Morgunblaðið - 18.11.2000, Side 28

28 LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Aftöku þroskahefts
manns frestað í Texas
Washington. AFP, AP.
HÆSTIRÉTTUR Bandaríkjanna
úrskurðaði á fimmtudag að aftöku
manns, sem talinn er vera þroska-
heftur, skyldi frestað þar til
ákveðið hefði verið hvort rétturinn
tæki mál hans
upp á ný. Úr-
skurðurinn gæti
haft fordæmis-
gildi í Banda-
ríkjunum, sem
hafa legið undir
ámæli fyrir að
taka þroskahefta
sakamenn af lífi.
John Paul
Penry, sem er 44
ára gamall, var
dæmdur til dauða árið 1979 fyrir
nauðgun og morð á 22 ára gamalli
konu í Texas. Þegar glæpurinn var
framinn var hann á skilorði, eftir
að hafa hlotið fangelsisdóm fyrir
nauðgun.
Með þroska á við
sjö ára barn
Sérfræðingar sem hafa rannsak-
að Penry fullyrða að andlegur
þroski hans sé á við sex eða sjö
ára barn og greindarvísitala hans
mælist milli 50 og 60 stig. Hæsti-
réttur ógilti dauðadóminn yfir
Penry árið 1989, en úrskurðaði að
aftaka þroskaheftra sakamanna
bryti ekki í bága við stjórnar-
skrána. Þá var réttað aftur í máli
hans og dauðadómurinn staðfest-
ur.
Taka átti Penry af lífi klukkan
18 að staðartíma á fimmtudag, en
ef aftakan hefði farið fram hefði
hún verið sú þriðja í Texas á einni
viku. Ýmsir mótmæltu hinni fyrir-
hugðu aftöku, meðal annars Jó-
hannes Páll páfi, Evrópusamband-
ið, hreyfingar sem berjast gegn
dauðarefsingum og samtök banda-
rískra lögmanna, en náðunarnefnd
ríkisins hafnaði á þriðjudag beiðni
um að dómurinn yrði mildaður.
Fjórtán menn sem setið hafa í öld-
ungadeild Bandaríkjaþings fyrir
Texas sendu ríkisstjóranum, Ge-
orge W. Bush, bréf þar sem þeir
fara þess á leit að hann beiti valdi
sínu til að fresta aftöku Penrys, en
talsmaður Bush sagði að ríkis-
stjórinn gæti vitanlega ekki tekið
ákvörðun fyrr en niðurstaða
Hæstaréttar lægi fyrir. Hæstirétt-
ur úrskurðaði svo á síðustu stundu
að aftökunni skyldi frestað, þar til
ákveðið hefði verið hvort dómarar
réttarins myndu hlýða á málflutn-
ing verjanda Penrys, sem halda
því fram að kviðdómendum í fyrri
réttarhöldum hafi ekki verið skýrt
nægjanlega vel frá greindarskorti
hans. Ekki er víst hvenær ákvörð-
unar Hæstaréttar er að vænta.
Fulltrúar ákæruvaldsins í Texas
fullyrða hins vegar að Penry sé að-
eins fáfróður, en ekki þroskaheft-
ur. Æðsti saksóknari ríkisins,
John Cornyn, lýsti honum sem
slægum manni, sem væri fær um
að leggja á ráðin um athafnir sínar
og blekkja fólk vísvitandi.
35 þroskaheftir menn
verið teknir af lífi
Bandaríkin eru meðal fárra
landa í heiminum þar sem heimilt
er að taka þroskahefta sakamenn
af lífi. Aftökur þroskaheftra eru
nánar til tekið löglegar í 20 ríkjum
Bandaríkjanna, en í nokkrum
þeirra er í athugun að breyta lög-
um þar að lútandi.
Síðan dauðarefsing var tekin
upp að nýju í Bandaríkjunum árið
1976 hafa 676 fangar verið teknir
af lífi, en þar af hafa 35 þroska-
heftir menn verið leiddir til aftöku
síðan 1984.
Hryðju-
verk í
Riyadh
Riyadh. AFP.
BRESKUR maður lést og kona
hans særðist nokkuð er
sprengja sprakk í bíl þeirra í Ri-
yadh, höfuðborg Saudi-Arabíu, í
gær.
Haft er efir vitnum að maður-
inn hafi misst handlegg og fót-
legg í sprengingunni og látist af
sárum sínum á sjúkrahúsi. Kona
hans meiddist aðeins h'tillega og
fékk að fara heim eftir aðhlynn-
ingu. Höfðu þau hjónin búið og
starfað í Riyadh í sjö ár.
