Morgunblaðið - 18.11.2000, Page 40

40 LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
Einn af hverjum fimm stórdrykkjumönnum
verður fyrir líffæraskemmdum
Meint tengsl arf-
bera og skorpulifrar
Reuters
Tilteknir arfberar virðast auka líkur á því að stórdrykkjumenn fái
skorpulifur.
Hvað er
skorpulifur?
HÓPUR lækna í Bretlandi telur
að arfgengir þættir kunni að ráða
því hverjir eigi fremur áhættu að fá
lifrarsjúkdóm vegna áfengisneyslu,
að því er breska ríkisútvarpið,
BBC, greinir frá. Telja læknarnir,
sem starfa við Háskólann í
Newcastle, að tilteknir arfberar
valdi sterkum viðbrögðum ónæmis-
kerfisins við áfengi, og leiði þetta til
lifrarskemmda.
Dr. Chris Day, sem stjórnar
rannsóknarstarfi læknanna, kveðst
telja að þessar niðurstöður geti gef-
ið vísbendingar um það hvernig
þróa megi meðferð og auðveldi
greiningu á því hvaða einstaklingar
eigi á hættu að fá umræddan sjúk-
dóm. Einn af hverjum fimm stór-
drykkjumönnum verður fyrir líf-
færaskemmdum og eru læknar við
nokkrar rannsóknarmiðstöðvar í
Bretlandi að rannsaka hvað valdi
því að þessir einstaklingar séu 1
meiri hættu en aðrir.
Dr. Day og samstarfsmenn hans
hafa einangrað mótefni sem líkam-
inn myndar gegn áfengisneyslu, og
tengist það fjölbrejdni, eða arfbera-
afbrigðum sem er að finna í að
minnsta kosti 1% fólks. Þessir ein-
staklingar virðast eiga á hættu að
fá skorpulifur vegna minni áfengis-
neyslu en aðrir.
„Rannsóknin leiddi í Ijós að þeir
einstaklingar, sem eru með arfbera
er hneigjast til sterkra ónæmisvið-
bragða, eru í mestri hættu á að fá
lifrarsjúkdóm af völdum áfengis-
neyslu,“ sagði dr. Day á ársfundi
samtaka bandarískra lækna er
starfa að rannsóknum á lifrarsjúk-
dómum (American Association for
the Study of Liver Diseases).
í rannsókninni kom í ljós, að áð-
urnefnt mótefni myndaðist í líkama
helmings þeirra einstaklinga sem
þjáðust af skorpulifur, og þriðjungs
þeirra einstaklinga sem höfðu ekki
sjúkdóminn. David Adams, prófess-
or í lifrarfræði við Háskólann í
Birmingham, tjáði BBC að þótt
þessar niðurstöður dr. Days væru
mikilvægar væri þess enn langt að
bíða að Ijóst yrði hvers vegna
ónæmiskerfi líkamans veldur
skemmdum á lifrinni.
Greinilegt sé, að fjöldi þátta hafi
þar áhrif, í ljósi þess að þriðjungur
heilbrigðra einstaklinga hafi áður-
nefnd arfberaafbrigði. Dr. Alison
Brind, læknir við Borgarspítalann í
Stoke, vinnur einnig að rannsókn-
um á áhrifum arfbera á lifrarsjúk-
dóma af völdum áfengisneyslu, og
segir hún að fjöldi þátta hafi sam-
verkandi áhrif. „Þeir kunna hver
um sig að hafa lítil áhrif, en til sam-
ans auka þeir áhættuna.“
Fyrri rannsóknir á tvíbui-um hafa
ennfremur gefið vísbendingar um
arfgenga hneigð til áfengisvanda-
mála, auk lifrarskemmda, sagði dr.
Brind.
TENGLAR
American Association forthe Study
of Liver Diseases: www.aasld.org/
SKORPULIFUR þróast þegar
mikill fjöldi lifrarfrumna deyr
og í staðinn myndast örvefur og
hnútar. Lifrai-vefurinn verður
þvi óeðlilegur á ákveðnum svæð-
um og getur ekki stai’fað eðli-
lega. Þetta leiðir til háþrýstings
(hækkaður blóðþrýstingur) í
lifrinni og skerðingar á starfs-
hæfni hennar. Erlendis er
skorpulifur ein algengasta dán-
arorsök einstaklinga á aldrinum
25-65 ára en hér á landi er
skorpulifur mjög sjaldgæfur
sjúkdómur.
