Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Page 28

32
góða hleðslugrjótið, sem þangað hefir verið að flutt úr hraunheið-
inni, sé aftur burtu flutt í síðar byggða bæinn. Samt nær grjótdreifin
nú yfir 20 faðma til austurs og 15 faðma suður. Nærri því 80 föðm-
um sunnar er önnur grjótdreif minni, og ekki nema 10—15 faðma
frá hraunbrúninni. Rúst þessi er að líkindum af fjósi og heystæðum,
og hefir verið á lágum bala, ef ekki sléttu, áður en jarðvegur blés
burtu þar í kring, hafi hann verið þykkur. — Og jafnvel gæti verið
slíkur vafi um sjálfa bæjarrústina. Laust frá fjósrústinni hafa verið
sérstæðir kofar, 1 eða 2 að sa. og 1 að vestanverðu,1 og ber líka
hærra á þeim en sjálfum slétta sandinum.
69. Bolholt II eða Miðbolholt, stóð sunnan í litlu en nokkuð
háu holti, spöl upp í heiðinni, ekki minna en 1 km í sa. frá fyrri
staðnum — í stefnu þaðan á Tindfjallajökul. Varða er á holti þessu,
og er nú allt upphækkað af þykkri grastorfu yfir bæjarleifunum, svo
að ekki bólar á þeim. En allt er þar blásið og gróðurlaust umhverfis,
þó er þar enn (eða var 1936) óhemju sandmagn, ófokið úr síðustu
leifum víðis og blöðkumela, af heiðar jaðri, út undir Víkingslæk.
Austan við bæjarholtið á lægri stað sjást leifar af tveimur húsum, er
staðið hafa saman, en með dyrum á andstæðum hliðarveggjum, til
austurs og vesturs. Eystri rústin er stærri, um 35 fet á lengd og 8
fet á vídd, líklega einstætt fjós. Hin 22X7-8 fet (hesthús? — Vegna
vatnssóknar í Rangá, hafa hlotið að vera þar hestar á gjöf á veturna,
og vatnið flutt í ankerum eins og í Koti og Dagverðarnesi). Á enn
lægri stað norðvestar, laust frá holtinu, er grjótdreif af kofa að lík-
indum, sem ekki verður mæld. Þar er líka mikið af beinarusli ýmiss
konar. A bæjarstæði þessu hefir verið víðsýnt mjög og fagurt allt um
kring. Heiðin sjálf skjólgóð og algróin í nánd, þegar bærinn var þar
settur, og jaðrar þeirrar löngu heiðar alþaktir gulvíði (,,rauðlaufi“)
og sjálfsagt nokkru grálaufi líka. Ummæli þessi sanna bæði munn-
mæli, jarðarlýsing og búið mikla, sem nýskeð var nefnt.
Um flutning bæjarins á þennan stað verður hér ekki sagt ann-
að en gert var við hið fyrra býlið. Og líklegt virðist mér, að Gunnar
Filippusson lögréttumaður hafi verið fyrsti bóndinn á þessum stað,
annazt bæjarflutninginn og átt drjúgan þátt í hinni stórfelldu lækkun
jarðarmatsins.
Lýsing lands og spjalla. Hér á heima lýsing Jarðabókar 1711 í
aðalatriðum: Jarðardýrleiki haldinn að forngildu 12 hundruð . . .
Lénsjörð prestsins að Keldum og Gunnarsholti. Ábúandi Gunnar Fil-
1) Þetta gæti hafa verið „tappakofi" eða vestasta fjósið fyrrnefnda.