Morgunblaðið - 18.11.2000, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 18; NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Hafíð er
langminnugt
*
A loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í
Haag mæta ýmsir vísindamenn, þar
á meðal vísindamenn frá Kaliforníuháskóla,
sem fylgjast ekki aðeins með gróður-
húsaáhrifum, heldur reyna að benda
á lausnir, eins og Sigrún Davíðsdóttir
komst að í spjalli við þá.
ÞAf) er stundum bent á að vísinda-
menn séu ekki sammála um gróður-
húsaáhrif og hvort maðurinn eigi þar
sök á, en þó við séum kannski ekki
alltaf sammála um tölulegar niður-
stöður þá erum við langt handan við
að deila um hvort hægt sé að tala um
gróðurhúsaáhrif eða ekki,“ segir
Chris B. Field, vísindamaður á Cam-
egie-stofnuninni í Kalifomíu.
Og frá sjónarmiði hagfræðinnar er
heldur ekki hægt að horfa á og aðhaf-
ast ekkert. „Það kostar meira að gera
ekkert en að bregðast við,“ segir
Charles Kolstad, prófessor í umhverf-
ishagfræði við Kalifomíuháskóla. Þó
fulltrúar á loftslagsráðstefnunni í Ha-
ag einbeiti sér að áhrifum loftmeng-
unar á umhverfi bendir A.P. Mitra,
vísindamaður frá Nýju Delhí, á að
áhrif mengunar á heilsu séu einnig
ljós. Hluti af bamadauða á Indlandi
megi rekja beint til hennar sam-
kvæmt niðurstöðum WHO, Alþjóða
heilbrigðisstofnunarinnar.
Þessir þrír vísindamenn og
Richard Somerville, prófessor í veð-
urfræði við Kalifomíuháskóla, eru á
Loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna í Haag til að koma á framfæri
sjónarmiðum sínum sem vísinda-
menn. Ekki af því þeir hafi uppskrift-
ir að lausnunum, heldur tii að koma
með traustar upplýsingar um hvað sé
vitað og hvað ekíd.
„Heillandi og dularfullt" em orðin,
sem Somerville notar til að lýsa því
hvemig ráðstefnan komi þeim fyrir
sjónir. Hugtök og skammstafanir
fljúgi um borð, margir fundanna séu
lokaðir og því ekki auðvelt að fylgjast
með hvemig ákvarðanir verði tíl. En
gagnsemi þess að vera viðstaddir ef-
ast þeir ekki um.
Óyggjandi ferli með
fingraförum mannsins
„í þúsundir ára hefur maðurinn
horft upp á náttúrubreytingar. Nú á
hann þátt í þeim,“ segir Somerville.
Hann bendir á að í nýrri en enn
óbirtri skýrslu millirílq'anefndar
Sameinuðu þjóðanna um loftslags-
breytingar, IPCC, sé því spáð að hita-
stig á þessari öld hækki um sex stíg.
Frá 1900-2000 hækkaði hitastigið um
0,6 stig, svo hér er um tífoldun að
ræða.
„Við höfúm aldrei áður séð slíkar
breytíngar,“ segir Somerville, „en
það er ekki aðeins magn breyting-
anna, heldur einnig hve hratt þær
gerast. Þær gerast ekki stigvaxandi
eins og þegar hljóðið er skrúfað upp í
útvarpi, heldur eins og þegar kveikt
er árofa.
En hver em þá áhrifin, sem vís-
indamennimir sjá? Koltvíoxíð hefur
alltaf verið tii staðar í andrúmslofti
jarðar, er ekki fjandsamlegt efni öll-
um lífverum, en í of miklu magni
myndar það eins og teppi utan um
jörðina. Teppi halda inni hita og það
er einmitt það sem koltvíoxíð-teppið
gerir - og hitastig jarðar hækkar, líka
sjávar. Þetta er í stuttu máli lýsingin
á því, sem í daglegu tali kallast gróð-
urhúsaáhrif.
Reuters
Hermenn hlaða upp sandpokagörðum við Jðrvík í Englandi fyrir skömmu vegna flöða sem ógnuðu borginni.
