Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Side 16

20
skap, því aS hann fóðraði þá 4 kýr, 2 velrunga og kálf, 262 kindur
og 15 hross. Afgjald jarðarinnar var þá 6 ærgildi í landskuld, 5
kvígildi (áður 6) og 35 álnir fyrir kvaðir, ef ekki var leyst að venju
með skipsáróðri, hestláni og dagslætti. Afgjald þetta samsvarar illa
jarðarmatinu næst áður, 10 hundruð (1696). Enda var biskups-
stóllinn aldrei lítilþægur landsdrottinn. — Og sýnast þá margir aðrir
hafa haft stólinn til fyrirmyndar í þessu efni.
Húsin á Heiði 1655. Brynjólfur biskup lét sér annt um það eins og fleira,
að jarðir stólsins væru vel setnar og húsum viðhaldið í góðu lagi. Þannig
hefir hann t. d. látið skoða í þessu skyni fjórar jarðir á Rangárvöllum
1655 (Kirkjubæ „syðri“, Ketlu, Gi’afarbakka og Heiði). Ábúandinn, Ey-
vindur Eyjólfsson, hefur þá búið á Heiði í 10 ár. Og er bæ hans lýst
þannig: Fjósið gamalt, sterkt að undirviðum og gömlu birkiárefti, utan
vantar litla bót á efra ræfrið. (Hefur því verið tvístætt, með brúnásum
og dvergum, en stærðin ekki nefnd). Hlöðuna innar af (fjósinu) hefur
maðurinn uppgjört og hlaðið veggi, er þó slæm af yfirrefti. Skálinn vel
stæðilegur að veggjum og rjáfri og vel bættur. Búrið nærri fallið að við-
um og veggjum. Klefann innar af búrinu hefir búandinn uppgjört vel
stæðilega að veggjum og rjáfri. Eldhúsið vel stæðilegt að veggjum og
viðum. Baðstofan vel stæðileg, en maðurinn á viði alla þar í, gaflhlaðið
öðrumegin lasið. Smiðjuhús á hlaðinu austur á maðurinn „upp í“ (þ. e.
áreftið sennilega) og í hesthúsinu, viðlendandi að veggjum. Heygarður-
inn bættur allur að austan, en þarf umbóta að vestan, og lofar að gera
það. •— Meira sést ekki. Undir skrifa: Finnur Guðmundsson (Skammbeins-
stöðum, umboðsmaður biskups), Björn Jónsson og Þorlákur Jónsson-
Flutningur bœjanna. Varla held eg efamál, að hús þessi, sem nú
voru nefnd, hafi verið á frumbýli Heiðar. Og eigi heldur, að bæna-
húsið sé þá eyðilagt löngu fyrr, þar sem þess er að engu getið. Hinu
get ég trúað, að „smiðjuhúsið á hlaðinu austur“ væri að tóttinni til,
síðustu leifar bænahússins, því að í þeirri afstöðu voru kirkjur víða
settar (í Tröllaskógi, Keldum, Gunnarsholti, Næfurholti og fleiri
stöðum), svo að dyr og framþil blasti við bæjardyrum.
Aldarfjórðungi síðar, 1681, er jörðin ennþá 20 hundruð og lík-
lega í sínu upprunalega mati. En þegar 1696, er Heiðin hröpuð nið-
ur í 10 hundruð, svo að stærstu spjöll hennar hafa orðið í Heklugos-
inu mikla 1693. Og engin furða, því að ,,þá kastaði logandi brenni-
steinshlaupum vestur á sand. Stóð þetta þangað til um hádegi dag-
inn eftir“.
Einhvern tíma eftir þetta held ég, að bærinn hafi verið fluttur í