Morgunblaðið - 18.11.2000, Qupperneq 66

66 LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
AFTUR UM SANN-
LEIKANN OG EINKA-
LEYFISGJALD HHÍ
AÐ GEFNU tilefni
er mér nauðugur einn
kostur að svara út-
úrsnúningum og orð-
hengilshætti sem fram
kom i grein forstjóra
Happdrættis Háskóla
íslands (HHI) í Morg-
unblaðinu þriðjudag-
inn 14. nóv sl.
Einkaleyfisgjaldið
rennur til RANNÍS
í byrjun greinar
sinnjir snýr forstjóri
HHI út úr varðandi
grein mína sem birtist
í Morgunblaðinu 8.
nóv. sl. en þar benti ég
á staðreyndir sem ég taldi nauðsyn-
*' legar að kæmu fram í umfjöllun um
oinkaleyfi HHI um rekstur pen-
ngahappdrættis. Fullyrðir hann að
g fari með rökleysu. I þessu sam-
iandi vil ég benda honum á grein í
Morgunblaðin þriðjudaginn 7. nóv.
sl. en þar ritar framkvæmdastjóri
RANNÍS ágæta grein og kemur inn
á einkaleyfisgjald HHI. Þar segir
hann um einkaleyfisgjaldið:
„Svona einfalt er málið þó ekki
því staðreynd málsins er sú að
einkaleyfisgjaldið hefur ekki staldr-
að lengi í ríkissjóði heldur runnið
' beint í bygginga- og tækjasjóð
rannsóknarstarfseminnar 1 landinu.
Það gerist nú samkvæmt lögum nr.
61/1994 um Rannsóknarráð ís-
lands“ (tilv. lýkur).
I sömu grein kemur fram að sett
voru lög 1965 að beiðni þáverandi
stjórnar RANNÍS við fjármála-
ráðuneytið um að einkaleyfisgjald
HHÍ færi til uppbyggingar í þágu
rannsókna í landinu.
Það var því ekki ríkisvaldið eitt
sem tók þess ákvörðun eins for-
stjóri HHI fullyi-ðir. Sama upphæð
og ríkissjóður fær af einkaleyfis-
gjaldi HHÍ rennur til RANNÍS.
Með öðrum orðum í stað þess að
gjaldið renni í byggingarsjóð HHÍ
rennur það í bygginga-^ og tækja-
sjóð RANNÍS. Háskóli íslands fær
þá upphæð til baka og vel rúmlega
það. Þetta er sannleikur en ekki
rökleysa.
Forstjóri HHÍ telur ásættan-
legi-a fyrir ríkisskjóð að taka gjald
af öllum happdrættum. Eiga happ-
drætti á Islandi að halda uppi rann-
sóknarstarfsemi á vegum atvinnu-
veganna og Háskóla íslands? Er
ekki rétt að þeir sem njóta góðs af
leggi meira af mörkum t.d. með
sköttum á atvinnufyrirtæki? Sú
prósenta þarf ekki að vera há til að
ná þessum 70 milljónum (ca. 20
milljónir koma frá flokkahapp-
drætti HHÍ og ca. 50 milljónir frá
spilakössum HHÍ.)
HHÍ og eftirlitið
Forstjóra HHI er tíðrætt um
vöruhappdrættið Happdrætti DAS
og hvemig vinningar greiðast út.
Jafnframt segir hann að HHI telji
það ekki sitt hlutverk að fylgja því
eftir að farið sé að lögum í þessum
efnum. Þetta heitir að hagræða
sannleikanum. Sannleikurinn er sá
að bréf stílað á stjórn Happdrættis
DAS kom frá lögfræðingi HHÍ,
Gesti Jónssyni hrl., í maf 1998 en
þar fór hann fram á að Happdrætti
DAS svari því í hverjum mæli
Happdrætti DAS greiði viðskipta-
vinum sínum út peninga sem vinn-
inga í happdrættinu. Jafnframt er
minnt á lög HHÍ og einkarétt þess
til reksturs peningahappdrættis á
Islandi. Gefinn var vikufrestur á
svari. Tilefnið var afhending á 20
milljóna króna vinningi til íbúða-
f kaupa að eigin vali sem fram fór í
fréttatíma Ríkissjón-
varpsins. Þegar þá fór
að lengja eftir svari
var farið fram á að
happdrættisráð Happ-
drættis DAS léti at-
huga hvort lögbrot
hafi verið framið.