Rætt er um að mikil úrkoma að undanforau í Vestur-Evrópu stafi að einhverju leyti af gróðurhúsaáhrifum.
Þessi áhrif em vísindamenn sann-
færðir um að stafi meðal annars af
völdum umsvifa mannsins. „Það er
enginn vafi á að það em fingrafor
mannsins á þessum breytingum,“
segir Field. Sólvirkni og eldvirkni
hefur einnig áhrif, en það er þáttur
mannsins, sem skýrir hraða breyting-
anna.
Það hefur lengi verið tregða meðal
stjómmálamanna til að fallast á
ábendingar vísindamanna um gróður-
húsaáhrif, en Mitra segir að það sé
vart að finna þann stjómmálamann
núorðið, sem ekki fallist á þessi sjón-
armið. Field bendir á að þó það.geti
verið tölulegar skekkjur í einstökum
niðurstöðum geti þær skekkjur allt
eins verið á þá lund að tölurnar séu of
lágar.
„Það er enginn vafi á niðurstöðun-
um,“ segir hann, „þó nákvæmni í ein-
stökum atriðum getí enn verið á reiki.
Það em nógar vísbendingar sem sýna
að niðurstöðumar em réttar í öllum
aðalatriðum. Það hefur svo mikið
bæst við síðan á Kyoto-fundinum
1997 að vísindamenn em vissir í sinni
sök“.
En er ekki bara notalegt að hugsa
sér að hitastigið hækki og það verði
bráðum hægt að rækta vínber á Is-
landi? Því miður fylgja ýmsar auka-
verkanir hækkuðu hitastígi. Jökiar
bráðna, meðal annars. ísbreiður
heimskautanna og um leið hækkar yf-
irborð sjávar, sem hefur áhrif á
strandbyggð. Öldugangur eykst, sem
er einnig ógnun Við strandbyggðina.
Straumakerfi hafanna verður fyrir
áhrifúm, vindabeltíð einnig.
„Hækkað yfirborð sjávar er skýr-
asta dæmið um hækkað yfirborð sjáv-
ar,“ segir Somerville. „Yfirborðið hef-
ur hækkað jafnt og þétt frá lokum
ísaldar, en nú rís það hraðar en á 19.
öld. Yfirborðið hækkar bæði af því að
ís bráðnar, en einnig af því að sjórinn
hlýnar og hitinn eykur rúmmál hans.“
Spár gera nú ráð fyrir að fram til
2100 muni yfirborðið hækka um hálf-
an metra. í Hollandi er nú unnið
markvisst að því að hækka vamar-
garða, en þar er miðað við að hækkun
yfirborðsins geti numið allt að heilum
metra. Somerville undirstrikar að
enginn sé að ræða að Grænlands-
jökull bráðni allur í bráð, en ef það
gerðist mundi yfirborð sjávar hækka
um hundrað metra.
Um áhrif á Norður-Atlantshafið
segir Somerville að um það séu skipt-
ar skoðanir. „Rætt er um áhrif á Golf-
strauminn en það eru engin óyggj-
andi svör við því. Það má leiða að því
líkum að saltmagnið minnki, sem gætí
dregið kraft úr straumnum," segir
Somervilie. Til skemmri tíma sé vart
breytinga að vænta. Til lengdar sé
erfiðara að segja til um hugsanleg
áhrif, en hann minnir á að eðli lofts-
lagsbreytinga sé hve snögglega áhrif-
anna geti gætt.
Engar léttfangaðar
lausnir í augsýn
„Hafið er langminnugt," segir
Somerville og bendir á að jafnvel þó
hægt væri að snúa þróuninni við þá
mundi hitastigið halda áfram að
hækka og yfirborð sjávar hækka. En
það er ekki hægt að snúa við á hæln-
um og alveg ljóst að breytingarnar
eru orðnar rneiri en svo að það sé
raunsætt að ímynda sér að hægt verði
að vinda ofan af þróuninni. Það hafa
einfaldlega orðið breytingar, sem
ekki verður snúið aftur við.
