Morgunblaðið - 02.11.2000, Side 55

MORGUNB LAÐIÐ
UMRÆÐAN
FIMMTUDAGUR 2. NÓVEMBER 2000 55

Dior

Skráning handrita og
skjala frá eldri tíð
GÓÐ skrá yfir hand-
rit og skjöl er verkfæri
sem gerir margt.
Meðal annars hjálp-
ar hún fræðimönnum
og skólafólki við athug-
anir, til dæmis þeim
sem vilja vita hversu
mörg handrit eru til af
Gísla sögu Súrssonar,
hvað þau eru gömul og
hvar í heiminum þau
eru niðurkomin. Hún
hjálpar líka fróðleiks-
fúsum almenningi sem
til að mynda hefur
áhuga á sögu síns
byggðarlags eða eign-
arhaldi jarða - að því
ógleymdu að útvarpsfólk gæti með
góða skrá innan seilingar á hverjum
degi talið upp skjöl dagsett á sama
degi fyrir 500 árum frekar en að
þylja afmælisdaga frægs fólks. Eins
og sakir standa er þetta ekki hægt,
en því er einmitt hægt að breyta
núna. I nútímanum eiga skrár sem
þessar að vera tiltækar á stafrænu
formi sem hægt er að leita í á verald-
arvef. Það er óumdeilanlegt grund-
vallaratriði í allri umræðu um þetta
efni. Pappírsskrár eru úreltar. Um
það má svo deila út í það endalausa
hvernig beri að vinna slíkar skrár og
hvað eigi að taka fyrst, en til eru
ýmsar aðferðir og nota má fleiri en
eina. Aðalatriðið er að á endanum
verði hægt að leita allstaðar með
einni skipun.
Fram kemur í bréfi skjalavarða
við Þjóðskjalasafn, Kristjönu Krist-
insdóttur og Jóns Torfasonar, til
Morgunblaðsins 21. september að
síðan 1990 fari nýskráning í safninu
fram í tölvu, væntanlega í gagna-
grunn. Enn sem komið er leita
starfsmenn safnsins fyrir gesti en
senn kemur tölva á lestrarsal tengd
við grunninn og síðar verður hægt að
leita af heimaslóð safnsins
(www.archives.is). Eg er reyndar
svo óheppinn að ekkert af þeim
skjalasöfnum sem ég nota hvað mest
hefur verið sett í tölvu heldur fletti
ég vélrituðum og prentuðum bókum
og heftum á lestrarsal safnsins við
Laugaveg í Reykjavík. Það er ekkert
endilega verra og lítið mál ef maður
hefur „grun um hvaða embætti,
stofnanir og einstaklingar komu að
því máli“, eins og sagt er í nýnefndu
bréfi. Má sem dæmi taka barnsmorð
sem einhver rekst á í prentuðum
dómi Landsyfirréttar árið 1811. Til
að finna dóm úr sýslu þarf að athuga
hvort dómabók er til. Prentuð skrá
yfir sýsluskjalasöfn dekkar það og
dagsetning dómsins er þekkt: bingó!
Til að finna framhald málsins í Dan-
mörku þarf að athuga vélritaðar
skrár yfir skjalasöfn
Hæstaréttar og kans-
ellís, sem með rentu-
kammeri var sú stjóm-
ardeild sem helst sinnti
íslandi. Þá þarf að
biðja um skjalakassa
eftir ártölum og vona
það besta. Fá mál fóru
fyrir Hæstarétt og
fljótlegt að skera úr um
tilvist réttra skjala þar
ábæ.
Verra er með
kansellíið sem fékk
tugi mála til afgreiðslu
á hverju ári. Opna þarf
kassa þess hvem af
öðrum og kemur strax
á daginn sú grátlega staðreynd að á
möppum utan um bréf gefur að líta
vandaða og vélritaða útdrætti hvers
einasta máls. Kössum kansellís, 180
talsins, hef ég flett í tvígang um æv-
ina og er þar að hluta til kominn
gmndvöllur orða minna í Víðsjár-
þætti á Rás tvö 21. ágúst sem Jón og
Kristjana gera að umtalsefni og
túlka á þá leið að merkingin hafi ver-
ið „að ástand safna á Islandi væri
stórt vandamál, þau væru illa skráð
og aðgangur ekki góður að heimild-
um.“ Síðustu fimm orðin skil ég ekki
og tek fram að ég hef aldrei lent í því
að vera synjað um gögn. Vissulega
þarf að hringja dyrabjöllu og gera
grein fyrir sér til að komast inn á
Stofnun Arna Magnússonar og fyrir
kemur að nokkur bið er á bögglum í
Þjóðskjalasafni, en það bara gefur
lífinu lit.