Stjórn Happdrættis
DAS svaraði bréfi
ráðsins á viðeigandi
hátt og var ekki að-
hafst frekar í málinu.
í grein forstjóra
HHÍ frá 4. nóv. sl. eyð-
ir hann u.þ.b.70% af
grein sinni í að tíunda
almenn lög um happ-
drætti á íslandi og lög
um happdrætti sem starfa eftir sér-
lögum. Líkur hann tilvitnunum sín-
um með ákveðnum hætti (.) en í
Fyrr á öldum var
enginn gjaldmiðill til
sem hét peningar, segir
Sigurður Agúst
Sigurðsson. Þá voru
í gangi vöruskipti. Það
er búið að leggja af
slíka viðskiptahætti ef
----------------7---------
forstjóra HHI er það
ekki enn ljóst.
umfjöllun um Happdrætti DAS ger-
ir hann það ekki heldur bætir við
þau lög fullyrðingum um að vinn-
ingar Happdrættis DAS séu fyrst
og fremst peningavinningar og séu
auglýstir sem slfldr. Það er sá texti
sem ég gerði athugasemdir við enda
mátti svo skilja að þetta stæði í lög-
unum.
í grein forstjóra HHÍ frá 14. nóv.
sl. kveður hann enn fastar að varð-
andi fyrirkomulag greiðslu vinninga
og er reiðubúinn að leggja fram
gögn því til sönnunar. Hver er það
sem er í eftirlitshlutverki og fylgist
með því að farið sé að lögum? Um
leið og forstjórinn fullyrðir að það
sé ekki hlutverk HHÍ að fylgja því
eftir að lögum sé framfylgt viður-
kennir hann í sömu grein að hann sé
með eftirlit með því að Happdrætti
DAS fari að lögum. Greiðsla vinn-
inga í Happdrætti DAS fer fram
gegn afhendingu reiknings eða af-
riti og verður upphæð reiknings að
vera a.m.k. sú sama eða hærri en
vinningsupphæðin. Greiðsla vinn-
inga er ýmist í formi ávísana eða
peninga. Á vinningaskrá Happ-
drættis DAS eru allir vinningar að
eigin vali og þ.a.l. er ekki hægt að
ganga frá greiðslu vinnings á annan
hátt. Verðmæti birtist okkur í
mörgum myndum, t.d. í peningum,
ávísunum, skuldabréfum, vörum,
farseðlum, bifreiðum og fasteign-
um. Fyrr á öldum var enginn
gjaldmiðill til sem hét peningar. Þá
voru í gangi vöruskipti. Það er búið
að leggja af slíka viðskiptahætti ef
forstjóra HHÍ er það ekki enn ljóst.
Samkeppnisstofnun
Forstjóri HHÍ eða fulltrúar á
hans vegum hafa kvartað við Sam-
keppnisstofnun varðandi orðalag í
auglýsingum í blöðum og í sjón-
varpsþætti. Auk þess hefur hann
óskað eftir því við RÚV að birta
ekki í útvarpsauglýsingum frá
Happdrætti DÁS orðalag þar sem
minnst er á orðalagið „krónur", þar
sem talað er um vinning í krónum í
stað þess að segja verðmæti „að
upphæð krónur“ ....
Þessi orðhengilsháttur hefur ver-
ið með slíkum eindæmum að ekki er
lengur hægt að búa við þessar
„árásir" öllu lengur. Að HHÍ í skjóli
einkaleyfis skuli hafa einskorðaðan
rétt til að fjalla um vinninga í krón-
um. Forstjóri HHÍ hefur komist
upp með að segja að HHÍ sé með
hæsta vinningshlutfallið þegar
spilakassarnir eru með um og yfir
80% vinningshlutfall og fleiri dæmi
eru þessu til sönnunar.
