttur með karrí,
kókosmjöli og
eplum
'/2 tsk.
pipor
2 msk.
smjör
2 msk. karrí
1 dl kókosmjöl
2 súr epli (sterkgræn)
2 msk. gottvínedik
4 dl votn
fersk steinselja
1 kg súpukjöt
2 stórir laukar
2 msk. matarolía
2 tsk. salt
50 g hreinn rjómaostur,____
1. Afhýðið og saxið laukinn
smátt.
2. Fiturhreinsið kjötið, skerið í
stóra bita, látið beinin vera í.
3. Hitið matarolíu á pönnu,
hafið hægan hita, sjóðið laukinn í
nokkrar mínútur í olíunni. Hann á
ekki að brúnast. Takið af
pönnunni og setjið í pott. Steikið
síðan kjötið á pönnunni án þess að
bæta við olíu. Stráið salti og pipar
á kjötið, þegar þið snúið því við.
Setjið með lauknum í pottinn.
4. Afhýðið eplin og saxið smátt.
Þvoið pönnuna, setjið síðan á
helluna.
5. Setjið smjör og kEirrí á
pönnuna, sjóðið smástund saman
við mjög hægan hita. Setjið þá
kókosmjöl og epli í smjör/karríið
og sjóðið saman í 5 mínútur við
mjög hægan hita. Setjið yfir kjötið
í pottinum, bætið í vatni og ediki.
Sjóðið saman í eina klukkustund.
6. Takið kjötið úr pottinum,
merjið það sem er í pottinum með
kartöflustappara eða sleif, hrærið
rjómaost út í, klippið steinselju
yfir. Setjið þá kjötið saman við.
Berið á borð.
Meðlæti: Soðin hrígrjón og
mangósulta.
Leiðrétting
í síðasta þætti mínum var
uppskrift að skonsum. Þar stóð 4
matskeiðar lyftiduft, en átti að
vera 4 teskeiðar. Einnig stóð að
setja ætti V4 matskeið salt, en á að
vera 14 teskeið.
UMRÆÐAN
Hálsóþægindi og
bakflæði
Kjartan Kristján
Orvar Guðmundsson
ÞESSA dagana fer
fram sérstök vitund-
arvakning um vél-
indabakflæði þar sem
þekking á þessum
sjúkdómi er lykill að
meiri lífsgæðum.
Þessi vitundarvakn-
ing er átaksverkefni
á vegum Félags sér-
fræðinga í meltingar-
sjúkdómum í sam-
vinnu við Landlækn-
isembættið, evrópska
meltingarlæknafélag-
ið (ESGE) og Félag
íslenskra heimilis-
lækna en auk þess
koma ýmis önnur
sérfræðifélög lækna að þessu verk-
efni. Vélindabakflæði er afar al-
gengt vandamál hér á Islandi og í
nýlegri Gallupkönnun kom fram að
48,5% íslendinga hafa einkenni
vélindabakflæðis árlega og fjórð-
ungur þjóðarinnar einu sinni í
mánuði eða oftar. Allmikið ber á
þekkingarskorti almennings á vél-
indabakflæði, margir virðast ekki
leita sér aðstoðar og fá þar af leið-
andi ekki viðunandi meðferð.
Langalgengasta einkenni bakflæðis
er brjóstsviði sem er hita- eða
sviðaöþægindi undir bringubeini og
margir hafa nábít þar sem maga-
sýrur og hálfmelt fæða leitar upp í
munninn. í þessari grein ætlum við
hins vegar að ræða lítillega tengsl
vélindabakflæðis við ýmis einkenni
frá hálsi.