Fullyrðingin „illa skráð“ er merk-
ari. Og vegna þess að 20. öldin er
þungamiðja í bréfi skjalavarðanna,
en ég var ekki að hugsa um hana,
langar mig að hafa skoðun á því
„stóra vandamáli" sem skráningar-
leysi handrita og skjala er. Enn frek-
ar langar mig til þess af því ég hafði
ekki Þjóðskjalasafn í huga heldur öll
söfn sem geyma gögn til þeirrar ís-
landssögu sem ég fæst við, nefnilega
frá upphafi ritaldar fram um alda-
mótin 1700. Sagnfræðingar hafa
gaman af að vita ekki alveg endilega
fyrirfram hvað birtist þegar þeir
opna skjalabækur, skjalakassa,
osfrv. Sú spenna er hluti af starfinu.
Þeir vilja samt geta komist á sporið
án þess að drepa sig. Þar kemur að
skrásetningu handrita og skjala. Ef
allt væri eins og það á að vera væri til
ítarleg tölvuskrá yfir öll handrit og
öll skjöl sem til eru frá ofangreindu
tímabili, með innihaldslýsingu hvers
handrits og stuttu efniságripi sér-
hvers skjals. Fyrirmyndir eru til á
prenti. Um það bil sjö þúsund bréf
frá upphafi ritaldar til ársins 1570
eru í sextán bindum Islensks fom-
Söfn
Hér á landi eru kjör-
aðstæður, segir Már
Jónsson, til frábærrar
stafrænnar skráningar.
bréfasafns og gera má ráð fyrir því
að frá árunum 1571-1700 séu til um
35 þúsund bréf til viðbótar. Þetta er
ekkert óskaplega mikið.
Varðveitt eru hátt í eitt þúsund
handrit og handritsbrot fram til
miðrar 16. aldar og segjum þrefaldur
sá fjöldi til viðbótar fram að aldamót-
unum 1700.
Vegna fæðar handrita og skjala
ríkja hér á landi kjöraðstæður til frá-
bærrar stafrænnar skráningar. Til
eru auðlærðar aðferðir sem eru ein-
faldar í notkun og þolanlega flóknar í
vinnslu. Þær miðast við hið nýja
merkingarmál veraldarvefjarins,
XML eða á ensku Extensible mark-
up language sem mikið er talað um
þessa dagana, og byggja á vandaðri
vinnu og dýrmætu samkomulagi fjöl-
þjóðlegra hópa fræðimanna og skrá-
setjara. Skráning á XML-formi hef-
ur þann kost að vera óháð forritum
og tölvukerfum, því hún er sjálf í
textaskjali sem hægt er að flytja á
milli að vild. Ennþá er ekkert af
þessu tagi til, hvorki um handrit né
skjöl.
Engin skrá er einu sinni til yfir
fombréf á skinni sem Arni Magnús-
son hafði hjá sér í Kaupmannahöfn á
öndverðri 18. öld en eru nú á tveimur
söfnum í Reykjavík, Ámastofnun og
Þjóðskjalasafni. Engin heildstæð
skrá er heldur til yfir íslensk handrit
í söfnum í Noregi, Svíþjóð, Englandi,
Austurríki, Hollandi, Frakklandi,
Bandaríkjunum, Kanada og sjálf-
sagt víðar. Eini vísirinn að stafrænni
skráningu handrita er Sagnanet
Landsbókasafns-Háskólabókasafns
en þar er unnið eftir þeirri óskrán-
ingarlegu aðferð að velja út tiltekna
efnisflokka í stað þess að skrá hand-
ritasöfn eins og þau liggja fyrir í
heild. Lengur mætti kvarta en það
sem er verst, en jafnframt best, við
þetta ófremdarástand er að ekki er
nokkurt mál að kippa þessu í liðinn.
Uppskriftin er sjöundi partur úr
milljarði á sjö ámm og vænn
skammtur af samstarfi stofnana og
eintaklinga sem hafa hagsmuna að
gæta og áhuga á því að íslensk rit-
menning njóti þeirrar athygli og að-
hlynningar sem hún á skilið.
