Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1953, Side 49

53
ar íslenzkunnar og bæjarnafna sinna, hafi kallað enda á fjalli dal?
Ég held ekki. Haukadalsbærinn er nú neðarlega á vesturenda Bjól-
fells, hinu sama sem Næfurholt er norðanundir. Frá Haukadal er
mikið og fagurt útsýni í allar áttir, aðrar en austur, þar byrgir fjallið
nærsýni. Framundan bænum er mishæðótt flatlendi, en enginn sýni-
legur vottur af dal í nánd. Vegna þessara staðhátta tel ég vafalítið,
að bærinn hafi staðið fyrir austan Bjólfell, áður en slíkar frásagnir
hefjast. Þar er dalur mikill — er bráðlega verður getið —, með
hraunbrún að norðanverðu, sem þar nær rétt að austurenda Bjól-
fells. Undir þeim hraunfláka, frá Heklu, tel eg líklegast að Hauka-
dalur hafi áður staðið, og ef til vill nokkrir fleiri bæir. Víðlendi er
þar svo mikið, að nokkrir bæir gátu horfið undir það hraunflæmi,
norðvestan Heklu, á sama hátt og Skarð, Tjaldastaðir og Ketils-
staðir sv. af Heklu. En þó að öllum líkindum miklu fyrr. Ekki síðar
en á 12. öld, eða öllu heldur á 11. öld, ef ekki ennþá fyrr, á meðan
allar slíkar sagnir og Heklugosin öll eru algeru myrkri hulin. (Þau
eru jafnt myrkri hulin fyrir því, þótt nefnd hafi verið aðeins ártölin
1104—6, 1157—8, 1204—6 og 1220—23 með þessum ágrein-
ingsártölum). Eins og að engar frásagnir eru færðar í letur, svo að
kunnugt sé, af gosum þessum, svo má eins vel ætla að önnur gos
séu alls ekki nefnd, einkum fyrir 1100. Þegar víst er, að Hekla hefir
gosið tvisvar og þrisvar á hverri öld frá 1100—1800, ekki færri en
17 gos á 7 öldum, þá er harla ótrúlegt að Hekla hafi ekkert aðhafzt
í 2V4 aldar (874—1100).
Lítil jörð. Haukadalur á Rangárvöllum hefir aldrei orðið söguleg jörð.
Aldrei finnst hennar getið í fornbréfum fram undir 1600. Sést fyrst í
jarðamati 1681 og þá talin tæplega 7 hundruð (6%), og svo eftir 15 ár,
1696, ekki nema 4 hundruð (eins og fleiri jarðir hefir hún fengið ádrepu
1693), en er þó með tveggja ærgilda landskuld og 2 kvígildum. Breyttist
þó síðar í 1 ærgildi og 1 kvígildi. Árið 1803 er jörðin talin 5 hundruð,
en ekki nema 3,9 hundruð 1861. Árið 1922 er landverðið 600 kr. og 1932
800 kr., en 1942 ekki nema 700 kr. Klofakirkjueign var jörðin lengi talin,
þó ekki fyrri en einhvern tíma eftir miðja 16. öld Þegar Klofakirkja og
sókn var lögð til Skarðskirkju, 1877, mun Iiaukadalur hafa fylgt þar með,
enda síðan í Skarðssókn, eins og Næfurholt og Selsund. — Elzta lýsing
jarðarinnar, frá 1711, er þannig í ágripi: 5 hundruð, Klofaeign. Ábúandi
Jón Benediktsson, landskuld 20 álnir, 1 kvígildi, en voru 40 álnir og 2
kvígildi fyrir 3 árum. Breyttist af því að jörðin var þá eitt ár í eyði.
„Áhöfn: 2 kýr, naut og vetrungur, 35 kindur, 3 hross og folald. Á heyi