Einkenni frá
hálsi og
vélindabakflæði
Langflestir sjúkdómar í hálsi
eru staðbundið vandamál sem
tengist ekki bakflæði. Þannig get-
ur barkabólga, bólga í raddbönd-
um, sýkingar og jafnvel æxli gefið
einkenni frá hálsi sem bæði geta
verið erfið og þrálát. Aðeins í ein-
staka tilvikum eru óþægindi frá
hálsi tengd vélindabakflæði. Því er
mikilvægt að allir þeir sem fá ein-
kenni um langvinnan hósta, hæsi
eða kökk í hálsi, leiti fyrst til lækn-
is sem getur gert ítarlega skoðun á
munnholi og hálsi til að útiloka
staðbundna sjúkdóma sem orsök
einkennanna. Ef ítarleg skoðun á
hálsi leiðir ekki í ljós sérstaka
ástæðu er rétt að hafa í huga
möguleikann á vélindabakflæði
sem orsök. I sumum tilvikum getur
vélindabakflæði leitt til þráláts
hósta sem getur m.a. orsakast af
barkabólgu, breytingum í barka-
kýli og/eða umhverfis raddbönd.
Stundum getur vélindabakflæði
valdið bólgu á raddböndum. Jafn-
vel getur myndast sár og leiðir það
oft til þrálátrar hæsi. Vélindabak-
flæði getur einnig leitt til óþæg-
inda í hálsi, eins og eitthvað sitji
Bakflæði
I sumum tilvikum, segja
Kjartan Örvar og
Kristján Guðmundsson,
getur vélindabakflæði
leitt til þráláts hósta
þar fast og jafnvel að erfitt sé að
kyngja og hefur þetta stundum
verið nefnt kökkur í hálsi. Ekki er
alveg Ijóst hvers vegna vélinda-
bakflæði veldur þessum hálsóþæg-
indum en talið er að annaðhvort
komist magasýran alla leið upp í
háls og erti slímhúðir þannig að
þær bólgni upp eða þá að sýran
ertir taugaenda neðst í vélindanu
þannig að fram komi einkenni í
hálsinum í gegnum taugastjórnun.
Einkenni frá hálsi tengd bakflæði
geta orðið mjög þrálát og eru
dæmi um einstaklinga sem hafa
haft bæði hósta og hæsi í mörg ár
án þess að fá viðunandi meðferð. A
síðustu árum hafa læknar orðið
mjög meðvitaðir um þennan mögu-
leika og hafa reynt að rannsaka þá
m.t.t. bakflæðis auk þess að gefa
viðunandi meðferð. Yfirleitt þarf
alltaf að rannsaka viðkomandi
fyrst áður en hægt er að hefja
lyfjameðferð við bakflæði og er þá
mjög mikilvægt að ítarleg skoðun á
hálsi hafi verið framkvæmd áður
til að útiloka bólgur, æxli og sýk-
ingar. Ef slík rannsókn leiðir ekki í
ljós sérstaka ástæðu er farið út í
að rannsaka viðkomandi m.t.t. bak-
flæðis og þá venjulega gerð spegl-
un á vélinda til að útiloka bólgur
neðst í vélinda og oft i frh. af því
er gerð svokölluð sýrustigsmæling.
Sýrustigsmæling
Sýrustigsmælingin er fram-
kvæmd á þann hátt að grannur
leggur er þræddur í gegnum nefið,
niður í vélinda og sýrustigið mælt í
vélindanu í 24 klst. Viðkomandi er
venjulega heima hjá sér og fer til
vinnu og merkir inn á sýrustigs-
mælitækið hvenær hann hefur
óþægindi. Eftir sólarhringinn er
þráðurinn fjarlægður og upplýs-
ingar um sýrustig í vélinda eru
skoðaðar. Ef gott samband er á
milli óeðlilega mikils magns af sýru
í vélinda og einkenna, er talið lík-
legt að viðkomandi hafi einkenni
tengt sýrubakflæði. Þá er venju-
lega hafin lyfjameðferð með svo-
kölluðum prótónupumpuhemjurum
sem draga verulega úr sýrufram-
leiðslu í maga því það virðist vera
sem sýran í maganum sé það sem
erti og valdi þessum óþægindum.
Oft þarf að meðhöndla viðkomandi
í nokkra mánuði til að ná fram full-
um árangri á meðferðinni og ef
slíkur árangur fæst þarf yfirleitt
að halda áfram meðferð þar sem
við höfum í raun og veru ekki ráð-
ist á orsök vandansheldur höfum
við dregið úr sýruframleiðslunni og
þannig líður viðkomandi mun bet-
ur. Þurfa sumir því að fara á lang-
varandi lyfjameðferð en einnig má
hafa í huga sérstaka skurðaðgerð
til að koma í veg fyrir það að sýran
flæði úr maganum upp í vélinda.