Vísindamennimir eru sammmála
um að hveijar sem niðurstöður
Haag-ráðstefnunnar verði geti þær
aldrei verið annað en fyrsta skrefið,
vonandi í rétta átt. „Ráðstefnan er
mikilvæg svo að stjómmálamenn,
frjáls félagasamtök, vísindamenn og
viðskiptasamfélagið hittíst og læri að
ræða saman,“ segir Field. „Til lengd-
ar þarf eitthvað miklu meira en
Kyoto-bókunina, meðal annars af því
það þarf aðgerðir, sem ná til alls
heimsins og ekki bara til iðnríkjanna
eins og bókunin gerir.“
Qlikar skoðanir á íslenskum sérhagsmunum meðal fulltrúa á ráðstefnunni í Haag
Lausn verði ekki
skálkaskjól fyrir aðra
Stóriðja í litlu hagkerfí
skapar íslensku stjórn-
inni erfiðleika á Lofts-
lagsráðstefnu SÞ í Haag
- en Náttúruverndar-
samtökin benda á að
stóriðja sé draumur
eldri kynslóðarinnar.
SJÓNARMIÐ íslendinga í Kyoto
um að taka þyrftí tillit til sérstakra
verkefna í litlum hagkerfum var
tekið til greina og sérstakt ákvæði
haft um það. Nú þegar kemur að
útfærslunni vandast málið, því það
má ekki búa til smugu sem veitir
svigrúm til að komast undan skil-
yrðum um að minnka losun koltví-
oxíðs.
Islensku samningamennirnir,
þeir Eiður Guðnason, formaður ís-
lensku sendinefndarinnar og sendi-
herra auðlinda- og umhverfismála,
Þórir Ibsen á skrifstofu auðlinda-
og umhverfismála í utanríkisráðun-
eytinu og Halldór Þorgeirsson
skrifstofustjóri í umhverfisráðu-
neytinu eiga því erfiða daga í Haag.
En þar er líka Árni Finnsson, for-
maður Náttúruvemdarsamtakanna,
sem að hluta tekur undir íslensk
sjónarmið, en bendir hins vegar á
að það sé meiri framtíðarsýn í að
stuðla að því að ísland verði fyrsta
vetnisþjóðfélagið og þar með fyrir-
mynd á alþjóðavísu.
íslensk stjómvöld ísland segjast
hvorki vilja koma sér undan því að
stuðla að því að draga úr losun efna
er valda gróðurhúsaáhrifum né
leita ódýrra undankomuleiða.
Stjómin leiti aðeins viðurkenningar
á því að stóriðja í litlu hagkerfi hafi
áhrif, sem ekki séu í samræmi við
það sem önnur lönd þurfi að glíma
við.
Þegar í Kyoto bentu íslensku
fulltrúarnir á að Islendingar hefðu
lítið svigrúm til að draga úr meng-
un. Viðmiðunin er losunarstig 1990,
en þá vom Islendingar búnir að
endurskipuleggja orkunotkun sína
með áherslu á rafvæðingu, það er
nýtingu endurnýjanlegra orkugjafa.
Eins og er koma % hlutar losunar
á íslandi frá samgöngum og fiski-
skipaflotanum. Endurbætur á því
sviði fælust í tækniframforam, sem
ekki era á valdi íslendinga, sem
hvorki framleiða bíla né vélar í skip.
Röksemdir Islendinga era að þeir
hafi verið búnir að gera ráðstafanir
og hafi því ekki svigrúm til að
draga mikið úr losun.
Þar við bætast svo stóriðjufram-
kvæmdir, það er álframleiðsla. Hún
getur mengað á tveimur stigum,
annars vegar með raforkufram-
leiðslu til hennar, ef sú framleiðsla
er með olíu eða kolum. Hins vegar
er ekki hægt að komast hjá kolefn-
islosun við sjálfa framleiðsluna.
Álframleiðsla á íslandi orsakar
ekki mengun vegna orkuframleiðslu
til hennar, þar sem raforka er not-
uð. Þau álver, sem þegar era fyrir
hendi menga á framleiðslustigi, en
þar er nýtt besta fáanlega tækni tíl
að draga úr losun. Losun á hvert
framleitt tonn hefur minnkað með
áranum.
