Morgunblaðið - 18.11.2000, Qupperneq 33

MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 2000 33
Eitt af því sem konurnar sex eiga sameiginlegt er stolt yfir því að hafa
verið ástkonur Picassos.
Að girnast
girnd karl-
mannsins
Ástkonur Picassos, leikrit eftir hinn írska
Brian McAvera, verður frumsýnt á Smíða-
verkstæði Þjóðleikhússins í kvöld, laugar-
dagskvöld. Súsanna Svavarsdóttir ræddi
við leikstjóra sýningarinnar, Hlín Agnars-
dóttur, um hvað þessar konur eiga sameig-
inlegt og hvað aðgreinir þær.
MYNDLISTARMAÐURINN Pablo
Picasso átti fjölda ástkvenna um æv-
ina en það voru einkum átta þeirra
sem taldar eru hafa haft áhrif á til-
tekin tímabil í myndlist hans - sem
var æði langt, Picasso fæddist árið
1881 og lést árið 1973, eða 92 ára að
aldri.
Fyrsta þessara átta kvenna skal
telja Femande Olivier sem Picasso
kynntist í árslok 1904 og bjó með í
nokkur ár. Sagt er að Picasso hafi
viljað halda þessari blóðheitu og
kynþokkafullu konu fyrir sig og
bannað henni að fara út úr húsi.
Sjálfur sá hann um innkaup fyrir
heimilið til þess að hún hefði ekki af-
sökun fyrir að fara út. Önnur í röð-
inni var Eva Gouel. Hún var gift lítt
þekktum pólskum málara en stakk af
til Spánar með Picasso og þegar þau
sneru til Parísar tóku þau upp borg-
aralegri lífshætti en Picasso hafði áð-
ur átt að venjast. Sú þriðja var Gaby
Lespinasse, sem fáir virðast hafa vit-
að af á sínum tíma. Hún var gift
myndlistarmanninum Herbert
Lespinasse.
Picasso mun hafa beðið hennar en
hún hafnað honum. Fjórða konan var
Oga Kokhlova, dóttir hershöfðingja í
her rússneska keisarans og meðlim-
ur í ballettflokki Diaghilevs. Picasso
kvæntist henni 1918 og þremur árum
síðai- eignuðust þau soninn Paulo.
Marie-Therése Walter var sautján
ára skólastúlka þegar hún gerðist
ástkona Picassos sem þá var hálf-
fimmtugur. Hann yfirgaf eiginkonu
sína fyrir Marie-Therése, flutti með
henni á sveitasetur í Boisgeloup og
eignaðist með henni dótturina Mayu
árið 1935. Sjötta konan í lífi málarans
var Dora Maar sem Picasso hitti
stuttu eftir að Maya fæddist. Hann
flutti aftur til Parísar 1936 og hóf
sambúð með henni. Það var skáldið
Paul Élouard sem kynnti Picasso
fyrir þessari greindu júgóslavnesku
listakonu. Sjöunda konan var
Francoise Gilot sem var tuttugu og
tveggja ára þegar hún kynntist þess-
um heimsfræga listamanni sem þá
var sextíu og tveggja ára. Samband
þeirra stóð frá 1945-1963 og eignuð-
ust þau tvö böm, Claude og Palomu.
Síðasta eiginkonan var Jacqueline
Roque sem var tuttugu og fimm ára
þegar hún kynntist Picasso. Hún var
þá fráskilin og starfaði í keramik-
verslun í bænum Vallauris þar sem
Picasso vann löngum að keramik-
verkum sínum. Picasso kvæntist
henniárið 1961.
En hvað eiga þessar konur sam-
eiginlegt og hvað aðgreinir þær?
Þeirri spurningu er reynt að svara
í leikritinu „Ástkonur Picassos“ eftir
írska leikskáldið Brian McAvera
sem frumsýnt verður á Smíðaverk-
stæði Þjóðleikhússins í kvöld. Þar er
að vísu aðeins brugðið upp sögu sex
þeirra kvenna sem voru ástkonur
málarans og þegar leikstjórinn, Hlín
Agnarsdóttir, er spurð hvers vegna
tveimur kvennanna, Fernande Oliv-
ier og Francoise Gilot, er sleppt, seg-
ir hún ýmsar ástæður fyrir því. Ein
þeirra sé sú að Francoise hafi skrifað
bók um samband sitt við Picasso og
eftir henni hafi verið gerð kvikmynd
sem nýlega sé búið að sýna tvisvar í
sjónvarpinu. Sú mynd gefi mjög
skýra mynd af sambandi þeirra og
þegar ljóst hafi verið að stytta þyrfti
leiksýninguna hafi því verið ákveðið
að taka Francoise út, ásamt fyrstu
konunni, Fernöndu.