Skert
lífsgæði
Þannig geta ýmis önnur einkenni
fylgt vélindabakflæði heldur en
einungis brjóstsviði og allir sem
hafa stöðuga hæsi, særindi í koki,
kökk í hálsi og langvinnan hósta,
sem ekki hefur fundist skýring á,
ættu að ræða við lækni sinn um
hugsanleg tengsl á milli þessara
einkenna og bakflæðis. Omeð-
höndlað bakflæði skerðir lífsgæði
fólks og atorku sem kemur fram í
bæði andlegri og líkamlegri vanlíð-
an og erlendar rannsóknii- hafa
sýnt að fjarvistir frá vinnu og
skert starfsgeta getur fylgt ómeð-
höndluðum einstaklingi semhaldinn
er bakflæði.
Kjartan er sérfræðingur ílyflækn-
ingum og meltingarsjúkdómum og
Kristján er sérfræðingur íháls-, nef-
og eyrnalækningum.
Lítið til fugla himinsins
MÉR koma í hug
þessi orð Frelsarans,
þegar fréttir berast af
því að svonefndir
skotveiðimenn, sem
ég vil fremur nefna
slátrara, ganga svo
nærri sumum fugla-
stofnum að til vand-
ræða horfír. Þar má
nefna grágæs og
rjúpu, en báðir þessir
stofnar munu í mikilli
lægð um þessar
mundir. Einhver fug-
lafræðingur kom til
viðtals í sjónvarpi um
þessi mál og gaf þá yf-
irlýsingu, að betra
væri að beina veiðum að öðrum
gæsastofni, en ekki var hægt að
heyra annað á máli hans en sjálf-
sagt væri að halda slátrun gæsar-
innar áfram.
Þessir veiðimenn eða slátrarar
eru svo ákafir að komast á þau
svæði sem veiðivon er best að hótel
fyllast þar um leið og
veiðitími hefst. Margir
munu koma til þessara
verka í rándýrum
jeppum, milljónagrip-
um með fullkomnustu
byssur og skotfæri í
einskonar hermanna-
búningum ásamt öðru
sem til þarf og mun
kostnaður við slíkan
útbúnað vera mörg
hundruð þúsund krón-
ur, ef allt er keypt, sbr.
Mbl. 24.10. sl. Með
þessum tólum öllum
mæta þeir varnar-
lausri rjúpunni.
„Nú er bágt til
bjargar blessuð rjúpan hvita“ sagði
Jónas Hallgrímsson, listaskáldið
góða, náttúrufræðingurinn og
dýravinurinn og þau orð sannast
hér. Þessi orð eru eins og margir
vita tekin úr átakanlegu kvæði sem
hann nefndi „Ohræsið" og segir frá
rjúpu, sem komst undan valnum,
ránfuglinum skæða, og flaug inn
um glugga og beint í fang konunnar
í dalnum.
Gæða-konan góða
grípurfeginvið
dýri dauða-móða
dregur háls úr lið.
Plokkar, pils upp brýtur
pott á hlóðir setur
segir: „Happ þeim hlýtur“
oghoraðarjúpu étur.
Þessa konu kallaði skáldið óhræs-
ið vegna þess að hún líknaði ekki
flýjandi fugli. En hvað myndi hann
segja við slátrara nútímans? Hætt er
við að þeir fengju harðari dóm. Fá-
tæk kona, ef til vill soltin, fær óvænt
í fangið feng til matar og hlýtur
þetta nafn. Til samanburðar við það
sé ég í anda stríðalinn slátrara stíga
út úr jeppa sínum. Hann þarf ekki að
eltast við rjúpu uppi á heiðum til að
seðja hungur sitt, heldur er hann
kominn þar til að svala drápsfýsn
sinni, því að það er augljóst mál að
hagnaður er enginn, heldur mikill
Séra Ragnar
Fjalar Lárusson