Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1911, Blaðsíða 36

38
stað sérstök og laus kollhetta (pileus) og síðar á öldum prestahúfa
(birrettum) eins og áður var sagt. Þó hvarf ekki hettan af kápun-
um algjörlega heldur breyttist hún í lítinn þríhyrndan skjöld, er var
áfastur við hálsmálið og lá niður á bakið. Eru kórkápur frá 13. og
14. öld auðkennilegar af þessum skildi. Var hann með ýmsu móti
skrautlega útsaumaður og á kápum frá 15. öld er venjulega marg-
víslega litur silkiskúfur neðan í honum, og var oft í efri enda skúfs-
ins mjög skrautlegur hnappur (pomellum), eða kúla, hol að innan.
Altítt er á kápum á 13. og 14. öld að hafa smábjöllur hangandi
neðst umhverfis, en á kápum frá 15. öld er venjulegra að sé silki-
kögur neðst; en er málaralistin tók að blómgast svo mjög í byrjun
16. aldarinnar fóru að tíðkast saummyndir á messufötum, silkimál-
verk, gjörð með saumnálinni og silki- og gullþræði. Voru listamenn
fengnir til að draga upp myndirnar, gjöra frummyndir og segja
fyrir um hversu sauma skyldi. Var nú og farið að hafa slíkar
myndir, einkum af Kristi og guðsmóður og öðrum dýrlingum, á borð-
unum eða hlaðinu á boðöngunum beggja vegna, og voru nú borð-
arnir hafðir breiðari en verið hafði áður. Á 16. öldinni urðu borð-
arnir stundum 10—11 þuml. að breidd, en áður hafði ekki verið
venjan að hafa þá breiðari en 5—6 þuml. Áður hafði verið venjan
að hafa dýrlingana hvorn fyrir sig, einstaka og með súlum til beggja
hliða og bogahvelfingum yfir, alt saumað með flatsaum, en nú var
farið að hafa héila hópa af dýrlingum saman, myndflokka, á borð-
unum að framan; voru og sýnd ýms atriði úr æfisögu Krists eða
Maríu meyjar, alt gert með nálinni með hinni mestu list, veruleg
»nálarmálverk«. En um leið og borðarnir breikkuðu, stækkuðu
skildirnir á bakinu, og voru á þá saumaðir myndflokkar oft og
eiuatt. Skildirnir voru nú hafðir bogamyndaðir að neðan og stund-
um afarstórir; á 14. og 15 öldinni voru þeir aldrei hafðir lengri en
12—14 þuml., en nú á 16. öldinni 18—20 þuml. og jafnvel enn
stærri á 17. öldinni, og breiðir að sama skapi. — Skúfar með skraut-
hnöppum voru hafðir neðan í skjöldunum eftir sera áður, eins og
fyr var sagt, einkum á Þýzkalandi, Hollandi og Belgiu, en á Ítalíu
hefir sá siður smám saman lagst niður. — Kórkápur voru einnig um
lok 15. og byrjun 16. aldar víða hafðar mjög síðar, jafnvel drag-
síðar, einkum biskupanna, og urðu þeir þá jafnan í skrúðgöngum að
hafa sveina (caudatorii) til að halda kápunni frá götunni. Kórkápur
voru því oft mjög dýrmæt listaverk. Margir helztu menn presta-
stéttarinnar, biskupar og aðrir, keyptu sér slíkar kórkápur sjálfir til
eiginlegrar eignar og báru þær á hátíðum og við hinar helztu guðs-
þjónustur; létu þeir sauma á þær ættarmerki sitt og skreyta með