Hverjar eru orsakir
skorpulifrar?
• Alkóhólismi.
• Lifraj’bólga B og C.
• Óþekktar orsakir.
• Eiturefni, t.d. klórófom.
• Lyf, t.d. Methotrexate.
• Alvarlegir sjúkdómar:
E fnaskiptasj úkdómar
(Hemochromatosis (járn-
geymdargalli) og Wilson’s sjúk-
dómur). Hindrun á blóðflæði
frá lifur til hjartans (krónísk
hægri hjartabilun). Einnig
ýmsir sjálfsónæmissjúkdómar
og sarklíki (Sarcoidosis).
Hver eru einkennin?
Við upphaf sjúkdómsins eru
mjög óljós einkenni:
• Þreyta og slappleiki.
• Minnkuð matarlyst, ógleði og
þyngdartap. Þegar sjúkdóm-
urinn er lengra genginn:
• gula (húðin og hvíta augnanna
verða gul).
• dökk gult eða brúnt þvag.
• litlar húðæðar verða sjáanleg-
ar og iíkjast köngulóarvef.
• hárlos.
• brjóst myndast á karlmönn-
um.
• miltað stækkar.
• vökvasöfnun í kvið (Ascites)
og bjúgur á fótum.
• niðurgangur: Hægðirnar geta
verið dökkar/blóðugar.
• uppköst. Þau geta verið blóð-
ug vegna æðahnúta í vélinda.
• meðvitundarskerðing sem
getur þróast yfir í meðvitund-
arleysi (kóma).
Hvenær er hætta á ferð?
• Það er einstaklingsbundið
hversu mikla áfengisneyslu
þarf til að skorpulifur mynd-
ist.
• Þeir sem vinna með eiturefni
ættu að forðast þau eftir
bestu getu og nota hlífðarbún-
að. Flest efnin hafa slæm
áhrif á lifrina.
• Við sýkingu af lifrabólgu.
• Við vannæringu.
Hvernig greinir iæknirinn sjúk-
dóminn?
Stai’fsemi lifrarinnar er skoð-
uð með blóð- og þvagsýnum.
Einnig er gerð ómskoðun á lifr-
inni. Stundum er tekið vefjasýni
úr henni til nákvæmari grein-
ingar.
Ráðleggingar
Ef alkóhólismi er orsök
skoi’pulifrar, skal hætta sam-
stundis að drekka.
Framtíðarhorfur
Það má koma í veg fyrir frek-
ara tap á lifrarvef með því að
fjarlægja sjúkdómsvaldinn en sá
skaði sem þegar hefur komið
fram verður ekki læknaður. Með
breyttu líferni og meðferð má
halda sjúkdómnum í horfinu. Ef
ekkert er gert mun lifrin að lok-
um gefast upp og það leiðir til
dauða.
Hver er meðferðin?
Erfitt er að meðhöndla
skorpulifur og beinist meðferð
aðallega að þeim fylgikvillum
sem hún hefur í för með sér.
• Nánar á Netinu: www.net-
doktor.is
Reuters
Ofnæmi
fyrir gulli
The New York Times Syndicate.
FLESTA dreymir víst um gull og
nóg af því en tíl er fólk sem ekki get-
ur koniið nálægt þeim dýra góð-
málmi. Astæðan er sú að fólk getur
haft ofnæmi fyrir gulli.
I tímaritinu Cutís er greint frá
rannsókn sem gerð var við lækna-
miðstöð háskólans í Kansas í Banda-
ríkjunum en í henni reyndust um 5%
þeirra 355 ofnæmissjúklinga sem
þátt tóku vera með ofnæmi fyrir
gulli. AUir þjáðust þessir sjúklingar
af snertiofnæmi og komu viðbrögðin
fram er þeir báru gullskartgripi.
Ofnæmi lyrir gulU getur verið
hastarlegt. I ágústmámuði 1999 var
greint frá óverg'u erfiðu tilfelli í túna-
ritinu Veterinary and Human Tox-
icology. Þar sagði frá manni einum
sem hafði þvílíkt ofnæmi fyrir gulli
að flytja þurfti hann á bráðamóttöku-
deild sjúkrahúss eftir að hann hafði
rétt aðeins bragðað á Goldschlag-
er-Iíkjör en í honum er að finna
nokkrar ofurþunnar gull-flögur.