Þegar Samkeppnisstofnun hefur
svo úrskurðað HHÍ í óhag fara þeir
með málið fyrir Hæstarétt til að ná
sínum málum fram með því að
benda á vanhæfni þeirra sem um
málið fjalla hjá Samkeppnisstofnun.
Okkur er fyrir löngu orðið ljóst
að HHÍ hefur flokk lögfræðinga
sem era tilbúnir að verja „heiður"
HHI hvar og hvenær sem er.
Samkeppnisstofnun svaraði er-
indi frá Happdrætti DAS dags. 19.
ág. 1999 þar sem óskað var eftir
áliti Samkeppnisstofnunar á einka-
leyfi HHI til að reka peningahapp-
drætti. Svarið hljóðaði svo: „Með
vísan til þess sem að framan segir
beinir samkeppnisráð þeim tilmæl-
um til dómsmálaráðherra að beita
sér fyrir því að samkeppnisstaða
happdrættanna verði gerð sem
jöfnust að því er varðar skilmála
fyrir rekstrinum og að einkaleyfi
HHI til að reka peningahappdrætti
verði numið úr gildi og hinum
flokkahappdrættunum verði veitt
leyfi til þess að greiða út vinninga í
peningum." Svo mörg voru þau orð.
EES og happdrættisrekstur
Forstjóri HHÍ fer með sannleika
þegar hann fjallar um reglur EES
gagnvart happdrættum. Lög HHÍ
eru því ekki brot á þeim lögum,
enda hefur því hvergi verið haldið
fram. í lok greinar forstjóra HHÍ
frá 14. nóv. sl. ber hann saman vinn-
ingshlutfall HHÍ og DAS. Eins og
það komi þessu máli eitthvað við.
Það er algjörlega óskylt mál þar
sem hann er að bera saman epli og
appelsínu.
Viðskiptafræðistofnun Háskóla
Islands hefur gefið út rit sem heitir
Viðskiptasiðferði og kemur þar
fram eftirfarandi í kafla undir heit-
inu: „Tengls við samkeppnisaðila"
1. Fyrirtæki vinnur með festu að
markmiðum sínum, en á heiðar-
legan og viðurkenndan hátt.
2. Fyrirtæki rýrir aldrei vísvitandi
mannorð samkeppnisaðila sinna.
3. í öllum samskiptum við við-
skiptavini forðast starfsmenn að
ræða trúnaðarupplýsingar.
4. Fyrirtæki reynir ekki að nálgast
upplýsingar vai'ðandi samkeppn-
isaðila með óheiðarlegum eða
óeðlilegum hætti. Þar með er tal-
in njósnastarfsemi, ráðning
starfsmanna keppinauta til að ná
í trúnaðarupplýsingar, að hvetja
starfsmenn eða viðskiptavini
keppinauta til að afhenda trúnað-
arupplýsingar eða hverjar aðrar
þær aðgerðir sem óheiðarlegar
geta talist.
5. Fyrirtæki tekur ekki þátt í að-
gerðum sem takmarka sam-
keppni í viðskiptum eða geta með
öðru móti haft neikvæð áhrif á
markaðinn.
Þessum 5 reglum vil ég beina til
Ragnars Ingimarssonar, forstjóra
HHI, og ætla að hann starfi eftir
þeim reglum viðskiptasiðfræðinnar
sem Háskóli íslands og hans yfir-
menn kenna nú á dögum.
Höfundur er forstjóri
Happdrættis DAS.
Sigurður Ágúst
Sigurðsson
Frímerkjablaðið
ÞVÍ miður hefur dregizt of
lengi að vekja hér í frímerkja-
þætti Mbl. athygli á þeim tölu-
blöðum Frímerkjablaðsins sem
út hafa komið á þessu ári.