Sjónarmið íslendinga er að álver
drifið með raforku á Islandi sé um-
hverfisvænna hnattrænt séð heldur
en álver drifið með kolum einhvers
staðar annars staðar. Með þetta í
huga sé óheppilegt að þeim sé refs-
að með því að áhrif einstakra verk-
efna bitni svo þungt á litlum hag-
kerfum.
Ef álver sem framleiðir 180 þús-
und tonn er reist á íslandi eykur
það losun þar um 13 prósent. Ahrif
vers af þeirri stærð væra aðeins 0,8
prósent í Svíþjóð og í Bandaríkjun-
um væra áhrifin einfaldlega ekki
merkjanleg.
Á lokasprettinum í Kyoto ýttu
stóru ríkin, Bandaríkin, Rússland,
Japan og ESB litlu ríkjunum til
hliðar og sömdu í raun sín á milli.
Þá var tekið tillit til þessara ís-
lensku sérþarfa, ekki í bókuninni
sjálfri, heldur í ákvæðum, sem
henni fylgja. Nú álíta íslensku
samningamennimir að þeir eigi inni
pólitískan skilning á sjónarmiðum
sínum, því þau hafi þegar verið við-
urkennd í ákvæðinu.
Vandinn er hins vegar að finna
lausn, sem myndar ekki smugu fyr-
ir aðra, sem ekki búa við þessar að-
stæður, til að koma sér undan að
uppfylla ákvæði um að draga úr los-
un.
Draumsýn
eldri kynslóðarinnar
Öll vinna íslensku sendinefndar-
innar miðast við að búa tíl reglur,
sem ná yfir íslenskar aðstæður, en
veita öðrum ekki skálkaskjól. Hver
niðurstaðan verður á endanum er
enn of snemmt að segja, en íslenska
sendinefndin hefur á tilfinningunni
að sjónarmið þeirra mæti skilningi.
ísland er ekki eina landið, sem
hefur sinn sérvanda að leysa. Fjöl-
mörg lönd leita lausna sem taka til-
lit til þeirra sérstöku aðstæðna.
Ýmis þeirra hafa hótað að staðfesta
ekki Kyoto-bókunina fái þau ekki
sitt fram, en íslenska stjórnin hefur
hins vegar ekki haft í slíkum hótun-
um.
Árni Finnsson, formaður Nátt-
úruvemdarsamtaka íslands, er á
ráðstefnunni í Haag eins og full-
trúar mörg hundruð náttúravernd-
arsamtaka. Hann er í hópi Alþjóða
náttúruverndarsjóðsins, WWF, en
slíkt samstarf auðveldar aðgang að
upplýsingum og eykur yfirsýn.
Arni tekur undir þau sjónarmið
að í hnattrænu samhengi sé betra
að byggja álver á íslandi, drifið
með raforku, en annars staðar, þar
sem það væri drifið með kolaorku.
„Það skal fúslega viðurkennt," seg-
ir hann, „að Islendingar nota end-
urnýjanlega orku. Eitt álver eykur
losun á Islandi, en það hækkar
einnig hlutfall endurnýjanlegrar
orku, þó ekkert sé gert til að draga
úr losun vegna til dæmis sam-
gangna eða frá fiskiskipaflotanum.
Hér er reyndar aðeins einblínt á
losun, en það má ekki gleyma að
stóriðja eyðileggur einnig náttúr-
una.“
I huga Árna skiptir þó ekki síst
máli að íslendingar hafi tækifæri til
að verða fyrsta landið, sem nýtir
vetni. Að hans mati er það einfald-
lega úreltur hugsunarháttur að ein-
blína á stóriðju. „Stóriðja er
draumsýn eldri kynslóðarinnar,“
hnykkir hann á.
Áð sögn Árna hafði það á sínum
tíma áhrif á íslensku tillögumar
fyrir Kyoto að Norsk Hydro kom
fram á sjónarsviðið með hugmyndfr
um álver á Islandi. „Það vora aðrar
tillögur í október 1997, sem hefðu
verið mun ákjósanlegri. Þeim var
ýtt af borðinu, áður en kom að loka-
sprettinum í desember, en þá var
ljóst að Norsk Hydro væri komið á
vettvang," segir Árni.