Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1911, Blaðsíða 37

39
gulli og gimsteinum til að sýna auðlegð og ágæti ættar sinnar eða
sína eigin tign; keptust menn um þetta á 13. og 14. öldinni.
Kápurnar voru með ýmsum litum, efnið silki eða silkifluél, oft
gullofið og með listmiklum útsaum, en gimsteinarnir og gullið glitr-
aði á hlöðunum að framan, og þó var mest borið í skjöldinn, (clipeus,
capultis, capettum) fyr nefnda á bakinu og næluna (morsus, monile,
fibula, pectorale) — eða brjóstkringluna, sem hélt saman kápunni á
brjóstinu. Var altítt að hafa drifnar gull- eða silfurplötur, (tasselli,
monilia, peciae, plicae aureae) og oft smeltar með marglitum skraut-
myndum, gerðar af mestu list, á skildinum á bakinu; gullsmíðalistin
keptist við útsaumalistina, og leyfði henni á stundum lítið rúm á
þessum litla skildi. — Brjóstkringlurnar eða -skildirnir voru úr al-
gyltu silfri, með miklu og afarskrautlegu verki, upphækkuðu eða
gröfnu, oft settir gimsteinum; voru þeir oft með myndum heilagra
manna o. s. frv. Eru þeir ekki siður en kápurnar víða til og bera
ljósan vott um kunnáttu og smekkvísi gullsmiðanna á þeim tímura,
er þeir (skildirnir) eru frá. Brjóstskildirnir voru venjulega með 2
krókum að aftanverðu og var krækt á borða, sem hélt saman káp-
unni; stundum héldu sjálfir brjóstskyldirnir kápunni saman, og voru
þeir með ýmsu móti að lögum til, ferhyrndir, marghyrndir eða kringl-
lóttir o. 8. frv. Mjög eru þeir mismunandi að stærð, sumir um það
bil 8 þuml. að þvermáli, en víst venjulega 4—5 þuml.
Það var víðast hvar venja, að prestar og biskupar, sem sjálfir
áttu slíkar dýrindis kórkápur, gáfu þær eftir sinn dag kirkjum þeim
er þeir voru við. Söfnuðust því víða saman mjög margar kórkápur
og finst sumstaðar getið hver hafi átt og borið þá og þá kápu. I
gömlum máldaga eða skrá um eignir St. Vitusar-kirkju í Prag eru
t. d. þannig nafngreindar 130 kápur og þess látið getið hver átt hafi
fyrrum hverja kápu.
Kórkápur í rómönskum stíl, eða frá þvi tímabili listasögunnar,
eru fremur fáar til, en afarmargar í gotneskum stíl, eða frá því tíma-
bili, og eðlilega enn yngri; sárfáar eru til eldri en frá 12. öld. Ein
mjög gamalleg kórkápa í erkibiskupasafninu í Trekt er álitin að
vera frá 12. öld; á henni er lítil hetta. — Hún á, eftir munnmælum,
sem henni fylgja, að vera frá dögum Bonifaciusar helga, sem gerði
Þjóðverja kristna og leið píslarvættisdauða á Fríslandi 755. — I St.
Páls-klaustri í Karnthen er einkar merk og forn kórkápa, sem áður
hefir tilheyrt St. Blasiusarklaustrinu í Schwartzwald og er með mynd-
um ýmsum, er sýna atriði úr æfi Blasiusar helga; hún er talin vera
frá fyrri hluta 13. aldar. — í dómkirkjunni í Aachen, þar sem Karl
mikli er grafinn, er afar-merkileg kórkápa og er sú sögn um hana,