Blaðið hóf göngu sína á árinu
1999 í samvinnu Landssambands
íslenzkra frímerkjasafnara og
Islandspósts hf. Var í sjálfu sér
eðlilegt, að sú samvinna kæmist
á og þá ekki sízt í ljósi þess, að
LÍF virtist ekki hafa bolmagn til
þess að standa sjálfstætt undir
útgáfu frímerkjablaðs.
Við, sem þekkjum vel til í sam-
tökum frímerkjasafnara, vitum
mætavel hversu erfitt er að
halda uppi útgáfu slíks blaðs,
bæði efnislega og ekki sízt fjár-
hagslega. Þess vegna hlutu allir
safnarar að fagna þessu fram-
taki. Hins vegar virtist það koma
skýrt í ljós þegar í upphafi, að
forráðamenn Póstsins vildu ráða
sem mest ferðinni. Þarf ég ekki
annað en vísa til þess sem ég
sagði eitt sinn um ritstjórnar-
grein þáverandi ritstjóra Frí-
merkjablaðsins og þáð, að hann
eftir mínum skilningi virtist boða
eins konar ritskoðun á því efni
sem blaðinu bærist til birtingar.
Ekki skal frekar fjölyrt um það
mál enda hefur svo skipazt, að
ritstjórinn hefur látið af störfum
hjá Póstinum. Þetta leiddi til
þess, að Hálfdan Helgason,
stjórnarmaður LIF, tók við rit-
stjórn blaðsins. Ritnefnd var
óbreytt að öðru leyti en því, að
Ólafur Elíasson gekk til liðs við
hana. Þessi breyting var að mín-
um dómi bæði eðlileg og sjálf-
sögð því að safnarar sjálfir eiga
vitaskuld að ráða mestu um
stefnu málgagns síns og þess
efnis sem þar birtist.
Fyrsta tölublaðið eftir þessa
breytingu kom svo út í vor, 1. tbl.
2. árgangs. Var það svipað að
allri gerð og fyrri tölublöð og út-
lit þess og ytri frágangur allur
jafnvandaður og og áður. Prent-
un góð og flestar litmyndir ótrú-
lega góðar.
Eins og áður segir tók Hálfdan
Helgason við ritstjórn blaðsins.
Ætla má, að við komu hans og
breytt skipulag ritnefndar verði
frjálsara fyrir frímerkjasafnara
að koma að ýmsum ábendingum
og jafnvel rökstuddri gagnrýni á
gerðir Póstsins (og jafnvel sam-
tök frímerkjasafnara) en fyrr-
verandi ritstjóri boðaði.
Því miður var mér ekki alveg
Ijóst af blaðinu í vor hver stefna
hinnar nýju ritstjórnar yrði í
þeim efnum. í ritstjórnargrein
blaðsins segir m.a. svo: „Eins og
fyrr eru allar ábendingar um
efnisval vel þegnar svo og að-
sendar greinar um frímerkja-
fræðilegt efni“. Raunar túlka ég
orð ritstjórans síðar í greininni á
þann veg, að safnarar megi
vænta þess, að létt verði á því af-
dráttarlausa banni, sem forveri
hans boðaði, á birtingu greina
sem fælu í sér gagnrýni á Póst-
inn og jafnvel samtök safnara ef
talin var ástæða til þess. Um-
mælin hljóða svo: „íslenskir
frímerkjasafnarar hafa löngum
verið kröfuharðir um útgáfur ís-
lenskra frímerkja; verið ófeimnir
að tjá sig ef þeim finnst illa til
takast en líka þakkað það sem
vel er gert.“ Hér er allt annar
tónn en hjá fyrrv. ritstjóra sem
vísaði umbúðalaust allri þess
konar gagnrýni út í yztu myrkur.
Lesendur þessara þátta muna
áreiðanlega hvernig ég deildi á
þá þröngsýni sem Pósturinn virt-
ist vilja hafa á efni þessa sameig-
inlega blaðs Póstsins og LÍF. Eg
vænti þess, að ég skilji þessi um-
mæli rétt og safnarar eigi eftir
þessa breytingu á stjórn blaðsins
greiðari aðgang með margs kon-
ar athugasemdir, bæði um útgáf-
umál Póstsins og ekkert síður
um það sem úrskeiðis kynni að
fara innan samtaka safnaranna
sjálfra að dómi einhverra.