Höfundur er dósent í sagnfræði við
Háskóla íslands.
Már
Jónsson
Rjúpa
Mér fínnst, segir
Ragnar Fjalar
---------------y------
Lárusson, að við Islend-
ingar ættum að friða
alla villta fugla.
kostnaður fyrir flesta sem fara til
rjúpnaveiða, sbr. það sem áður var
sagt.
Enginn lætur í sér heyra til varn-
ar rjúpunni, enginn vill styggja
þennan drápsglaða lýð sem veður
um landið með skotvopn sín. Dag-
blöðin meira að segja keppast við að
birta myndir og viðskiptatengdar
fréttir af þessum „hetjum“, m.a. ein-
um sem drap í leiðinni tvo refi sem
virðist brot á dýraverndarlögum því
að grenjatíminn nær yfir tímabilið
frál. maítil31.júlí.
Hvar eru dýravinimir? Hvar eru
náttúruverndarsinnarnir, þeir sem
vilja vernda landið ósnortið? Hvers
virði er ósnortið land upp til fjalla og
heiða, ef dýrin sem þar áttu heima
eru fallin fyrir hendi slátrara? Marg-
ir fuglastofnar munu nú í hættu
vegna ofveiði.
Svo ber einnig að nefna hættumar
og slysin sem af þessu brölti stafar.
Menn týnast og rándýr leit hefst.
Hver borgar þann brúsa? Aðrir
verða fyrir voðaskotum. Vonandi
verða ekki alvarleg slys á þessari
rjúpnavertíð.
Mér finnst að við íslendingar ætt-
um að friða alla villta fugla, bæði
staðfugla og farfugla, við getum lifað
besta lífi án þess að éta þá. Við eig-
um að líta til fugla himinsins í kær-
leika og sem vinir og verndarar eins
og Frelsarinn gerði en ekki sem til-
finningalausir slátrarar. Við eigum
að bera lotningu fyrir lífinu og öllu
því sem lífsanda dregur og fuglarnir
em einn fagur hlekkur í sköpunar-
verki Guðs.
Mikið lof eiga Hríseyingar skilið
fyrir að friða rjúpuna árið um kring.
Þeir uppskera gleði og hamingju fyr-
ir það og velþóknun skaparans. Þeir
sjá í rjúpunni spakan og mannelskan
fugl því dýrin finna vel hvað að þeim
snýr. Aðrir landsmenn ættu að læra
af þeim og fara að dæmi þeirra.
Höfundur erprestur.
Ný öflug
idnadarhreinsricfni
Rxstivörur
Stangarhyl 4
110 Reyhjavík
Sími 567 4141
Kynning á nýju haustlitunum í dag, fimmtudaginn
2. nóv., frá kl. 12.00-17.00.
Kristín Steindórsdóttir förðunarfræðingur býður
ykkur velkomin og að þiggja faglega ráðgjöf um
allt það nýjasta í förðun í haust.
Fyrstir á markaðinn með dagkrem með Retinol
Haustkaupauki:
Hreinsimjólk 50 ml
Andlitsvatn 50 ml
Andlitsdropar 2 ml
Andlitskrem 10 ml
með keyptum vörum frá Christian Dior
OculuS
^osturstraeú 3
MYNDLISTARMENN
Auglýsing um umsóknir úr sjóðnum
L árið 2000 J
Styrkir úr Listasjóði Pennans verða veittir í níunda sinn um
nk. áramót. Umsóknir þurfa að berast stjórn sjóðsins fyrir
lt» desember 2000.
Sérstök umsóknareyðublöð og reglur sjóðsins fást j
í verslunum og á skrifstofu Pennans.
Einnig er hægt að sækja um á netinu á slóðinni
www.penninn.is
Kynnum stórkostlegar nýjungar fyrir andlit.
Komdu og fáðu sýnishorn af góðu kremi og nýja
ilminum miracle.
Viðskiptavinir Lancóme fá veglega kaupauka. }-[ y G E A
Kynning í dag, á morgun jnyrtivðrupcrilttn
oc laueardae. Kringlunm
ö & simi 533 4533
OlffiO
1
, Brúðhjón
Allm boróbiínaöur - GIæsi 1 eíj gjafavara Briiólijónalislar
VERSLUNIN
Lnugavegi 52, s. 562 4244.