Á eftir Picasso
er aðeins Guð
,Af þessum átta konum voru að-
eins tvær þeirra í hjónabandi með
Picasso, þær Olga og Jacqueline og
tvær þeirra, Francoise og Dora,
komust næst því að vera jafningjar
hans, bæði sem karakterar og í list-
um,“ segir Hlín. „Hann braut Doru
Maar hins vegar ansi mikið niður,
bæði sem manneskju og listamann
og það var hún sem sagði þessa
fleygu setningu: „Á eftir Picasso er
aðeins Guð.“ Hún dró sig að mestu
leyti í hlé eftir að sambandi þeirra
lauk.
Það er alveg ljóst að samband við
Picasso hefur haft gífurleg áhrif á líf
þein-a kvenna sem bundust honum.
Bæði var hann mjög þurftafrekur og
hafði litla tilfinningu fýrir þörfum
þessara kvenna.“
Spurningin sem óhjákvæmilega
Guðrún Gísladóttir, Anna Kristín Arngrímsdóttir, Margrét Guðmunds-
dóttir, Helga Jónsdóttir og Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Guðrún Gísladóttir í hlutverki Doru Maar sem fór einna verst út úr við-
ureigninni við snillinginn.
vaknar við að horfa á sýninguna er
ekki hvað hafi verið að Picasso, held-
ur hvað hafi verið að þessum konum
að líða honum ömurlega framkomu,
skeytingarleysi, jafnvel grimmd. En
fljótlega áttar maður sig á því að
þetta snýst kannski ekki um Picasso
og konur hans, heimurinn er fullur af
konum sem þola svona framkomu.
„Það er nú heila málið,“ segir Hlín.
„Við sjáum þetta allt í kringum okk-
ur. Hvers vegna eru konur að púkka
undir rassinn á þessari tegund af
körlum og reyna að skilja þá og skil-
greina? Það er kannski voða gaman
hjá þeim fyrstu tvær mínúturnar,
fyrstu tvær vikumar eða fyrstu tvo
mánuðina en þegar þessir karlar átta
sig á því að konumar em mannlegar
er ekkert gaman hjá þeim lengur.“
Konur sem falla fyrir
körlum sem hafa völd
„í tilfelli kvennanna í lífi Picassos
er þetta líka spurning um hégóma;
að vera viðurkennd sem ástkona
þessa mikla listamanns. Það er eitt-
hvað í konum sem gerir það að verk-
um að þær falla fyrir körlum sem
hafa völd og þá skiptir engu máli
hvort þau völd em á sviði fjármála
eða lista. Picasso hefur ekki aðeins
þetta vald sem listamaður og braut-
ryðjandi í málaralistinni, hann hefur
líka sterkt kynferðislegt vald sem
þessar konur stóðust ekki. Það vald
er mjög erfitt að útskýra.
Annað sem er mjög skemmtilegt
að skoða er að karlmenn eins og
Picasso gimast konur en konurnar
girnast girnd karlanna. Það er eitt-
hvað alveg rosalegt við það að falla
fyrir gimd karlmannsins. Mér finnst
mjög merkilegt það sem Gaby segir í
leikritinu og er kannski svarið við því
hvað sé eiginlega að þessum konum.
Hún segir:
„Til að byrja með veit maður ekk-
ert. Maður sér bara gjafirnar, bros-
in, blíðuhótin. Maður vill ekki vita
neitt. Alltaf hugsar maður: Þetta
verður fullkomið. Maður finnur
hundrað afsakanir fyrir hverri hrös-
un. Þig langar til að skilja hann. Er
það ekki? Og auðvitað ert þú sú eina
sem getur opnað leynihólfið í hjarta
hans.“
Hvernig nálgast þú þessar konur?
„Fyrir mér hefur vinnan með
þessar konur einkum verið rannsókn
á því mannlega atferli sem þær sýna
í samskiptum við Picasso en við höf-
um auðvitað líka verið að rannsaka
hann. Þó hef ég reynt að halda hon-
um fyrir utan þetta eins og hægt er.“
Of sárt að beina
speglinum að sjálfum sér
Hvers vegna?
„Vegna þess að þær era að gera
upp samband sitt við Picasso og það
er svo algengt þegar konur era að
gera upp samband við karlmenn að
þær eyði svo miklu púðri í að skilja
og skilgreina „hann,“ reyna að finna
þúsund ástæður fyrir því að hann
niðurlægði þær, misþyrmdi og mis-
notaði. Það er of hræðilega sárt fyrir
þær að beina speglinum að sjálfum
sér - en það er einmitt það sem við
höfum verið að reyna að gera í þess-
ari sýningu.
Það má því segja að þessi vinna
hafi einkanlega verið rannsókn á at-
ferli en ekki aðdáun, hvorki á Picasso
né konunum."
„En hvað einkennir þessar konur,
umfram það að dá allar sama mann-
inn?