Hálfdan Helgason ritar í blað-
ið í vor fróðlega grein um vestur-
farana í lok 19. aldar en tilefni
Forsíða 1. tbl. 2. árgangs
Frímerkjablaðsins.
hennar var einmitt útgáfa sér-
stakrar smáarkar sem kom út á
Degi frímerkisins, 9. okt. sl., en
með henni var þess minnzt, að
125 ár eru liðin frá því, að ís-
lenzkir landnemar settust að á
vesturbakka Winnipeg-vatns og
stofnuðu sjálfstætt ríki og
nefndu Nýja-ísland. Frá mynd-
efni þessarar arkar var nákvæm-
lega sagt í þætti 2. nóv. sl.
Þór Þorsteins ritar langa grein
í þetta blað: Um skipspóst á ísl-
andi. Er verulegur fengur að
henni en þar rekur Þór sögu
þessa skipspósts allt frá upphafi
notkunar frímerkja hér á landi
1873. Sýnir hann 12 skipsbréf en
þar að auki sýnishorn þeirra
stimpla sem notaðir voru við
póstsendingar með skipum.
Ólafur Elíasson sendir frá sér
þriðja og síðasta hluta greinar
sinnar um Flugpóstgjöld 1928-
1939. Hér dregur Ólafur saman
allt það sem vitað er um flugferð-
ir til og frá Islandi á þessum ár-
um. Sést af heimildaskrá, að
hann hefur leitað fanga alls stað-
ar þar sem einhvers var von um
þetta efni. Rekur hann einstakar
flugferðir og getur jafnframt um
þau burðargjöld sem tekin voru
hverju sinni. Jafnframt fylgja
greininni ágætar litmyndir af
bréfum sem fóru með þessum
flugferðum, allt frá Svíanum
Ahrenberg 1929 til ferðar Norð-
mannsins Solbergs 1935. Frá
þessum árum ber að sjálfsögðu
hæst í þessari flugpóstsögu ferð
loftskipsins Graf Zeppelin 1931
og hópflug ítala 1933.
Ólafur hefur unnið hér þarft
og gott verk fyrir alla þá sem
safna flugpósti sérstaklega.
Margt annað efni er í blaðinu,
m.a. löng grein um frímerkja-
söfnun Sigurðar R. Péturssonar,
formanns LIF, sem ritstjórinn
nýi hefur sett saman.
Vafalaust hafa frímerkjasafn-
arar áhuga á slíku efni enda hafa
eldri safnarar frá mörgu að
segjasem gæti glætt áhuga yngri
safnara. Þarflaust er að rekja
efni greinarinnar nákvæmlega
enda skýrir hún, og þær myndir
sem fylgja henni, vel um hvað
verið er að ræða.
Þegar ég setti meginefni þessa
þáttar saman í vor leið, endaði ég
hann á þessum orðum: Mér verð-
ur stundum hugsað til þess, að
ágætir gamlir safnarar hafa á
liðnum árum horfið úr hópi okk-
ar með margvíslegan fróðleik
sem gaman hefði verið að geta
komið á framfæri í blaði eins og
þessu. Einu sinni tók ég viðtal
við fyrsta formann F.F., Guido
Bernhöft, sem birt var í Grúsk-
inu fyrir nær aldarfjórðungi.
Hafði hann frá mörgu að segja.
Ég er sannfærður um, að hefði
orðið eitthvert framhald á slíkum
viðtölum, hefði margt varðveitzt
um frímerkjasöfnun frá fyrstu
áratugum aldarinnar sem mörg-
um þætti fengur í að vita nánar
um. Nú sé ég af nýútkomnu töl-
ublaði Frímerkjablaðsins, að
ritnefnd þess virðist einmitt ætla
að fara þessa leið að einhverju
leyti - og það er vel.
Jón Aðalsteinn Jónsson