Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1976, Side 90

92
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Hin upprunaleg-a jarðlagafylling fjóss og hlöðu gaf mikilsverðar
upplýsingar um Heklugosið 1104. Þar fannst mjög víða Hekluvikur
frá 1104 bæði á gólfum og ofar í moldum. Verður það rætt nánar
síðar í þessari grein þar sem fjallað verður um hrun húsanna á
Sámsstöðum.
Niðurstaðan af því sem hér hefur verið greint frá er að bærinn
á Sámsstöðum hafi farið í eyði í Heklugosinu um 1104 þar sem víða
í húsunum lá vikursalli úr því gosi beint á gólfum.
3) Yngstu lög: varðveisla náttúrunnar.
Aðeins á einum stað í rústum Sámsstaða gafst tækifæri til að sjá
eiginlega jarðlagaupphleðslu yngri en gosöskulagið frá 1104. Þessu
veldur hve veðrun hefur leikið þessa bæjarrúst grátt. Vikur- og
sandstormar hafa sorfið burt nær allar veggjamoldir og veggja-
torf bæjarhúsanna og fjóssins. Eftir standa einungis steinaundir-
stöður torfveggjanna. Inni í grjótrömmunum voru einungis jarðlög
frá fyrstu tíð eftir eyðingu bæjarins eða blendingsvikur umturnaður
af mönnum og veðri.
Hins vegar var dálítið eftir af moldarveggj um hlöðunnar á þrjá
vegu þótt sameiginlegur veggur fjóss og hlöðu væri blásinn niður
í grjót. Norðurveggur hlöðu var um 1 m á hæð frá gólfi sums staðar,
en vestur- og austurveggir voru aflíðandi til suðurs að örfoka suður-
veggnum. Þótt austurveggurinn væri illa farinn kom þar fram nokk-
uð forvitnilegur vitnisburður, og var því teiknaður af honum lóð-
skurður (sjá 22. mynd).
Það var ljóst af jarðlagaskiptingunni að einhvern tíma höfðu
veður leikið austurvegg hlöðunnar grátt. Mjög lítið var eftir af
hinni upprunalegu torfhleðslu veggjarins. En einhvern tíma hefur
uppblástur hætt og rústin tekið að gróa. Eftir það hefur enn eitt
gosöskuregnið dunið yfir Þjórsárdal. Þetta var svört gosaska. Sýni
var tekið af þessu „neðra lagi“ lóðskurðarins og mældi Sigurður
Steinþórsson ljósbrot gosöskunnar. A priori hafði greinarhöfundur
giskað á að hér væri í „neðra lagi“ H 1693 og í „efra lagi“ H 1766.
Þessar ágiskanir reyndust rangar við mælingar Sigurðar. I bréfi
11. ágúst 1972 segir Sigurður um neðra lagið að ljósbrot þess
hafi mælst „ns:1.614, sem hlýtur að vera Katla“ og giskar síðan
á K 1721, sem vel má vera rétt. Sýni úr efra lagi benti til að hér
væri um nokkurs konar blandlag að ræða: „Tvenns konar korn,
fáein „Kötluleg“, flest „Hekluleg“. ns:1.605 (Katla, væntanlega
fokið). ns:1.557 (e. t. v. H 1766).“ eru orð Sigurðar.