Tilteknar getnaðarvarnartöflur geta tvöfaldað hættuna á bloötappa
Mikilvægt að
líta á heildar-
myndina
GETNAÐARVARNARTÖFLUR
sem innihalda hormónana östróg-
en og annað hvort desógestrel eða
gestóden geta tvöfaldað hættuna
á því að konur fái blóðtappa.
Þetta kemur fram í grein lækna
við Læknaháskólanum í Boston í
Bandaríkjunum sem birt er í
tímaritinu British Medical Journ-
al nú í mánuðinum. Læknarnir
rannsökuðu upplýsingar um blóð-
tappa og notkun getnaðarvarnar-
taflna, sem skráðar eru í ákveðn-
um breskum gagnabanka.
Nokkrar tegundir af getnaðar-
varnartöflum, sem innihalda des-
ógestrel eða gestóden, eru á
markaði á íslandi.
Rannsókn bandarísku lækn-
anna var skipt í tvö tímabil og
stóð hið fyrra yfir frá janúar 1993
til október 1995 en um það leyti
vöknuðu grunsemdir um að þess-
ar tilteknu getnaðai-varnartöflur
gætu valdið aukinni tíðni af blóð-
tappa. Seinni hluti rannsóknar-
innar náði til tímabilsins janúar
1996 til desember 1999.
„Þessar niðurstöður eru ekki
nýjar,“ segir Hildur Harðardóttir
kvensjúkdómalæknir á Land-
spítalanum - háskólasjúkrahúsi.
„Samsettar getnaðarvarnartöfl-
ur innihalda bæði östrógen og
gestagen. Fyrst eftir að samsett-
ar getnaðarvarnartöflur með
gestagen-efninu desógestrel eða
gestóden komu á markað var talið
að hættan á myndun blóðtappa
væri minni en af öðrum töflum."
Af þeim sökum fengu konur
sem taldar voru í aukinni áhættu
að mynda blóðtappa frekar þessar
nýju töflur, að sögn Hildar, eða
þar til grunurinn vaknaði. Bendir
hún á að það geti valdið skekkju í
niðurstöðunum.
Meiri líkur á meðgöngu og
sængurlegu
„Við verðum líka að hafa í huga
hver tilgangurinn með getnaðar-
varnartöflum er. Þær eiga að
koma í veg fyrir þungun. Líkurn-
ar á því að kona fái blóðtappa á
meðgöngu eða í sængurlegu eru
fimmfalt auknar samanborið við
konu á sama aldri, sem ekki er
þunguð," segir Hildur.
Hildur segir að vissulega sé
mikilvægt að fylgjast vel með
hvaða getnaðarvarnarpillur eru
öruggastar með tilliti til blóðsega-
myndunar. „Hafa þarf í huga að
blóðsegamyndum hjá ungum kon-
um er mjög sjaldgæf. Tíðni blóð-
segamyndunar í áðurnefndri
rannsókn gefur tíðnina 0,0079
þannig að tvöföldun áhættu þýðir
afar fá tilfelli. Líkur á blóðsega-
myndun aukast með aldri. Þá þarf
að hafa í huga aðra áhættuþætti,
svo sem reykingar og háan
þyngdarstuðul en hvort tveggja
eykur iíkur á blóðsegamyndun.
Loks eru arfbundnir þættir, sem
konan veit sjaldnast um, sem geta
gert það að verkum að hún er í
Associated Press
aukinni hættu til blóðsegamynd-
unar. Ef sterk ættai-saga er f'yrir
hendi er gjarnan skimað fyrir
slíkum þáttum fyrir lyfjagjöf, en
oftast er ekki vitað fyrirfram um
þessa þætti. Slíkir arfbundnir
þættir eru sem betur fer sjald-
gæfir. Við getum ekki stjórnað
samsetningu erfðaefnis okkar en
við getum haft áhrif á lífshlaup
okkar með heilbrigðum lífsstíl,
svo sem að reykja ekki og halda
þyngd okkar í skefjum. Það er því
mikilvægt að líta á heildarmynd-
ina þegar meta á þörf á getnaðar-
varnartöflum, kosti þeirra og
galla og hvaða tegund henti best í
hverju tilviki."