„Eitt af því sem einkennir þær er
sú mikla grimmd sem þær búa yfir.
Þær stinga hver undan annarri og
eru í alls kyns makki við Picasso, til-
búnar að gangast inn á forsendur
hans, jafnvel þótt önnur kona liggi í
valnum fyrir vikið.
Þetta er enn einn þáttur í fari
kvenna sem sjaldan er fjallað um.
Konur vilja fela grimmd sína. Á okk-
ar tíma þegar kvennabaráttan hefur
verið í mikilli framsókn má ekki gala
um galla okkar. En um leið og við
viljum vera sterkar og klárar og við-
urkenndar viljum við líka halda í
gömul gildi um konuna og vera álitn-
ar mjúkar og blíðar."
Fullkomið sambland
af konu og manni
En hvers vegna hefur heimurinn
slíkan áhuga á konum Picassos? Því
svarar Auður Olafsdóttir listfræð-
ingur í grein sem hún ritar í leikskrá.
Þar segir meðal annars: „Hvati
verka hans var ávallt eitthvert brot
raunveruleikans, það sem stóð hon-
um næst í umhverfi hans, þar á með-
al konurnar hans og börnin fjögur.
Stór hluti myndefna hans eru konur
að sýsla við hitt og þetta smálegt, að
spegla sig, að greiða sér; einnig móð-
ir og barn sem er viðfangsefni sem
Picasso málar aftur og aftur á 70 ára
langri starfsævi. Að því leytinu til
svipar myndefni þess listamanns
sem helst hefur verið kenndur við
karlmennsku og þrótt í sköpun sinni
allmikið til viðfangsefna listakvenna
í gegnum tíðina. Nema það hafí verið
rétt sem franska skáldið Jean
Cocteau sagði um vin sinn, að Pic-
asso væri fullkomið sambland af
konuogmanni...
Fyrirsætur Picassos vora fyrst og
fremst þær konur sem hann bjó með
og hann fór lítt dult með hrifningu
sína á þeim, áritaði jafnvel verkin
með ástarjátningunni Je t’aime. Þótt
verk Picassos beri oft merki sterkrar
stílfærslu raunveraleikans mátti
þekkja í þeim ýmis auðkenni kvenna
hans.
Áhiif nýrra kvenna gera líka fljótt
vart við sig í verkum hans. Þannig
sáust fyrstu vísbendingar um nýja
konu í lífi Picassos árið 1911 þegar
hann tók upp á því að mála inn í hvert
kúbískt verkið á eftir öðru orðin Ma
Jolie (mín fagra). Eva hét sú fagra
kona sem skildi kúbismann. Ekki var
heldur óalgengt að Picasso blandaði
saman andlitsdráttum tveggja
kvenna á léreftinu á slíkum umbreyt-
ingaskeiðum. Þá hittust þær báðar á
léreftinu, sameinaðar í einum lík-
ama, tvær konur, tvö andlit, hin íyrri
og hin síðari.
Þannig breyttist eiginkonan, rúss-
neska ballerínan Olga með sína
klassísku fegurð, á sínum tíma í Mar-
íu Teresu sem fylgdu bogadregin
form og sterkir litir og einstakt nef í
myndlistarsögunni. Nokkram áram
síðar, á nýju umbreytingarskeiði,
málaði Picasso aftur fjölda tvöfaldra
kvenportrettmynda þar sem saman
fóra grískt nef Maríu Teresu og ávöl
haka og gneistandi augu ljósmynd-
arans og rithöfundarins Dora Maar
sem var samfýlgdarkona lista-
mannsins í síðari heimsstyrjöldinni."
Það er ljóst að það er margt að sjá
og heyra í þessu einstaka leikverki,
ekki aðeins um Picasso og konurnar í
lífi hans, heldur um okkur sjálf; um
samband manns og konu frá upphafi
vega til eilífðarnóns.
Með hlutverk ástkvennanna sex í
sýningunni fara Anna Kristín Arn-
grímsdóttir, Guðrún S. Gísladóttir,
Helga E. Jónsdóttir, Lilja Guðrún
Þorvaldsdóttir, Margrét Guðmunds-
dóttir og Ragnheiður Steindórsdótt-
ir.
Þýðendur eru Hrafnhildur Haga-
lín Guðmundsdóttir, Ingibjörg
Haraldsdóttir, Ingunn Ásdísardóttir
og Steinunn Jóhannesdóttir. Höf-
undur leikmyndar og búninga er
Rebekka A. Ingimundardóttir, tón-
listarstjóri Steinunn Bima Ragnars-
dóttir, höfundur dansa er Helena
Jónsdóttir og ljósahönnuður Ás-
mundur Karlsson. Leikgerðin er
unnin af leikstjóranum Hlín Agnars-
dóttur.