Ekki var vitað hverjir báru
ábyrgð á verknaðinum en hann
átti sér stað á sama tíma og ver-
ið var að setja rnikla olíuráð-
stefnu sem orkuráðherrar Bret-
lands og Bandaríkjanna sitja
ásamt um 400 öðrum fulltrúum.
William Cohen, vamarmálaráð-
herra Bandaríkjanna, er einnig í
vikuferð á þessum slóðum og
ætlar að eiga viðræður við
saudi-arabísk yfii-völd um bar-
áttu gegn hryðjuverkamönnum.
Reuters
Skólaböm veifa pappírsveifum með hvalamyndum er japanska hvalveiðiskipið Yushin Maru siglir frá landi f
Shimonoseki í gær. Japanar hyggjast veiða 400 hrefnur í vísindaskyni á veiðitímabilinu.
Grábirnir í
Boise í Idaho. AP.
BANDARISKA alríkisstofnunin
Federal Fish and Wildlife Service,
sem sinnir náttúruvernd, hefur
tilkynnt að sleppa skuli að
minnsta kosti 25 grábjörnum á
fjallasvæðinu á mörkum banda-
rfsku sambandsrfkjanna Idaho og
Montana. Yfirvöldum á þessu
svæði kom þessi ákvörðun víst
ekki á óvart, en ríkisstjóri Idaho
ftrekaði í gær heit um að verjast
þessum áformum fyrir dómstól-
um.
„Ég er á móti því að þessum
villtu kjötætuflykkjum sé sleppt
lausum í Idaho,“ sagði ríkisstjór-
inn, Dirk Kempthorne. „Þetta er
sennilega fyrsta áætlun alríkisins
sem hætt er við að endi með því
að saklaust fólk hljóti skaða eða
jafnvel dauða af. I hvert sinn sem
manneskja hittir grábjörn stend-
ur manneskjan höllum fæti.“
Ralph Morgenweck, svæðis-
stjóri Fish and Wildlife Service,
kynnti í gær áform um að grá-
björnum, sem margir yrðu sóttir
til Kanada, yrðu á næstu fimm ár-
um fundin ný heimkynni á
óbyggðasvæðunum Selway-
óþökk íbúa
Bitterroot og Frank Church-River
of No Return í hinum bandarfska
hluta Klettafjalla suður af Kan-
ada. Svæðið er um tvær milljónir
hektara að stærð og að sögn
erindreka alríkisyfirvalda er
hættan á að birnir rekist á menn
á þessu svæði sáralítil. Fyrstu
birnirnir yrðu fluttir á svæðið í
fyrsta lagi um sumarið 2002.
f samræmi við sérstaka reglu-
gerð, sem einnig nær til þess að
villtum úlfum séu fluttir inn á
óbyggðasvæði í Idaho og í Yell-
owstone-þjóðgarðinum, getur
Fish og Wildlife-stofnunin flutt
villta birni milli svæða eða látið
drepa þá ef þeir sýna árásargirni
í garð búfénaðar eða manna.
Er markmiðið að grábjarna-
stofninn í Bitterroots-óbyggðun-
um komist í 280 dýr, en það tæki
á bilinu 50 til 100 ár að ná því
marki. Talið er að nú lifi um 1100
grábirnir samtals á afmörkuðum
svæðum í Idaho, Montana,
Wyoming og Washington-ríki.
Grábjörnum var útrýmt á Bitter-
roots-svæðinu á fimmta ára-
tugnum.
Hrefnuveiðar Japana hafnar
Hótanir Banda-
ríkjamanna
hundsaðar
Shimonoseki. AP.
JAPANSKUR hvalveiðifloti lét í
gær úr höfn frá hafnarborginni
Shimonoseki í Suðvestur-Japan,
þrátt fyrir áhyggjur af því að Banda-
ríkjamenn gætu gert alvöru úr hót-
unum sínum um efnahagslegar refsi-
aðgerðir vegna meintra brota
Japana á samþykktum Alþjóðahval-
veiðiráðsins. Aformað er að jap-
önsku hvalveiðiskipin vérði næstu
fimm mánuðina á hrefnuveiðum í
Suður-Kyrrahafi, á miðum undan
Suðurskautslandinu. Japönsk yftr-
völd hafa veitt heimild fyrir því að
400 hrefnur verði veiddar í vísinda-
skyni á þessu veiðitímabili.
Á hafnarbakkanum í Shimonoseki
var skálað fyrir áhöfnum hvalveiði-
skipanna fimm og þær kvaddar með
lúðrablæstri og flugeldasýningu.
„Við viljum að allir skÚji að rann-
sóknirnar sem við erum að gera séu
nauðsynlegar," sagði Kiyoshi Ejima,
borgarstjóri Shimonoseki, við
kveðjuathöfnina.
Bill Clinton Bandaríkjaforseti
hefur sagzt vera að íhuga að mæla
með því að gripið verði til efnahags-
legra refsiaðgerða gegn Japan
vegna útfærslu hvalveiða Japana í
Norður-Kyrrahafi til hvaltegunda
eins og búrhvala og skorureyði, en
báðar þessar tegundir er bannað að
veiða samkvæmt bandarískum lög-
um.
Japönsk stjómvöld halda því
fram, að með hvalveiðum þeim sem
stundaðar eru frá Japan safnist mik-
ilvægar upplýsingar um nytjastofna
sjávar, og vísa þvf á bug að veiðarn-
ar skaði nokkra tegund sem sé í út-
rýmingarhættu. Gagnrýnendur
segja „visindaveiðarnar“ ekkert
annað en yfirvarp til að sjá japönsk-
um veitingastöðum fyrir eftirsóttu
hvalkjöti.
Ábyrgðarmenn töpuðu slag við tryggingafélag Lloyds
Sýknun en doman
hneykslaður á vanhæfni
NÝLEGA var kveðinn upp dómur í
London í máli sem hópur 200
ábyrgðarmanna tryggingafélagsins
Lloyds, „nafnanna" svonefndu, höfð-
aði vegna ábyrgða sem höfðu fallið á
kærendurna. Var tryggingafélagið
sýknað en dómarinn gagnrýndi að
sögn BBC fyrirtækið harkalega fyrir
mistök og vanhæfni. Málið hefur ver-
ið til umfjöllunar í hálft ár en ábyrgð-
armennirnir töldu að þeir hefðu á
sínum tíma verið blekktir til að ger-
ast ábyrgðarmenn og ekki sagt frá
því hve illa það stæði.
Einn af viðskiptavinum Lloyds var
á sínum tíma fyrirtækið John Man-
ville sem var meðal öflugustu asbest-
framleiðenda í heimi. Það fór á haus-
inn 1983 vegna skaðabótakrafna sem
það varð að greiða er ljóst var orðið
að asbest var krabbameinsvaldur og
olli lungnasjúkdómum. Lloyds
reyndist ekki hafa varið sig með
baktryggingum og vissi um yfirvof-
andi gjaldþrot ári áður en það varð
að veruleika en þagði þunnu hljóði.
Tap tryggingafélagsins, sem er
meira en 300 ára gamalt og hefur
notið mikillar virðingar, hefur verið
gríðarlegt vegna þessa máls, einnig
vegna eldsvoða í olíuborpalli 1987 og
fleiri slysa.
En um þetta leyti, á áttunda og
níunda áratugnum, fékk Lloyds tug-
þúsundir manna, þ.á m. fjölda
Bandaríkjamanna, til að gerast fjár-
festar í Lloyds og um leið ábyrgðar-
menn tryggingafélagsins. Flestir
þeirra 34.000 ábyrgðarmanna sem
urðu að taka á sig hluta af tapi fé-
lagsins tóku árið 1996 boði Lloyds
um málamiðlun sem fólst í þvi að þeir
greiddu aðeins hluta af fénu sem þeir
áttu lögum samkvæmt að inna af
hendi.
Creswell dómari í London kvað
upp úrskurð sinn 3. nóvember og vís-
aði á bug kröfum ábyrgðarmann-
anna en sagði að koma ætti á fót
sjálfstæðri nefnd hjá Lloyds til að
fjalla um mál 200-menninganna.
Dómarinn sagðist ekki geta sam-
þykkt að beitt hefði verið vísvitandi
blekkingum til að fá nýja fjárfesta til
liðs við fyrirtækið. A hinn bóginn var
hann hvassyrtur þegar hann lýsti
vinnubrögðum ýmissa starfsmanna
félagsins og sagði þá hafa gert „mis-
tök og sýnt vanhæfni á níunda ára-
tugnum". Ábyrgðarmenn hefðu ver-
ið „saklaus fórnarlömb“ þessarar
vanhæfni.
Tap Lloyds á níunda áratugnum
var alls um 8 milljarðar punda, um
100 milljarðar ki-óna. Creswell sagði
að tap ábyrgðarmannanna hefði
numið allt að 469.000 pundum, rúm-
lega 50 milljónum króna. Hefði
áfallið rústað mörg hjónabönd og
fullyrt væri að það hefði valdið 15
sjálfsvígum.
Margir frammámenn í Bretlandi
eru meðal ábyrgðarmanna Lloyds.
Einn af málshöfðendum, sir William
Jaffrey, spáði því að einhvers konar
sátt myndi nást en lýsti undrun sinni
á niðurstöðu dómarans. „Hvað þarf
að sýna fram á mörg dæmi um
dæmalausa hyskni áður en hægt er
að fara að ræða um svik?“ spurði
hann.